Inwentarz Metryki Koronnej

Księgi wpisów i dekretów polskiej kancelarii królewskiej z lat 1447-1795

Opracowały Irena Sułkowska-Kurasiowa i Maria Woźniakowa

Streszczenie
Archiwum:	Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, PL 00-263 WARSZAWA ul. Długa 7
Numer Zespołu:	zespół nr 4
Aktotwórca:	Kancelaria Koronna
Tytuł:	Metryka Koronna
Daty:	1414-1820
Rozmiary:	53 mb (790 tomów)
Abstract	Nazwą Metryki Koronnej (Metrica Regni) określano od XVI w. całość ksiąg powstałych w wyniku działalności kancelarii królewskiej. Księgi te, przechowywane w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, rozpoczynają się obecnie wraz z początkiem panowania Kazimierza Jagiellończyka (1447 r.), a kończą wraz z upadkiem Rzeczypospolitej po trzecim rozbiorze (1795 r.).

Dzieje Metryki

Księgi wpisów oraz księgi dekretów prowadzone były przez kancelarię królewską, począwszy od połowy XV w. Z biegiem lat wyodrębniły się osobne serie ksiąg: Księgi Poselstw (przełom XV i XVI w.), Księgi Pieczętne (połowa XVII w.), Księgi Kanclerskie (połowa XVIII w.). Po 1526 r. do Metryki Koronnej zostały wcielone Księgi Wpisów prowadzone w kancelarii książąt mazowieckich (Metryka Mazowiecka), po inkorporacji w 1569 r. Wołynia, Kijowszczyzny i Bracławszczyzny do Korony dla tych obszarów zaczęto prowadzić w kancelarii koronnej nową serię ksiąg (Metryka Ruska lub Wołyńska), kontynuowaną do 1673 r. W kancelarii koronnej, począwszy od roku 1564 składano jeden egzemplarz lustracji dóbr królewskich.

Do Spisu Treści

Zawartość:

Księgi Metryki Koronnej podzielono na dwa zasadnicze typy: księgi wpisów (1.) oraz księgi dekretów (2.):

1.1. Księgi Wpisów (Libri Inscriptionum) Metryki Koronnej, 1447-1794

1.2. Księgi Poselstw (Libri Legationum) Metryki Koronnej, [1354] 1501-1761

1.3. Księgi Pieczętne (Sigillata) Metryki Koronnej, 1658-1794

1.4. Księgi Spraw Publicznych (Kanclerskie) Metryki Koronnej, 1735-1794

1.5. [Księgi spraw ruskich (wołyńskich) Metryki Koronnej (Metryka Ruska lub Wołyńska), 1569-1673]

1.6. Księgi wpisów kancelarii mazowieckiej (Metryka Mazowiecka), 1414-1526

2.1. Księgi Sądów: Asesorskiego, Relacyjnego i Sejmowego [1521] 1591-1744 [1795]

2.2. Księgi Sądu Referendarskiego, 1582, 1591-1794.

3.1. Lustracje, dz. XVIII 1489-1795

Księgi Wpisów (Libri Inscriptionum) zawierają wpisy pełnych tekstów dokumentów wystawianych przez kancelarię koronną i wpisy zeznań dokonywanych przez osoby prywatne przed aktami Metryki. Księgi Poselstw (Libri Legationum) zawierają wpisy dokumentów dotyczących stosunków dyplomatycznych Rzeczypospolitej z innymi państwami. Księgi Pieczętne (Sigillata) zawierają krótkie regesty dokumentów wystawionych w kancelarii koronnej. Księgi Kanclerskie (Spraw Publicznych) zawierają dokumenty i korespondencję dotyczącą polityki wewnętrznej i zagranicznej państwa. Księgi Sądów Asesorskiego, Relacyjnego i Sejmowego zawierają krótkie streszczenia (tzw. memoranda) spraw toczących się przed tymi sądami. Księgi Sądu Referendarskiego zawierają sprawy rozpatrywane przez ten sąd. Lustracje i rewizje dóbr królewskich (dz. XVIII) zawierają egzemplarze przeznaczone dla kancelarii koronnej.

Do Spisu Treści

Udostępnianie - Ograniczenia

Udostępnianie - Ograniczenia

Zespół jest udostępniony w całości w postaci kopii cyfrowych opublikowanych w Internecie na stronie AGAD lub na mikrofilmach.

Reprodukowanie

Prawa własności należą do Skarbu Państwa. Reprodukowanie jest możliwe po uzyskaniu zgody Archiwum Głównego Akt Dawnych. W tych sprawach należy kontaktować się z kierownikiem oddziału informacji i udostępniania AGAD.

