KSIĘGI SAMUELA

1 -2 Sm stanowiły w tekście oryginalnym pierwotnie jedną księgę; podziału na 2 części dokonała Septuaginta. Nazwa pochodzi od domniemanego jej autora. Przeczy jednak temu wzmianka o śmierci domniemanego autora umieszczona w tekście i szereg wydarzeń, które miały miejsce po jego śmierci. Wydarzenia opisywane w Księgach obejmują 120 lat, a zatem nie ulega wątpliwości, że nie mógł ich opisać Samuel. Późnożydowska (talmudyczna) tradycja wymienia prócz Samuela także Gada „Widzącego” i Natana jako współautorów. Życie Samuela związane jest z Helim, kapłanem Jahwe w Szilo., gdzie jego dwaj synowie Chofni i Pinchas dopuszczali się przestępstwa znieważania ofiar składanych w świątyni. Wtedy też szerzył się kult kananejskiego boga Baala i bogini płodności Asztarte, a świętość Izraela - Arka Przymierza - została zabrana i przeniesiona przez Filistynów do świątyni Dagona w Aszdod. Samuel był obrońcą czci Boga i Jego królewskich praw. Zabiegał o czystość wiary i duchowe odrodzenie. Występował jako gorący zwolennik i obrońca teokracji, Przymierza i tradycji ojców.

Księgi rozpoczynają się od podania wiadomości o Samuelu, który sam jeden skupia w swoim ręku funkcje sędziego, kapłana, proroka. Opis jego narodzin i poświęcenie na służbę Jahwe mamy dość obszernie opisane. Bóg powołuje go do swojej służby od samego narodzenia. Podziękowaniem za to jest pieśń jego matki Anny, niepłodnej kobiety obdarzonej dzięki ingerencji Boga łaską macierzyństwa.

W opisie są zarysowane 2 kontrastowe postacie: synowie Helego i Samuel. Postępowanie synów kapłana jest karygodne i niezbieżne z powołaniem kapłańskim w składaniu ofiar. Na tym tle redaktor przedstawia Samuela, którego postępowanie i służba Bogu jaskrawo przyćmiewa zachowanie Chofniego i Pinchasa. Dlatego bliżej nie znany prorok zapowiada karę dla domu Helego.

Nowy rozdział historii zbawienia otwiera powołanie Samuela do funkcji proroczej. Z chwilą powołania Samuela Bóg objawił swoją wolę przez niego i nadawał skuteczność przepowiedniom swego wybrańca.

Smutnym wydarzeniem w dziejach Izraela była utrata Arki Przymierza. Wydarzenie to zostało opisane w kontekście 3 wydarzeń:

- wojny z Filistynami, którzy zadali klęskę wojskom Izraela i wzięli Arkę w swoje posiadanie

- śmierci Helego i jego synów

- przedwczesnego urodzenia się syna Pinchasa

Według redaktora wszystko to było następstwem utraty Arki.

Arka znalazła się u Filistynów, ale wskutek ingerencji Jahwe powróciła do Izraela. Bóg poniżył Dagona, zesłał na Filistynów choroby, w następstwie czego ci oddali wraz z ofiara przebłagalna Arkę w ręce Izraelitów wraz z darami. Arkę przyjęli mieszkańcy Bet - Szemesz, ale spotkała ich kara, która trudno wytłumaczyć. Z Bet - Szemesz Arka została przeniesiona nie do Szilo, ale do Kiriat - Jearim, położonego na pograniczu Judy i Beniamina, odległego od Jerozolimy o 15 km.

Samuel nie tylko był prorokiem. Stał się zarazem wybawicielem i sędzią. Jego misja zamykała się w 3 sposobach działania:

- we wzywaniu ludu do oddawania czci Jahwe

- składania ofiary całopalnej dla wyjednania zwycięstwa

- w sprawowaniu sądów nad Izraelem w Betel, Gilgal, Mispa.

