PRODUKCJA DYMKI

CEBULA Allium Cepa

OPIS
Cebula należy do rodziny czosnkowatych. Jest to najczęściej roślina dwuletnia, rzadko kiedy bylina. Posiada silnie skróconą łodygę, która wypuszcza skupienie liści, będące nibyłodygą. Pędy kwiatostanowe pojawiają się dopiero w drugim roku, osiągają wysokość 90 -190 cm. Na ich szczytach znajdują sie kuliste baldachy z 50 - 1000 kwiatów. Owocami są torebki wypełnione nasionami. Cebula jest jednym z najpopularniejszych warzyw na świecie, rośnie głównie w klimacie umiarkowanym.

WYBRANE ODMIANY

Dako
Cebule jasnożółte, duże i łagodne w smaku, średniowczesne.
Rawska
Cebule złociste, duże i łagodne w smaku, późne.
Wolska
Cebule o nieregularnych kształtach, łagodne i późne.
Dymka
Cebule bardzo małe, złociste lub czerwone, pikantne w smaku.
Żytawska
Cebule średniej wielkości, żółte, pikantne w smaku i późne.

ZBIORY
Zasadniczo zbiory odbywają się pomiędzy lipcem a sierpniem, ale pierwsze cebule już są pod koniec czerwca. Główny zbiór (przeznaczony do przechowywania) zaczyna się po zżółknięciu szczypioru. Przed przechowywaniem trzeba cebulę dobrze wysuszyć, by nie gniła i nie kiełkowała. Obiektem zbiorów jest także smaczny, młody szczypior.

GLEBA
Cebula preferuje glebę zasobną, luźną, próchniczną i przepuszczalną. Najlepsze do tego są lessy i mady. Nie nadają się natomiast gleby kwaśne i podmokłe.

UPRAWA
Cebulę dymkę najlepiej sadzić od końca marca wprost do gruntu. Uprawa z siewu trwa znacznie dłużej. Stanowisko pod uprawę cebuli musi być usytuowane w miejscu dobrze nasłonecznionym. Nie ma potrzeby dodatkowego podlewania, poza okresem suszy, kiedy jest to wskazane, choć w niedużej ilości. Warto pamiętać, że nie należy uprawiać po sobie innych cebulowych.

PIELĘGNACJA
Pielęgnacja polega na regularnym usuwaniu chwastów. Ponadto glebę między rzędami trzeba co jakiś czas ostrożnie spulchniać. Nie ma potrzeby stosowania świeżego nawozu organicznego, ale można zasilać potasem.

WSKAZÓWKI
1. Zebrane plony cebuli nadają się do dłuższego przechowywania w warunkach suchych i chłodnych.
2. Plony nadają się także do suszenia.
3. W niektórych rejonach o łagodnym klimacie możliwa jest uprawa ozima cebuli. Tę odmianę zbiera się już od kwietnia.
4. Możliwa jest również uprawa w skrzynkach.

prof. dr hab. Maria Tendaj

Uprawa cebuli z dymki jest metodą niezawodną i dlatego rozpowszechnioną na skalę amatorską i wielkotowarową. W wielu rejonach kraju sadzenie dymki jest jedyną możliwością uzyskania plonu cebuli, zarówno z zielonym szczypiorem, jak też całkowicie dojrzałej, przeznaczonej do krótszego lub dłuższego przechowywania po zbiorze. Dotyczy to zwłaszcza terenów o krótszym okresie wegetacyjnym (rejony podgórskie i nadmorskie), gdzie cebula z siewu nie znajduje optymalnych warunków wzrostu, gdyż opóźnienie siewu powoduje nieprawidłowe formowanie cebul oraz nierównomierne ich dojrzewanie.

Uprawa z dymki jest szczególnie polecana przy produkcji cebuli przeznaczonej na rynek w okresie wiosenno-letnim, gdyż występuje wtedy największy popyt na świeżą cebulę z zielonym szczypiorem oraz na młodą, z uformowaną główką bez łus­ki ochronnej. Jakość dymki używanej do sadzenia decyduje o efektach uprawy zarówno wczesnej cebuli, jak też całkowicie dojrzałej. Pojęcie jakości dymki obejmuje wiele cech, z których najważniejsze są: wielkość cebulek, ich zdrowotność i podatność na tworzenie pośpiechów, czyli pędów generatywnych.

W obrocie handlowym znajduje się dymka o okreś­lonej średnicy: 5-10 mm, 11-15 mm, 16-20 mm oraz 21-25 mm. Uniwersalne zastosowanie w produkcji cebuli ma dymka o średnicy 11-20 mm. Z jej sadzenia uzys­kuje się większy i wcześniejszy plon niż z dymki bardzo małej (5-10 mm średnicy). Dymka taka ma też mniejszą skłonność do pośpiechowatości cebuli niż bardzo duża (20-25 mm średnicy). Dlatego przy produkcji dymki najważniejszym celem jest uzyskanie w plonie jak największego udziału cebul o średnicy nieprzekraczającej 20 mm, najlepiej jednak o średnicy 10-15 mm. Decydują o tym czynniki środowiska uprawy, takie jak dobór właściwej odmiany, zagęszczenie roślin oraz zbiór we właściwej fazie dojrzałości — na początku załamywania i zasychania szczypioru.

