Formy wypowiedzi
SPRAWOZDANIE
Użytkowe
Literackie
Częsta forma wypowiedzi w kl. 1-3, dotyczy wydarzeń bieżących (wycieczki, uroczystości szkolne).
Zdarzenia przedstawiane są w porządku chronologicznym, nie wolno dodawać zmyślonych zdarzeń. W sprawozdaniu uwzględniamy najważniejsze wydarzenia, pomijając mało istotne szczegóły, które nie maja wpływu na przebieg wydarzeń.
Zwracamy uwagę na dobór słownictwa: okoliczniki czasu (na początku, na wstępie, następnie, na zakończenie), słownictwo związane z imprezami (uroczystość została zorganizowana itp.), sportowe, fachowe.
Treści programowe dot. sprawozdania:
Kl. I
Omawianie kolejnych etapów własnego działania.
Nadawanie ogólnych nazw grupom przedmiotów.
Stosowanie równoważników zdań.
Kl. II
Zbiorowe układanie i zapisywanie wypowiedzi wielozdaniowych na temat wycieczki jako przygotowanie do sprawozdania.
Kl. III
Indywidualne, ustne składanie sprawozdania a wykonanej pracy.
Zbiorowe układanie i pisanie sprawozdania z niektórych wycieczek i uroczystości szkolnych.
Sprawozdanie-definicje:
Tadeusz Jóźwicki: obiektywne przedstawienie na piśmie autentycznych faktów, wypadków, zdarzeń lub stanu rzeczy i ich okoliczności w suchej, rzeczowej formie bez wnikania w ich związki i zależności.
Janina Rutowa: w sprawozdaniu nie wolno podawać zmyślonych faktów, należy uwzględniać tylko wydarzenie najważniejsze, pominąć mało ważne szczegóły. Istotę sprawozdania stanowi więc związła informacja dotycząca tylko tego co się działo.
Cechy sprawozdania:
obiektywizm
zwięzłość
logiczna spoistość.
Przedmiot sprawozdania musi być dobrze znany uczniom, należy wybrać wydarzenia istotne.
Plan sprawozdania:
Czas: dzisiaj, dnia…, o godzinie…
Miejsce
Stwierdzenie faktu
Rodzaj imprezy
Uczestnicy
Przebieg
Ocena, ogólne wrażenie
Etapy pracy na sprawozdaniem:
Udział w uroczystości szkolnej lub wycieczce.
Omówienie przebiegu uroczystości-wycieczki oraz zgromadzenie słownictwa, które zostanie wykorzystane podczas redagowania spraw.
Ustne układanie sprawozdania.
Wspólne lub samodzielne redagowanie sprawozdania i zapisu w zeszycie
NOTATKA KRONIKARSKA
Cechy: zwięzłość, chronologiczny zapis najważniejszych wydarzeń.
Wydarzenia z życia klasy, szkoły-kronika klasowa, szkolna.
W kl. 1-3 stanowi najczęściej poprawnie zredagowaną odpowiedź na pytania: co?, gdzie?, kiedy?, jak?
Notatka kronikarska to odnotowanie samego faktu. treścią są nie zmyślone, rzeczywiste wydarzenia, w których dzieci brały udział.
Wdrażanie dzieci do przestrzegania pewnych rygorów:
Obiektywizm
Zgodność z rzeczywistością
Pomijanie szczegółów i mało istotnych spraw
Wyodrębnianie najważniejszych składników
Uchwycenie najważniejszych wydarzeń, faktów
Notatka - sprawozdanie
Cechy wspólne: zwięzłość, fakty, brak zmyśleń
Różnice:
Tylko odnotowujemy fakty. Przedstawiamy przebieg wydarzeń, okoliczności.
Wymieniamy elementy składowe imprezy. Przedstawiamy przebieg imprezy.
Definicje:
Dubisz (Słownik języka polskiego): krótki tekst, uwaga, spostrzeżenie, zapisana w celu zapamiętania.
Ćw. przygotowawcze do redagowania notatki dot. głównie zastępowania grupy wyrazów za pomocą jednego, kilku zdań za pomocą jednego zdania oraz skracaniu wypowiedzi poprzez odrzucanie niektórych szczegółów, nie mających wpływu na istotę informacji.
OPOWIADANIE
Jan Kupa: istotę opowiadania stanowi akcja; akcją nazywamy zespół wydarzeń, które następują po sobie w pewnej kolejności czasowej i pozostają w stosunku przyczynowo skutkowym.
Słownik terminów literackich: opowiadanie to forma podawcza; jest ono układem motywów dynamicznych, powiązanych następstwem czasowym i rekonstruuje przebieg zdarzeń w przeszłości.
Struktura opowiadania (T. Jóźwicki):
Wtęp - przedstawienie sytuacji przed wydarzeniami.
Rozwinięcie - wskazanie przyczyny wydarzenia, - przebieg wydarzenia, -podanie skutków wydarzenia,
Zakończenie - wyciągnięcie wniosków, snucie refleksji..
W programie-2.kl., 2. półrocze- struktura opowiadania.
Dominującymi częściami mowy w opowiadaniu są czasowniki oraz wyrazy oznaczające następstwo czasowe: potem następnie, w dalszym ciągu, najpierw, po kilku dniach itd., a przebieg wydarzeń z przeszłości można formułować w czasie przeszłym lub teraźniejszym.
Cechy opowiadania: żywość, tempo, barwność;
Dynamiczność akcji potęgują zdania krótkie i mniej rozwinięte; czasowniki-dynamizują akcję, szczególnie zestawione szeregowo, powtarzanie tych samych czasowników;
na barwność wpływa stosowanie porównań i przenośni, mowy niezależnej, zdań bogato rozwiniętych, powtórzeń wyrazów lub zwrotów językowych dla zaciekawienia akcją, wyrażeń, zwrotów.