Saul - syn Kisza, z pokolenia Beniamina jawi się na kartach Biblii jako sylwetka profetyczno - charyzmatyczna. Bóg zmienił jego serce. Sprawił, że opanował go duch Boży. Spotkał go Samuel w czasie poszukiwania oślic, najpierw namaścił na króla potajemnie, a po otrzymaniu znaków prorockich oficjalnie.

Saul odnosił sukcesy - pokonał Ammonitów i zyskał uznanie w Gilgal. Potem stoczył walkę z Filistynami. Po zwycięstwie złożył całopalną ofiarę, przekroczył swoje kompetencje, był nieposłuszny wymaganiom stawianym mu przez Samuela. Poszedł za rozsądkiem politycznym, a nie wolą Jahwe. To było powodem odrzucenia.

Ostateczne odrzucenie Saula było wynikiem wojny z Amalekitami, po której nie zachował on prawa heremu. Saul przyznał się do grzechu, błagał Samuela o litość. Dzieje Saula skończyły się tragicznie: „Odtąd już Samuel nie zobaczył Saula aż do chwili jego śmierci. Smucił się jednak, iż Jahwe żałował tego, że Saula uczynił królem nad Izraelem.

Znaczna część Księgi skupia swą uwagę na osobie Dawida. Opisała najpierw życie Dawida w powiązaniu z osobą Saula, następnie namaszczenie przez Samuela, pobyt na dworze Saula w formie giermka i nadwornego muzyka, oraz zwycięstwo nad goliatem, co przyczyniło się do szlachetnej przyjaźni z Jonatanem.

Z biegiem czasu w sercu Saula zaczęła rodzić się zawiść do Dawida, dlatego usiłował zabić do potajemnie. W sukurs przyszły Dawidowi dzieci Saula - Mikal i Jonatan - i ocaliły mu życie. Saul pogrążał się w złu, rozkazał wymordować kapłanów z Nob, a Dawid szukał ocalenia w ucieczce zyskując poparcie Abitara.

W tym fragmęcie redaktor wyjaśnił, że miedzy Saulem a Dawidem doszło do dramatycznego i definitywnego rozdarcia. A to, co się dokonało świadczy o tym, że Bóg zerwał z Saulem a błogosławił Dawidowi. Trzykrotne wyprawy Saula przeciw Dawidowi redaktor celowo powiązał wzmianką o Abigail. W ten sposób ukazał żonę Dawida a jednocześnie „sojusz” Saula z wpływowymi osobistościami tego regionu kraju.

Dawid ścigany przez Saula przeszedł na stronę Filistynów, którzy wydali Saulowi decydującą walkę. Ten szukał rady u wróżki w Endor. Polecił jej wywołanie ducha Samuela z myślą o poznaniu wyniku wojny, a tymczasem otrzymał wiadomość o odrzuceniu i bliskiej śmierci. Saul wraz ze swymi synami zginął w czasie walki z Filistynami w górach Gilboa. Wieść o ich śmierci wywołała w sercu Dawida ogromny smutek, pod wpływem którego wypowiedział on elegię na cześć poległych.

Po śmierci Saula Dawid zostaje namaszczony na króla Judy, a potomek Saula, Iszbaal, dzięki poparciu Abnera obwołany królem plemion północnych, następstwem tego była wojna ze zwolennikami dynastii Saula, przeniesienie się Dawida do Hebronu, konflikt Abnera z Iszbaalem, pojednanie Abnera z Dawidem, zamordowanie Abnera przez Joaba, zabójstwo Iszbaala przez Baana i Rekaba i w końcu namaszczenie Dawida na króla plemion północnych.

Dawid został królem całego Izraela, zyskał sławę, zdobył Jerozolimę i ustanowił ją nową stolicą swego królestwa, odniósł zwycięstwo nad Filistynami, przeniósł Arkę do stolicy, która stała się centrum religijnym całego narodu, otrzymał od Boga za pośrednictwem Natana obietnicę wiecznego trwania dynastii.