Wymagania środowiskowe cebuli uprawianej na dymkę różnią się znacznie od wymagań cebuli uprawianej do bezpośredniego spożycia. Do uprawy cebuli konsumpcyjnej wybiera się gleby najlepsze, o bardzo korzystnych właściwościach fizycznych, obficie nawożone. Dla dymki gleba powinna mieć dobrą strukturę, lecz zawartość w niej składników pokarmowych nie może być zbyt duża — mniejsza sprzyja formowaniu małych cebul, co jest zasadniczym celem tej uprawy. Doświadczeni producenci dymki uprawiają tę cebulę w dalszych latach po nawożeniu organicznym (na dobrych glebach nawet w trzecim lub czwartym roku) i przy całkowitym wyeliminowaniu pogłównego nawożenia azotem.

Termin siewu przy uprawie na dymkę powinien być taki sam, jak dla cebuli konsumpcyjnej (I lub II dekada kwietnia), mimo że dymka ma znacznie krótszy okres wegetacji — dojrzewa już pod koniec lipca. Wynika to z fizjologicznej reakcji roślin cebuli na światło, temperaturę i inne czynniki środowiska, niezależnej od celu produkcji. Krajowe odmiany cebuli, które przeważnie wybiera się do produkcji dymki, należą do tak zwanych długodniowych. Bodźcem stymulującym formowanie cebul jest właśnie długi okres światła i krótki czas ciemności. Oznacza to, że do prawidłowego uformowania nawet małych cebul, czyli również dymki, wymagane jest oddziaływanie długiego — około 16-godzinnego dnia, przy temperaturze powyżej 15°C. Takie warunki panują u nas w II i III dekadzie czerwca. W tym czasie rośliny powinny być zaawansowane we wzroście, gdyż wtedy zachodzi intensywny proces asymilacji, dzięki czemu następuje prawidłowe uformowanie cebul, nawet gdy ich oczekiwana wielkość ma być znacznie ograniczona.

Opóźnienie siewu zawsze przyczynia się do słabszego plonowania i pogorszenia jakości dymki. W strukturze plonu zwiększa się wtedy udział cebul o nietypowym, wydłużonym kształcie, z grubą, trudno zasychającą szyjką.

Ograniczenie wzrostu roślin cebuli uprawianej na dymkę osiąga się przede wszystkim poprzez wysiew bardzo dużej liczby nasion na jednostkę powierzchni. Do niedawna przeznaczano do produkcji dymki nasiona o słabszej zdolności kiełkowania (tańsze), jednocześnie zwiększając normę ich wysiewu (nawet do 150 kg/ha). Taki sposób zagospodarowania materiału siewnego cebuli jest niekiedy uzasadniony. Siewki są jednak wówczas słabsze i skłonne do zamierania. Z tego względu do siewu na dymkę na dużych plantacjach należy używać nasion o wysokiej zdolności kiełkowania (powyżej 80%), ograniczając ich ilość do 80-100 kg/ha.

Sposób siewu i rozmieszczenie rzędów mogą decydować o wielkości plonu i jego strukturze, czyli udziale cebul różnej klasy wielkości. Ze względu na konieczność prowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych i ochrony, zaleca się siew pasowo-rzędowy lub pasowo-wstęgowy (fot. 1). Obsiany pas ma szerokość 100-110 cm, a odleg­łość na przejazd kół ciągnika wynosi 35-50 cm. Odległość rzędów może być różna — od 7,5 cm do 15 cm. Przy siewie wstęgowym na szerokość 6 cm odległość między wstęgami wynosi zwykle 12 cm. Wstęgowy wysiew siewnikiem o poszerzonej redlicy sprzyja równomiernemu rozmieszczeniu roślin, co zapewnia wyrównanie wielkości formowanych cebul.

Fot. 1. Wstęgowy sposób uprawy cebuli dymki zapewnia roślinom możliwość równomiernego wzrostu i rozwoju

O jakości plonu dymki w dużym stopniu decydują cechy odmianowe. Mimo wielu korzystnych cech (formowanie małych cebul, wysoka plenność, duży udział dymki o średnicy 10-15 mm, odporność na pośpiechowatość), jakimi charakteryzują się odmiany polecane na dymkę w zachodniej Europie (Centurion F₁, Picko Bello, Sturon), w Polsce produkuje się dymkę głównie korzystając z zestawu krajowych odmian. Do szczególnie przydatnych do takiej uprawy należą: Efekt, Kristine, Rawska (fot. 2), a także inne wykazujące dobrą trwałość przechowalniczą (Sochaczewska, Supra, Wolska — fot. 3), Błońska). Dymka krajowych odmian przy właściwych warunkach przechowywania ma małą skłonność do pośpiechowatości, kulisty lub lekko wydłużony kształt, dobrą trwałość suchej łuski oraz duży udział w plonie cebul o średnicy 10-15 mm. Wzrasta także zapotrzebowanie na dymkę o czer­wonej łusce. Nasiona takich odmian są dostępne i jest już ona produkowana. Sprawdzonymi odmianami o czerwonej łusce są: Karmen, Red Baron, Redmate i Wenta (fot. 4). Producenci wczesnej cebuli z dymki zgłaszają również coraz częściej zapotrzebowanie na dymkę o białej łusce.

Fot. 2. Cebula Rawska należy do najlepszych krajowych odmian do uprawy na dymkę

Fot. 3. Cebula Wolska, typowa odmiana o długim okresie wegetacji, w uprawie z dymki plonuje wcześnie

Fot. 4. W obrocie pojawia się coraz więcej dymki o czerwonych łus­kach (odmiana Wenta)

2

---