1. Formułowanie problemu badawczego- polega na precyzyjnym rozbiciu tematu na pytania i problemy . To tyle, co pewne pytanie lub zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie.
Problem główny(ogólny) jest zbliżony do tematu i celu badań. Nie jest on bezpośrednio rozwiązywany i aby go rozwiązać, należy „rozbić” go na problemy szczegółowe.
Problemy szczegółowe - ich formułowanie polega na precyzyjnym rozbiciu tematu na mniejsze zagadnienia, na które szuka się odpowiedzi. Problemy szczegółowe mają pomóc wyczerpać zakres niewiedzy zawarty w temacie badań.
2.Pytanie rozstrzygnięcia- rozpoczyna się od partykuły „czy” i domaga się tylko potwierdzenia bądź negacji. Zawiera w sobie opcjonalną możliwość poszukiwania odpowiedzi, gdyż odpowiedź może brzmieć dwojako: „tak” lub „nie”. Pytanie to jednak w pewny sposób ogranicza badającą osobę ponieważ wyznacza mu obszar pojęciowy i fizyczny, na którym powinno się szukać odpowiedzi.(pyt kierunkowe)
Pytanie dopełnienia-zawiera ono pytajniki: „jaki?” „kiedy?” „w jakich warunkach?” „w jakim stopniu?” Pytania te w swojej budowie nie zawierają żadnych informacji gdzie należy szukać na owe pytania odpowiedzi. Na pytanie dopełnienia nie można odpowiedzieć „tak” lub „nie” Takie pytania nie ograniczają badacza, a wręcz odwrotnie otwierają przed nim pole poszukiwań i kreatywności.(pyt twórcze)
Pytania o zmienne -dotyczą samych właściwości interesujących nas faktów i zjawisk.
Pytania o relacje między zmiennymi -dotyczą zachodzących różnych zależności między interesującymi nas faktami i zjawiskami.
3.Cechy poprawnie sformułowanego problemu badawczego:
a)sformułowane problemy muszą wyczerpywać zakres naszej niewiedzy, zawarty w temacie badań. Problemy w sposób bardziej znacznie precyzyjny określają zakres naszych wątpliwości, tym samym określają teren badawczy poszukiwań.
b)konieczność zawarcia w nich wszystkich generalnych zależność i między zmiennymi. Dzięki temu dość ściśle będziemy mieć wyznaczony zakres badanych zjawisk. Problemy dotyczą dwóch kategorii faktów : -własności przedmiotów, -relacji łączących zmienne.
c)rozstrzygalność empiryczna oraz wartość praktyczna.
4.Cechy poprawnie sformułowanej hipotezy:
a)hipoteza może być udowodniona przez zbieranie danych popierających wysuwaną zależność lub obalona przez brak takich danych, czy uzyskanie danych świadczących o fałszywości założenia.
b)musi określać zależności między zmiennymi . Powinna być na tyle precyzyjna by ściśle ograniczyć zasięg swojego znaczenia.
c)powinna być zbudowana na podstawie uznanej wiedzy naukowej.
d)buduje się ją wierząc, że w naturze panuje pewien ład, w przekonaniu o uniwersalności związku przyczynowo skutkowego.
5.Przedmiotem badań-określać będziemy wszelkie obiekty, rzeczy oraz zjawiska i procesy, którym one podlegają i w odniesieniu do których formułujemy pytania badawcze .
Przedmiotem badań pedagogicznych zaś jest przede wszystkim świadoma działalność pedagogiczna, a więc procesy wychowania, nauczania, samowychowania i uczenia się, ich cele, treści, przebieg, metody, środki i organizacja a także zjawiska zachodzące w zbiorowościach ludzkich, zależności zachodzących między nimi .
6.Zmienne niezależne- są to różne i ściśle określone sposoby działalności dydaktycznej lub wychowawczej albo obu naraz. Są nimi szczególnie te oddziaływania pedagogiczne, dzięki którym oczekuje się określonych zmian w rozwoju umysłowym, społecznym lub fizycznym dzieci i młodzieży np. rodzaje wychowania i nauczania, czynniki psychospołeczne warunkujące efektywność pracy dydaktycznej lub wychowawczej z uczniami , uwarunkowania prawidłowego rozwoju społecznego , moralnego i religijnego w środowisku rodzinnym lub w różnych placówkach opiekuńczo-wychowawczych, czynniki dezorganizujące pożądany rozwój dzieci i młodzieży.