Po okresie szczytowego powodzenia Dawid popełnił szereg błędów i ciężkich przewinień, na skutek czego posypały się na jego dom nieszczęścia:

- wojna z Amonitami i Aramejczykami, cudzołóstwo i morderstwo, odważna ingerencja Natana w formie przypowieści, wyznanie winy, kara, haniebny czyn syna Amnona względem przyrodniej siostry Tamar

- zamordowanie Amnona przez Absaloma, rodzonego brata Tamar

- rokosz Absaloma połączony z uzurpacją władzy królewskiej

- ucieczka ze stolicy przed synem buntownikiem za Jordan

- przejście Absaloma do Jerozolimy

- walka, w której ginie Absalom

Drugą część kończy syntetyczne spojrzenie na rządy Dawida.

Księgi Samuela mają jednolity i symetryczny układ, który jest owocem przemyślanej pracy redakcyjnej. Są jednak opisy bezładne. W tekst zostały misternie wplecione utwory hymniczno - modlitewne. W całym tekście widoczna jest chronologia jednak niektóre fragmenty nie posiadają związku z kontekstem. Uderzają też różnice stylu. To nasuwa wniosek, że Księgi nie posiadają jednolitego charakteru, a tym samym nie pochodzą od jednego autora. Struktura literacka zdradza długi okres rozwoju. Choćby autor nie stwierdził tego wyraźnie, istnienie szeregu dokumentów, z których korzystał, nie ulega wątpliwości. Wskazują na to dublety (2 Sm 8, 16 - 18 i 20, 23 - 26), rozbieżności w opisach tych samych zdarzeń (1 Sm rozdział 8; 10, 17 - 25). Najprawdopodobniej chodzi o wiele opisów i tradycji różnego pochodzenia, które autor opracował w dość zwartą całość. Jego wkład teologiczny i literacki nadał księgom jednolity, oryginalny charakter. Za datę redakcji należy przyjąć okres między podziałem monarchii izraelskiej na 2 państwa (931 przed Chr.- Izrael i Juda) a upadkiem państwa judzkiego i dynastii Dawidowej (586 przed Chr.).

Księgi Samuela mają charakter historyczny. Wydarzenia opisane mieszczą się w ramach chronologii, które z dużym prawdopodobieństwem można ustalić i powiązać z głównymi bohaterami (Samuel - od 1100; Saul - 1040 - 1010; Dawid - 1010 - 970). Księgi Samuela podają liczne dokładne informacje o agresywnej polityce Filistynów i Aramejczyków, co znajduje swoje potwierdzenie w odkryciach archeologicznych. Relacje Dawidowym śpiewie elegii żałobnej mają uzasadnienie w przekazach sumeryjskich, akadyjskich, egipskich, ugaryckich, a wynika z tego, że narody te znały śpiew lamentacji.

Realistyczne przedstawienie sytuacji w kraju za panowania Dawida, nie ukrywanie antagonizmu i separatystycznych tendencji miedzy pokoleniami północnymi i południowymi - w tym czytelnik może dopatrzeć się genezy rozdarcia wojskowego i terytorialnego na 2 królestwa.

Problematyka teologiczna - w centrum Ksiąg jawi się ważny problem teologiczny - idea królestwa, jego istota i cel. Główną myślą religijną księgi jest urzeczywistnienie dawnego wyboru Izraela przez Boga w nowej formie władzy teokratycznej. Dokonuje się ono przez 3 zasadnicze instytucje: profetyzm, kapłaństwo skupione przy świątyni w Jerozolimie oraz przez dynastię Dawida. Profetyzm reprezentuje Samuel, będąc jednocześnie kapłanem i „widzącym”, oraz Natan, prorok królewskiego dworu Dawida. Jego proroctwo stanowi punkt kulminacyjny księgi: Bóg zawarł przymierze z potomstwem Dawida, powierzając mu panowanie nad swoim narodem. W tym sensie historia Dawida nabiera cech prorockich; rozpoczyna ona długa drogę ku wypełnianiu zbawczego planu Bożego w wielkim potomku Dawida - Jezusie Chrystusie.

W Starym Testamencie jedynym królem jest Bóg. Król w Izraelu był całkowicie uzależniony od Boga, uchodził za Jego następcę na ziemi i wykonywał wszystko, co On mu nakazał za pośrednictwem proroka. Na takich fundamentach opierała się godność, majestat i władza króla Izraela.