Do Spisu Treści

Indeksy Rzeczowe

Kancelaria Koronna

Księgi Pieczętne (Sigillata)

Księgi Poselstw (Libri Legationum)

Księgi Sądów: Asesorskiego, Relacyjnego i Sejmowego

Księgi Sądu Referendarskiego

Księgi Spraw Publicznych (Kanclerskie)

Księgi spraw ruskich (wołyńskich) (Metryka Ruska lub Wołyńska)

Księgi Wpisów (Libri Inscriptionum)

Księgi wpisów kancelarii mazowieckiej (Metryka Mazowiecka)

Lustracje

Metrica Regni

Metryka Koronna

Do Spisu Treści

Informacje dodatkowe

Jak cytować?

AGAD, MK

Opracowanie

Opracowały Irena Sułkowska-Kurasiowa i Maria Woźniakowa.

Do Spisu Treści

Opracowania:

Monumenta iuris, t. 1, Libri privilegiorum et sententiarium in regni Poloniae cancellaria perscripti actorumque fasciculi in alias quibusdam subselliis compositi, s. XV-XVIII, Varsoviae 1912.

Matricularum, Pars 1. Casimiri IV regis tempora complectens (1447-1492) , Varsoviae 1905; Matricularum, Pars 2.

Johannis Alberti regis tempora complectens (1492-1501) , Varsoviae 1907.

Matricularum, Pars 3. Alexandri regis tempora complectens (1501-1506) , Varsoviae 1908.

Matricularum, Pars 4. Sigismundi I regis tempora complectens, Volumen 1. Acta cancellariorum (1507-1548) , Varsoviae 1910; Volumen 2. Acta vicecancellariorum (1507-1533) , Varsoviae 1912; Volumen 3. Acta vicecancellariorum (1535-1548) , Varsoviae 1915; Volumen 4. Indicem rerum, persnarum et locorum complectens, Varsoviae 1917.

Matricularum, Pars 5. Sigismundi Augusti regis tempora complectens (1548-1572) , Volumen 1. Acta cancellariorum (1548-1572) , Varsoviae 1919;Matricularum, Pars 5. Sigismundi Augusti regis tempora complectens (1448-1572) . Volumen 2. Acta vicecancellariorum (1548-1572) , Contexuerunt Josephus Płocha, Antonius Rybarski, Irena Sułkowska, moderante Jacobo Sawicki, Varsoviae 1961.

Matricularum, Pars. 6. Henrici Valesii regis tempora complectens (1573-1574) . Contexuit Maria Woźniakowa, Varsoviae 1999.

Inwentarz Metryki Koronnej. Księgi wpisów i dekretów polskiej kancelarii królewskiej z lat 1447-1795, oprac. I. Sułkowska−Kurasiowa, M. Woźniakowa, Warszawa 1975.

Sumariusz Metryki Koronnej, Seria nowa, Tom I, Księga wpisów kancelarii koronnej podkanclerzego Tomasza Zamoyskiego z lat 1628-1635, ze zbiorów sztokholmskiego Riksarkivet, sygn. Skokloster E[nskilda] 8636, oprac. Wojciech Krawczuk, Kraków 1999.

Sumariusz Metryki Koronnej. Seria nowa. Tom II, Księga wpisów kanclerza Jana Zamoyskiego MK 133 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie. Dokumenty z czasów panowania Zygmunt III Wazy 1587-1595, pod red. Wojciecha Krawczuka, oprac. A. Kot, W. Krawczuk, M. Kulecki, A. Sokół, G. Spyrka, Kraków 2001.

Sumariusz Metryki Koronnej. Seria Nowa. Tom III, Księga wpisów podkanclerzego Wojciecha Baranowskiego MK 134 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie lata 1587 - V 1588, pod red. Wojciecha Krawczuka, Kraków 2004.

Sumariusz Metryki Koronnej. Seria Nowa. Tom IV, Księga wpisów podkanclerzego Wojciecha Baranowskiego MK 135 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie, pod red. Wojciecha Krawczuka, oprac. W. Krawczuk, M. Kulecki, Warszawa 2010.

Sumariusz Metryki Koronnej. Seria Nowa. Tom V, Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 136 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1591, oprac. K. Chłapowski, W. Krawczuk, Warszawa 2010.

Sumariusz Metryki Koronnej. Seria Nowa. Tom VI, Księga wpisów podkanclerzego Jana Tarnowskiego MK 137 z Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie 1592, oprac. K. Chłapowski, Warszawa 2012.

Zawartość Księgi Kanclerskiej o sygn. 21 z okresu kanclerstwa Andrzeja Zamoyskiego, oprac. M. Badowska, 2007.

Inwentarz kartkowy.

Selektywny indeks geograficzny do ksiąg kanclerskich.

Sumariusz Ksiąg Poselskich (w Oddziale I).