Zmienne zależne- są oczekiwanymi skutkami zmiennych niezależnych, czyli nierzadko spodziewanymi przez badacza wynikami zastosowanych w badaniach oddziaływań pedagogicznych lub następstwami różnych psychospołecznych uwarunkowań pożądanego lub niepożądanego rozwoju osób objętych badaniami np. osiągniecia szkolne uczniów, poziom przystosowania bądź nieprzystosowania społecznego, postawy wobec szkoły
Zmienne uboczne- te które słabiej oddziaływają na zm. zależną lub która oddziaływania na zmienną zależną akurat nie ma np. poziom inteligencji badanych osób
Zmienna zakłócająca-- zmienna nieistotna z merytorycznego punktu widzenia, związana z samym przebiegiem badania np. różna pora dnia rozwiązywania zadań, stan zdrowia osób badanych, itp.
7.Wskaźniki - stanowią one istotny warunek poprawnie zorganizowanych ilościowych badań pedagogicznych np.
Rodzaje wskaźników:
empiryczne- występują wtedy gdy wskazywane zjawisko daje się łatwo i bezpośrednio zaobserwować np. wypieki na twarzy u dziecka , posprzątany pokój
definicyjne- jego zmienne mają charakter ilościowy , wynikają z definicji danego zjawiska lub faktu np. bezpieczeństwo na drogach związane z ilością wypadków
inferencyjne- zmienna jest nieobserwalna i jest trudna do zdefiniowania, np. drżenie rąk podczas egzaminu może wskazywać na zdenerwowanie.
8.Schematy badawcze:
- studium przypadku- opisywanie pojedynczego obiektu
- badanie etnograficzne- opisywanie kulturowych sposobów życia realnej grupy społecznej
- badanie przeglądowe- opisywanie własności obiektów należących do realnej populacji i ujawnienie związków między nimi.
- badanie porównawcze- opisywanie różnic między realnymi populacjami
- badanie eksperymentalne- ujawnienie skutków ściśle określonych oddziaływań w sztucznych populacjach eksperymentalnych.
9.Etapy prowadzenia badań empirycznych(ilościowych):
a)studiowanie monografii teoretycznych i doniesień z badań w interesującej nas dziedzinie.
b)sformułowanie problemu naukowo-badawczego
c)postawienie hipotezy
d)określenie metod badania
e)konstrukcja bądź dobór narzędzi badawczych odpowiadających wybranym wcześniej metodom
f)określenie terenu badania, ustalenie metod doboru próbki
g)przeprowadzenie badania na pobranej próbce
h)opracowanie zebranych materiałów i ich analiza
i)wnioski
10.Metody zbierania danych:
Eksperyment pedagogiczny- metoda badań określonego wycinka rzeczywistości wychowawczej polegająca na wywołaniu bądź zmienieniu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich nowego czynnika i obserwowaniu zmian. Jest on szczególnym rodzajem obserwacji ale różni się od niej złożoną strukturą i większą ilością narzędzi (długopis, ankieta)To technika jednej grupy; grup równoległych.
Monografia pedagogiczna- metoda badań, której przedmiotem są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalne formy działalności wychowawczej, w celu gruntownego rozpoznania struktury instytucji, zasad i efektywności działań wychowawczych oraz opracowania koncepcji ulepszeń i prognoz rozwojowych. O tym, czy określony sposób można nazwać metodą monograficzną decydują dwa czynniki: przedmiot badań oraz sposób badania. Technika, np.: elementy obserwacji uczestniczącej, ankiety, wywiady, elementy eksperymentu wychowawczego, analizy dokumentów.
Metoda indywidualnych przypadków- zwana „studium indywidualnych przypadków” to analiza jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska w celu podjęcia badań terapeutycznych. Technika najbardziej użyteczna to wywiad, zaś uzupełnia go obserwacja i analiza dokumentów osobistych.
Metoda sondażu diagnostycznego- to sposób gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych zjawisk wychowawczych instytucjonalnie nie zlokalizowanych na podstawie badań specjalnie dobranej grupy reprezentującej populację ogólną, w której zjawisko badane występuje. (zjawisko narkomanii, przestępczości). Technika to ankieta lub wywiad (jego narzędziem jest kwestionariusz)
11.Błędów w badaniach ankietowych:
-fałszywe założenie znawstwa
-pytania wzajemnie sprzeczne
-pytania sugerujące
-pytania niejednoznaczne
-niedostosowane np. kulturowo
-niepełna skala odpowiedzi pytań zamkniętych
12.Trafność testu-dotyczy ona wszelkich testów pedagogicznych. Trafność takiego testu powinna być obwarowana szczególnie ostrymi wymogami. Trafność oznacza, iż test zawsze mierzy to co zamierzał mierzyć. Praktycznie trafność testu sprawdza się przez wielokrotne testowanie w różnych sytuacjach , różnych grup, przez różnych badaczy. Jeśli za każdym razem uzyskujemy wiedzę na ten sam temat, oznacza to, iż test jest trafny.