W ujęciu Deuteronomisty osoba odrzuconego Saula jest jakby tłem do wyeksponowania króla Dawida. Kontrastuje on wyraźnie z postacią Saula. Realizuje prawdziwy model relacji Bóg - człowiek w dziedzinie religijnej. Redaktor nie wykreślił jednak z życia Dawida faktów, które ujawniają słabe strony charakteru (niepohamowana rządza cielesna, podstęp, pobłażliwość względem własnych synów). Podkreślił obiektywnie jego szlachetne czyny, głęboką pobożność, odwagę w przyznawaniu się do winy, poczucie odpowiedzialności, świadomość konsekwencji wynikających z postępowania, umiłowanie prawdy, pokorę, pokutę, żywą wiarę w Boga we wszelkich okolicznościach życia, respekt dla głosu Bożego.

Nie bez znaczenia jest zdobycie Jerozolimy i przeniesienie tam Arki Przymierza. To wszystko stało się ważne dla Dawida i narodu Izraela. Jeszcze większego znaczenia miała Jerozolima nabrać później, w czasach nowego Dawida - Mesjasza. Tu dokonało się dzieło zbawcze Chrystusa.

Bóg domaga się wierności w wierze dlatego zabrania wszystkiego, co może ją osłabić. Dlatego istniał nałożony pod groźbą kary zakaz nekrominacji, wywoływania duchów i wróżbiarstwa. To wszystko burzyło religię objawioną, według której Bóg był jedynym panem losów, znawcą przyszłości, zakrytych ludzkich tajemnic. Bóg wiec nie pozwalał szukać pouczeń przez zakazane formy wróżbiarstwa, ale za pośrednictwem swoich proroków. W tym kontekście jaskrawo zarysowuje się niewierność Saula, szukającego rady u wróżki z Endor.

Księgi sławią wartość przyjaźni i zarysowują kontrast pomiędzy miłością a nienawiścią. Ten kontrast stał się widoczny w postępowaniu Dawida, który pozostanie wzorem wielkodusznego przebaczenia.

KSIEGI KRÓLEWSKIE

Opisują dzieje Izraela od ostatnich lat Dawida wstąpienia na tron jego syna Salomona. do niewoli babilońskiej (586 przed Chr.). Ostatnie rozporządzenia Dawida wprowadzają na tron Salomona po zaciekłych walkach, głownie ze starszym bratem, Adoniaszem. Potem zawarł związek małżeński z córką faraona, co było wynikiem zręcznej dyplomacji i miało duże znaczenie polityczne. Salomon chociaż miłował Boba to wraz ze swymi poddanymi składał kult na wyżynach, niezgodny z Prawem Mojżesza. Hagiograf poczynił dla Salomona usprawiedliwienie w postaci uwagi, ze jeszcze nie było w tym czasie świątyni. Poprosił Boga o mądrość, dzięki której sprawował sprawiedliwe wyroki sądowe., ustanowił administrację w państwie i zapewnił narodowi pokój w bezpiecznych granicach. Mądrość, bogactwo i sława zjednały mu podziw poza granicami kraju, zwłaszcza królowej Saby.

Potem Salomon rozpoczął budowę świątyni. Po siedmiu latach sześciu miesiącach budowy świątynia została uroczyście poświecona, a król modlił się o łaski dla ludu i otrzymał obietnicę bożego błogosławieństwa dla swej dynastii.

Z biegiem czasu jednak zaląc jednak nagle spadać autorytet i władza Salomona. Przyczyna tego była niewierność względem Boga. Złamał wolę Boga, który nakazał aby Izraelici nie wstępowali w związki małżeńskie z kobietami obcej religii i narodowości. A właśnie Salomon uległ wielkiej namiętności, miał bardzo liczny harem, kobiety te pociągnęły go do kultu obcych bóstw. Bóg zapowiedział mu za to surowa karę. Wykonawcami byli przeciwnicy Salomona - Hodad Edomita, Rezon - uciekinier króla Saby i Jeroboam Efratejczyk. Tego ostatniego Salomon usiłował zgładzić ale ten uszedł do Egiptu, gdzie przebywał do śmierci Salomona.