Tytuł:

Księgi Poselstw (Libri Legationum) Metryki Koronnej

Daty:

[1354] 1501-1761

Opis:

2,5 mb (41 ksiąg)

Język:

łac., pol., franc., niem.

	Zawartość:
	Księgi zawierające wpisy dokumentów, listów lub innych pism dotyczących spraw politycznych państwa. Na plan pierwszy wysuwają się wpisy korespondencji dyplomatycznej oraz aktów związanych z poselstwami zagranicznymi.
	Szesnastowieczne księgi poselstw zawierają wpisy korespondencji dyplomatycznej wysyłanej i otrzymywanej przez kancelarię koronną oraz takiejże korespondencji między obcymi państwami, którą Polska była zainteresowana. Ponadto znajdują się w tej serii wpisy innych pism związanych z wysyłaniem i podejmowaniem poselstw, jak listy uwierzytelniające, instrukcje poselskie, mowy i sprawozdania posłów. W księgach tych znajdują się, aczkolwiek nieliczne, wpisy układów i traktatów z państwami obcymi. Równie skromnie są reprezentowane sprawy wewnętrzne kraju w postaci wpisów postanowień sejmowych, instrukcji sejmowych i sejmikowych, mów poselskich oraz korespondencji z wyższymi urzędnikami i miastami.
	W XVII w. liczba wpisów dotyczących spraw wewnętrznych znacznie wzrasta. Poświęca się niekiedy całą księgę jednej poważnej sprawie politycznej, kopiując w niej różne dokumenty jej dotyczące. Większość Ksiąg Poselstw wykazuje rozmaitość tematyczną wpisów wnoszonych w układzie mniej więcej chronologicznym. Odbijają one zakres spraw politycznych, jakimi zajmowała się w tym czasie polska kancelaria koronna. Charakter taki mają 32 księgi. Reszta ksiąg jest bardziej zindywidualizowana, poświęcone są konkretnym problemom z zakresu spraw zagranicznych (LL 3, 18, 26, 29, 34, 36, 38-40).
	Podobnie jak w Księgach Wpisów, również i w Księgach Poselstw można wyróżnić księgi kanclerskie, podkanclerskie i wielkiego sekretarza. Podział ten nie wpływa jednak na ich zawartość, gdyż między księgami różnych relatorów nie występują różnice charakteru samych ksiąg i ich zawartości.
	Należy zwrócić uwagę na chronologię Ksiąg Poselstw. Wpisy wyprzedzają często chronologicznie ramy czasowe sporządzenia księgi, nie ma też w kolejności wpisów konsekwentnej ciągłości chronologicznej. Obok wpisów współczesnych wnoszono również wpisy dokumentów z dość odległego czasu, o ile zasługiwały na zainteresowanie kancelarii królewskiej. Stąd występuje w Księgach Poselstw zjawisko bardzo szerokiego zakresu chronologicznego ksiąg przy równoczesnych znacznych lukach chronologicznych między poszczególnymi wpisami. Występują też znaczne luki chronologiczne pomiędzy poszczególnymi księgami.
	W XVI i XVII w. są to luki kilkuletnie (brak wpisów z lat: 1506-1507, 1511, 1531-1532, 1562, 1573-1575, 1579-1584, 1590-1591, 1613-1617, 1621, 1630-1632, 1637-1638, 1640-1648, 1659, 1663-1664, 1674-1676, 1678-1683). Pod koniec XVII w. i w pierwszej połowie w. XVIII sytuacja się odwraca: z nielicznych tylko lat są w księgach poselstw wpisy (brak wpisów z lat 1686-1712, 1715-1739, 1741, 1746-1757, 1760), natomiast od r. 1762 seria ksiąg poselstw urywa się zupełnie.
	Opis zewnętrzny:
	Księgi Poselstw są księgami czystopisowymi, złożonymi ze składek papierowych, oprawne w skórę, niekiedy pięknie tłoczoną, obciągniętą na desce, niekiedy oprawne w pergamin. Przeważa we wpisach język łaciński, obok którego występują też wpisy polskie, francuskie, niemieckie i pojedyncze tureckie. Stan zachowania całości serii - dobry.
	Uzupełnienia w innych seriach Metryki Koronnej:
	Prócz pojedynczych wpisów rozsianych na kartach serii Ksiąg Wpisów dwie księgi tej serii zawierają całe składki poselstw (MK 130, 202 i 206).
	W serii Ksiąg Sigillat znajduje się jedna księga z lat 1735-1746 o charakterze odpowiadającym całkowicie Księgom Poselstw (Sigillata 42). Ponadto 14 Ksiąg Kanclerskich (Spraw Publicznych), zapisanych w latach 1740-1794, zawiera materiały o charakterze Ksiąg Poselstw (KK 3, 7, 13, 16, 19, 24, 65, 66, 68, 72, 82, 84, 86). Zdaje się to wskazywać, że w XVIII w., a zwłaszcza w jego drugiej połowie, seria ta przejęła wpisy, które w okresie poprzednim były wnoszone do Ksiąg Poselstw. Poza tym, pewne zespoły Archiwum Głównego wykazują pokrewieństwo materiału z omawianą serią. Dotyczy to zwłaszcza Archiwum Koronnego Warszawskiego, do którego włączono nawet dwie księgi poselstw.
	Nie przeprowadzono wyczerpującej kwerendy uzupełnień do Ksiąg Poselstw poza zasobem Archiwum Głównego, lecz można już teraz stwierdzić, że uzupełnienia tej serii znajdują się w różnych zbiorach (np. Biblioteka Uniwersytetu Warszawskiego rkps 44, 51, 52, 56, Ossolineum rkps 176, 201).
	Dzieje przechowywania:
	Koleje losu Ksiąg Poselstw były pierwotnie zbieżne z dziejami całości Metryki Koronnej. Przechowywane w Krakowie, następnie w Warszawie, wywiezione w połowie XVII w. do Szwecji, zostały po powrocie spisane przez Stefana Kazimierza Hankiewicza. Istnieją dane, by przypuszczać, że część Ksiąg Poselstw uniknęła wywiezienia. W r. 1795 wywieziono Księgi Poselstw do Rosji (uniknęła tego losu tylko jedna księga LL [39] 41, pozostała w Warszawie) i umieszczono je w Archiwum Spraw Zagranicznych w Moskwie. Nadano im tam sygnatury liczbowe rzymskie (dotąd księgi poselstw miały sygnatury literowo -liczbowe), sygnaturami tymi posługujemy się do dziś. Księgi Poselstw zostały w Rosji spisane (opublikowany przez Daniłowicza i Oboleńskiego dość obszerny opis tej serii). W r. 1923 Księgi Poselstw zostały rewindykowane do Archiwum Głównego Akt Dawnych, gdzie podjęto nad nimi prace inwentaryzacyjne i indeksowe; rezultaty tych prac zaginęły w czasie ostatniej wojny. Dzisiejszy stan zachowania ksiąg nie jest kompletny. Na początku XVII w. zaginęła najwcześniejsza księga prowadzona od r. 1487.
	Opracowania:
	I. Sułkowska -Kurasiowa, J. Wejcherowa, Księgi poselskie (Libri Legationum) Metryki Koronnej, , "Archeion" XLVIII (1968).
	Pomoce archiwalne:
	Sumariusz wszystkich wpisów zaopatrzony w indeks państw (rękopis w AGAD).