Rzetelność tekstu-dotyczy ona wszelkich testów pedagogicznych. Podobnie jak trafność także rzetelność testu powinna być obwarowana szczególnie ostrymi wymogami. Rzetelność testu oznacza, iż przy wielokrotnych badaniach tej samej grupy lub innej grupy lecz o takich samych cechach będziemy otrzymywać wyniki takie same lub bardzo do siebie zbliżone.
13. Eksperyment pedagogiczny - rozpoznawanie, doświadczanie. To metoda, której podstawową częścią jest wywołanie jakiegoś procesu lub regulowanie warunków na ten proces, wpływających tak, by umożliwić jego dokładniejsze zbadanie.
Techniki badań eksperymentalnych:
a)technika grup równoległych(technika grup porównawczych),która zakłada uwzględnienie dwojakiego rodzaju grup(eksperymentalnej i kontrolnej).Grupa eksperymentalna charakteryzuje się tym, że wprowadza się do niej określoną zmienną niezależną, zaś grupa kontrolna nie wprowadza tam zmiennej niezależnej. Zapis: R1 B1X B2 / R2 B1 B2
-R1-losowy, bądź świadomy dobór grupy eksperymentalnej,
-R2-dobór grupy kontrolnej, -B1- badania wstępne, -B2- badania końcowe,
-X- czynnik eksperymentalny.
b)technika rotacji(techniką podziału krzyżowego),charakteryzuje się tym, że każda z uwzględnionych w niej grup pełni na przemian funkcję grupy eksperymentalnej i kontrolnej, tzn. jedna z nich jest najpierw grupą eksperymentalną, a następnie kontrolną; druga zaś początkowo grupą kontrolną, by z kolei pełnić funkcję grupy eksperymentalnej. Zapis: R1 B1 X B2/ R2 B1 B2/ R 2 B1 X B2/ R1 B1 B2
c)technika czterech grup tzw. technika Solomona), charakteryzuje się tym, iż zamiast jednej pary grup równoległych uwzględnia dwie pary takich grup, z których każda składa się z grupy eksperymentalnej i kontrolnej. Tak więc zastosowanie tej techniki wymaga uwzględnienia co najmniej czterech grup, tj. dwóch grup eksperymentalnych i dwóch kontrolnych. Zapis: R1 B1 X B2/ R2 B1 B2/ R1 X B2/ R2 B2
d)technika jednej grupy-stanowi ona sama dla siebie układ odniesienia, ponieważ wyklucza branie pod uwagę jakiejkolwiek grupy kontrolnej. Przeprowadza się ją w ten sposób, że po przypisaniu jakiejś grupie charakteru eksperymentalnego podejmuje się w niej badania wstępne; z kolei uruchamia się tam zmienną niezależną lub kilka zmiennych niezależnych. Zapis: R1 B1 X B2
Trafności wewnętrzna - upewnienie, że nic poza zmiennymi niezależnymi nie wpływa na wyniki. Realizuje się to poprzez kontrolowanie wszystkich zmiennych ubocznych oraz poprzez losowe przydzielanie wszystkim badanym różnych warunków eksperymentalnych.
15.Obserwacja swobodna(otwarta) -stosować ją może w praktyce każdy wychowawca czy nauczyciel. Daje ona sumę wiedzy o przedmiocie zainteresowań lub pracy pozwalając na sprawniejsze działanie w określonej dziedzinie .Obserwacja otwarta poza popularnym zastosowaniem spełnia ważną rolę w początkowym etapie każdej planowanej działalności badawczej. Dzięki jej zastosowaniu można uzyskać wiedzę ogólną o obiekcie badań , która daje podstawę do szczegółowego planowania dalszego toku badań a głównie do sformułowania zagadnień wstępnych hipotez roboczych.
Obserwacja skategoryzowana - dotyczy ona określonych kategorii interesującego badacza zjawiska; zapewnia dokładność spostrzeżeń i redukuje do minimum czas obserwacji; pozwala uzyskać materiał nadający się do ilościowego opracowania .
16. Wywiad swobodny- ma charakter rozpoznawczy : pomaga w sprecyzowaniu problemu, uporządkowaniu głównych wątków badania. Jest to swobodna rozmowa respondenta z osobą prowadzącą wywiad na zadany temat, przy czym rola osoby prowadzącej polega jedynie na wtrącaniu od czasu do czasu pytania, prośby o bliższe sprecyzowanie wywodu itd.
Wywiad skategoryzowany -posiada ściśle ograniczoną kolejność i określone brzmienie stawianych pytań(pytania tej samej treści skierowane są do pewnej grupy osób).Wywiad ten posiada ściśle określony kwestionariusz pytań, określony według konkretnych zasad (od pytań prostych do bardziej złożonych, od pytań ogólnych do osobistych itp.).Zapewnia on większą ścisłość i porównywalność danych (większą niż w przypadku wywiadu nieskategoryzowanego).