Po jego śmierci państwo rozpada się na 2 części: północną, która z powodu większej liczby szczepów tu zamieszkałych nazywa się królestwem izraelskim, i południową, nazwaną królestwem judzkim. Była to właściwie schizma polityczno - religijna. Schizma rozpoczęła się od proklamowania Jeroboama królem Izraela. Jeroboam chcąc utrwalić rozłam państwa oderwał ze względów politycznych swoich poddanych od Jerozolimy, centrum kultu. Wystawił dla nich cielca w Betel i Dan, a ponadto ustanowił kapłanów dla składania nielegalnego kultu. Odtąd powstały z jednego dwa królestwa, które miały swoich królów. Autor przedstawia rządy królów obu królestw, włączając w to opis działalności proroków, zwłaszcza Eliasza i Elizeusza. Eliasz pojawia się w królestwie północnym za panowania Achaba, gdy występuje na skutek dobrobytu gospodarczego zanik wiary w Boga i niezdrowa tolerancja. Jego działalność obejmowała:

- zapowiedź posuchy

- ucieczkę nad potok Kernit

- przeniesienie do Parapety

- sad boży na górze Karmel

- ucieczkę do góry Horeb

- powrót i powołanie do funkcji proroczej Elizeusza

- wniebowzięcie

Eliasz - cudotwórca uchodził w opinii ludu za proroka otoczonego łaską. Redaktor przedstawia jego życie w formie paraleli do życia wielkiego proroka Mojżesza.

Po Eliaszu działał wykonawca testamentu Eliasza - Elizeusz. Jego misja w Jerychu, Betel, Gilgal, Szunem, na górze Karmel przypada w okresie rządów Achaba, Ochozjasz, Jorama, Jehu, Joachaza, Joasza. Redaktor przedstawia Elizeusza jako cudotwórcę i podkreślił to, co uważał za najważniejsze:

- cud z wodą w Jerychu

- cud z oliwą

- wskrzeszenie zmarłego

- rozmnożenie chleba

- uzdrowienie trędowatego Naamana, Syryjczyka - poganina

W królestwie południowym działał za czasów królów: Jotama, Ezechiasza, Achasza - Izajasz, który majestatycznie szkicował uniwersalny obraz Boga.

Po tym następuje opis upadku oraz przyczyn upadku obydwu królestw. Dzieje wszystkich królów ( z wyjątkiem Salomona, Jeroboama i Jehu) ujęte są w ramy, w których autor przedstawia ważniejsze zdarzenia.

1 i 2 Krl przedstawiają losy Izraela pod rządami królów. To okres, w którym się dokonało wielkie oczyszczenie religijne. Rozwiały się ostatecznie złudzenia Izraela dotyczące pogańskich kultów oraz idei politycznych. Zrozumiał, że królestwa Bożego nie należy utożsamiać z ziemskimi ambicjami władców. Oczyściło się pojęcie ludu o warunkach przymierza. Ciągle podkreślana jedność Boga, kultu, świątyni już przygotowuje religijną wspólnotę Izraela po niewoli babilońskiej jako typ Kościoła czasów ostatecznych. Na tym polega doniosłość tej księgi w dziejach zbawczego planu Boga.

W obszernym wykazie królów są opisy odnoszące się do życia i działania proroków.

Autorowi ksiąg chodziło o historię o charakterze religijnym. Celem odczytania sensu teologicznego dziejów zaczerpnął on normy ocen z innych ksiąg lub środowisk, które wyraziły swa myśl w tych księgach. Najpierw występuje tu teologia Pwt, która podkreśla następujące tezy: jeden Bóg, jedna świątynia, jeden kult. W tym świetle autor ocenia postępowanie królów, analizuje przyczyny upadku i zarazem chce, aby jego dzieło było apelem do współczesnych: mają się oni nawrócić do Boga. Księga żąda pogłębienia idei przymierza, i to zgodnie z nauczaniem współczesnych proroków: Ozeasza, Amosa, Jeremiasza, Ezechiela. Później Syr podkreślił niezmienność planu zbawczego, Bóg, bowiem mimo niewierności ludu zachował dynastię Dawidową. Do tego należy dołączyć interpretację występującą w psalmach. Chodzi tu głównie o Ps 44[43];68[67];23; 78[77];79[78];89[88];137[136].