Sygn.:

LL 27

Tytuł:

Daty:

1577 17 IV; 1592 14 III; 1595; 1598 1 I - 1601 7 IX; 1603 9 VIII, i nie datowane

Opis:

Oprawa współczesna, biały pergamin, tłoczony. K. 1 + 2 nlb + 2-51 + 2 nlb + 52-71 + 3 nlb + 72-137 + 6 nlb + 138-195 + 2 nlb. Podwójna k. 57.

Skan:

galeria ze skanami

Język:

łac.

	Opis księgi (XVIII/XIX w., Oboleński s. 430).
	Księga zawiera wpisy spraw zagranicznych (Austria, Brandenburgia, cesarstwo, Dania, Flandria, Hiszpania, Mołdawia, Multany, papiestwo, Siedmiogród, Szwecja, Tatarzy, Turcja, Wołoszczyzna) oraz krajowych, pruskich.
	Mikrofilm: 27
	Sygn.: LL 28 Tytuł: "Scripta de publicis negotiis tam externis quam internis cancellariatu -- Laurenti [Gembicki] -- ". Daty: 1569 22 VII; 1608 3 XI - 1609 10 VII; 1610; 1611 23 V - 1612 3 XII Opis: Oprawa współczesna, biały pergamin. Na grzbiecie napis: "Scripta de publicis negotiis N 6" K. 3 nlb + 1-400 + 10 nlb. Podwójna k. 143. Skan: galeria ze skanami Język: łac.
	Opis księgi (XVIII/XIX w., Oboleński s. 430).
	Księga prowadzona za kanclarstwa Wawrzyńca Gembickiego, zawierająca wpisy spraw zagranicznych (Austria, Bawaria, Brandenburgia, cesarstwo, Czechy, Dania, Etruria, Francja, Hesja, Hiszpania, Mantua, Mołdawia, papiestwo, palatynat Renu, Ryga, Saksonia, Siedmiogród, Tatarzy, Turcja, Wenecja, Węgry) oraz krajowych, pruskich, śląskich.
	Mikrofilm: 28

---