Walory kształcące opowiadania (T. Jóźwicki):
doskonały środek kształcenia - zdolność uświadamiania własnych przeżyć i doświadczeń
kształci myślenie obrazowe
rozwijanie wyobraźni, fantazji
wyrabianie sprawności w posługiwaniu się językiem literackim
kształcenie twórczości dziecięcej
Funkcja użytkowa opowiadania ( Nagajowa)-składnik codziennego porozumiewania się.
Formy opowiadania ( Maria Węglińska):
PROSTE - w kl. 1-3., ważna jest logiczna kolejność zdań; uczeń posiada zasób słów dzięki którym można określić czynności i następstwa czasowe.
ZŁÓŻONE - w kl. 3., z użyciem dialogu; elementami opisu.
ZŁOŻONE - z użyciem dialogu i zastosowaniem opisu.
Podział (Nagajowa):
Odtwórcze - opowiadanie własnymi słowami o wydarzeniach przeczytanych lub usłyszanych
Twórcze - wymyślanie zdarzeń związanych z postacią literacką, uzupełniających fabułę tekstu
Złożone-z dialogiem
ETAPY KSZTAŁTOWANIA UMIEJĘTNOŚCI KONSTRUOWANIA OPOWIADANIA
Zapoznanie z istotą opowiadania
Zapoznanie ze strukturą opowiadania
Przybliżenie dzieciom niektórych zasad poprawnego stylu
Zapoznanie dzieci ze sposobami wyrażania różnorodnych stosunków czasowych
Wdrażanie do charakteryzowania czynności, działań, ich miejsca.
Zapoznanie dzieci ze sposobami ożywiania i dynamizowania tempa akcji, zdarzeń
Uczenie konstruowania wypowiedzi barwnej
Uświadomienie dzieciom sposobów wyrażania przeżyć, doznań, nastrojów i wzruszeń
Ukazywanie dzieciom sposobów rozbudzania zainteresowania akcją
Wskazywanie możliwości uwydatnienia społeczno-moralnych aspektów zdarzeń
Umiejętność konstruowania opowiadania należy kształcić przez różne rodzaje ćwiczeń przygotowawczych, pomocniczych i wdrożeniowych (ćw. słownikowe, układanie i zapisywanie zdań, samorzutne i swobodne wypowiedzi uczni…ó na tematy bliskie dzieciom, ustne opowiadania na pods. przeżyć własnych, historyjek obrazkowych, zapisywanie wielozdaniowej, spójnej wypowiedzi). Do dalszych ćwiczeń wdrożeniowych nad opowiadaniem należy:
- uzupełnianie luk w tekstach opowiadań,
- składanie opow. z rozsypanek tekstowych,
- układanie opowiadań z rozsypanek zdaniowych,
- komponowanie zakończenia lub początku opowiadania.
OPIS
należy do trudniejszych form wypowiedzi w kl. 1-3, wymaga skupienia uwagi na opisywanym przedmiocie, wysiłku umysłowego, bogatego słownictwa.
Definicje:
(Słownik języka polskiego): opis to przedstawienie szczegółów dotyczących wyglądu kogoś/czegoś, przebiegu jakiegoś wydarzenia, działania czegoś, charakterystyka czegoś, opisanie, opisywanie.
Opis to wyszczególnienie cech stałych przedmiotu, współistniejących w pewnym momencie.
Opis to ścisłe i zgodne z rzeczywistością ukazanie charakterystycznych cech obserwowanego przedmiotu, osoby, zwierzęcia, rośliny, zjawiska, krajobrazu, sytuacji.
Cechy:
1. Istotne właściwości określonych przedmiotów, do których najczęściej należą: barwa, kształt, wielkość, materiał, smak, zapach, ciężar, położenie;
2. Statyczność, która wymaga stosowania w opisie czasowników oznaczających stan i niezmienność (np. jest, ma, znajduje się, widać, wygląda, stoi, wisi); stosukowo niewielka ilość tych czasowników sprawia uczniom trudności w zbudowaniu opisu pozbawionego powtórzeń wyrazowych.
3. Przestrzenność-ta cecha wymaga od uczniów znajomości wyrazów określających stosunki przestrzenne.
Tak więc opis powinien zawierać:
przymiotniki
czasowniki oznaczające stan (jest, znajduje się, ma wygląd, itp.)
wyrażenia określające stosunki przestrzenne
W warunkach szkolnych wyróżnia się:
Opis postaci
-||- przedmiotu
-||- zjawiska
-||- sytuacji
-||- krajobrazu
W klasach 1-3 występuje opis na podstawie bezpośredniej obserwacji.
Opisujemy przedmioty pojedyncze, o prostej budowie, ale również o budowie złożonej (klasa, zwierzę, roślina)
ETAPY PRACY NAD OPISEM
Obserwacja przedmiotu
Dobór słownictwa
Ustne ułożenie opisu z wykorzystaniem podanego słownictwa
Samodzielne redagowanie opisu
Odczytanie
Ćwiczenia przygotowawcze w pracy nad opisem:
porównywanie obrazków, przedmiotów, odnajdowanie różnic - spostrzegawczość
zabawy typu „Zgadnij jaki to przedmiot?”
proste zdania opisujące przedmiot
zabawy w rozpoznawanie przedmiotów dotykiem i opisywanie ich
prezentacja wzoru opisu
Opis przedmiotu zawiera: barwa, wielkość, kształt, materiał, smak, zapach, konstrukcja, ciężar.
Uczymy dzieci obserwować daną rzecz, ustalać cechy (od jakiej cechy zaczynamy opis), porządkowania elementów opisu.