Dzieje Izraela wskazują na potrzebę religijności pełnej nadziei, bo Bóg nie łamie raz zawartego przymierza. Te różne, a niesprzeczne interpretacje potwierdzają, iż autorowi przyświecał zamiar przedstawienia dziejów swego narodu wraz z ich oceną w świetle prawd religijnych. Ukazał on rękę Bożą kierująca dziejami, zwłaszcza w obliczu klęski narodowej.

ELIZEUSZ I ELIASZ

Elizeusz dokonał wielu dobrych uczynków. Prawdopodobnie stał na czele cechu proroków (uczeni prezentują go jako uwielbianego przywódcę), ale miał tez swoja gorszą stronę. Gdy mali chłopcy naśmiewali się z jego łysiny, „przeklinał je w imię Pańskie”. Wówczas wypadały z lasu dwa niedźwiedzie i rozszarpały spośród nich czterdzieści dwoje dzieci” (2Krl 2, 11). Był następcą Eliasza, samotnego proroka, który zwalczał proroków Baala, potępiał królów sprawujących oprócz kultu Jahwe kult innych bogów. W nagrodę został wśród wichru wzięty do nieba w wozie ognistym powożonym przez ogniste rumaki.

AMOS

Jako pierwszy przedstawił w swej księdze wyłącznie własne poglądy. Głosił w swych proroctwach tak przykre prawdy, że Izraelici wydalili go ze świątyni w Betel i zakazali mu tam prorokować do końca życia. Surowo napominał wszystkie miejscowe ludy, włącznie z Izraelitami, za ich nieludzki stosunek zwłaszcza do osób podlegających uciskowi: „w prochu ziemi depcą głowy biednych i ubogich kierują na bezdroża”, (Am 2,7). Głosił, że Bóg jest niechętny obchodzeniu świąt i nie uznaje składania ofiar, lecz jego pragnieniem jest: „Niech sprawiedliwość wystąpi jak woda z brzegów i prawość jak potok niewysychający wyleje” Izraelitom, którzy niecierpliwie oczekiwali nadejścia miłego in dnia Pańskiego wieszczył: „Biada oczekującym dnia Pańskiego! (…) On jest ciemnością, a nie światłem (…) mrokiem, a nie ma w nim światłości”

JEREMIASZ

Często nazywany „prorokiem zagłady”. Ciągle przepowiadał straszną śmierć osób, których nie będzie miał, kto opłakiwać, kanibalizm spowodowany klęskami głodu, zarazy i połamane kości. Judejczycy mieli zostać upokorzeni bezgranicznie i zamiast twarzy Boga zobaczyć jego plecy. Surowo oceniał innych proroków, w szczególności tych, którzy przedstawiali nieprawdziwy, zbyt pomyślny obraz stanu państwa.

EZECHIEL

Miał talent do tworzenia efektów dramatycznych. Zgodnie z 1 z jego proroctw Izraelici mieli w czasie oblężenia Jerozolimy przez Nabuchodonozora II spożywać pokarm zbezczeszczony przygotowaniem go na ogniu z ludzkich odchodów. Przepowiadał, ze jedynymi, których nie porąbią zesłani przez Boga kaci z siekierami, będą w Jerozolimie ci z hebrajską literą taw na czole. Opisywał Izrael jako niewierną małżonkę Boga, ale tylko on pisał o intymnych szczegółach. Przepowiadał, że Pan ustanowi nad Izraelem jednego pasterza, Dawida, i zapewni swym owcom bezpieczeństwo oraz pomyślność. Prorokował, ze rozproszeni po świecie Żydzi powrócą do swej stolicy ją odbudują.

---