Metodologia badań społecznych - Wykład 1, 05.10.10

Prof. dr hab. Danuta Urbaniak-Zając/ dr Bohdan Cyrański. Dyż D.U.-Z.: wt. 16.50-17.20, p.108

Chalmers A. - „Czym jest to co zwiemy nauką?”

Metodologia- nauka o metodzie:

1. Wąskie rozumienie metodologii: zajmuje się racjonalną rekonstrukcją przedmiotów i czynności badawczych. Jak poprawnie przeprowadzic badania żeby dotrze do uprawomocnionych wniosków.

2. Szerokie ujęcie metodologii: obejmuje zarówno wąskie ujęcie, ale także dodatkowo obejmuje analizę założeń uzasadniających wybór owych czynności i procedur oraz uzyskanych wyników, a także namysł nad rolą nauki w systemie wiedzy.

STRUKTURA PERSPEKTYWY BADAWCZEJ (ORIENTACJI METODOLOGICZNEJ)

Istotą współczesnej nauki jest poznawanie świata przez badanie (Martin Heideger).

Istotą badania jest wybór określonego postępowania w określonym obszarze bytu)przyroda, dzieje, kultura, relacje społeczne). Ale to postępowanie to nie tylko metoda. Obejmuje ono przede wszystkim otwarcie dziedziny przedmiotowej, tzn. określenie schematu dziejących się w jej obrębie procesów.

PERSPEKTYWA BADAWCZA

Obustronna relacja

Dziedzina przedmiotowa(przedmiot) sposób postępowania

Metoda i przedmiot nawzajem się warunkują.

Jeżeli elementem badania jest określenie dziedziny przedmiotowej to …… założenie ontologiczne. (teoria bytu)

Musimy przyjąć założenia charakteryzujące dziedzinę przedmiotową i to są założenia ontologiczne(zbiór założeń odnoszących się do dziedziny przedmiotowej). Mogą mieć one różny stopień.

Założenia:

- ontologiczne - odnoszące się do dziedziny przedmiotowej

- epistemologiczne - odnoszą się do sposobu poznawania świata przez człowieka

- metodologiczne - odnoszą się do sposobów dochodzenia do uprawomocnionych twierdzeń i teorii

W ramach perspektywy badawczej jest jeszcze jeden typ założeń:

- aksjologiczne - określają cel jakiemu służy poznanie (czemu ma służy poznanie? Po co ja poznaję świat?)

Chcąc opisać perspektywę badawczą musimy być na zewnątrz. Kiedy jesteśmy realizatorami perspektywy badawczej to nie do końca jesteśmy świadomi orientacji badawczej.

Założenie to jest punkt wyjścia, nasze ramy w których porusza się nasze myślenie. Założenie przyjmujemy.

PODSTAWOWE ŹRÓDŁE POZNANIA i związanych z nimi stanowiskami filozoficznymi

W tradycji filozoficznej są 2 źródła poznania:

1. ROZUM

Do rozumu odwołuje się racjonalizm (intelektualizm). Specyficznym narzędziem poznania jest intelektualna intuicja, która umożliwia jasny i pewny wgląd w prawdy ogólne. Racjonalista dąży do identyfikacji istoty rzeczy. Uważa, że tylko dzięki rozumowi można to poznać. Pierwszy racjonalista - Kartezjusz („Myślę, więc jestem”). To, że człowiek myśli to znaczy, że jest to czynnik charakteryzujący człowieka. Opracował metodę myślenia racjonalnego. Zaproponował 3 podstawowe reguły postępowania:

1. Problemy złożone należy rozkładać na problemy proste

2. Proste problemy nie dające się rozłożyć na problemy jeszcze prostsze maja rozwiązania oczywiste. Te rozwiązania oczywiste są ostateczne i nieodwołalne.

3. Rozwiązania problemów prostych przenoszone SA na złożone całości za pośrednictwem oczywistych wnioskowań.

Czyli wiedza zdobywana za pomocą rozumu jest wiedzą oczywistą i pewną.

Współcześnie nie ma stanowisk, że rozum jest jedynym źródłem poznania.

2. DOŚWIADCZENIE

Empiryzm. Różne rodzaje doświadczenia: wewnętrzne, zmysłowe, retrospekcje)

Empiryzm przyjmował bardzo różne formy i postaci. Odwołując się do amerykańskich badaczy - 5 wspólnych cech charakteryzujących empiryzm:

1. Rozum ludzki rodzi się jako czysta karta (tabula rasa) - jest to tzw. Empiryzm genetyczny. Wiedzę zdobywa się wraz z doświadczeniem w trakcie życia.

2. Każde prawdziwe twierdzenie może być potwierdzone przez doświadczenie, eksperyment lub obserwacje. Badacz musi umie udowodnić czy dane twierdzenie jest prawdziwe czy fałszywe.

3. OPIS. Prawa naukowe to twierdzenia na temat ogólnych, powtarzalnych wzorców doświadczenia. Celem poznania naukowego nie jest identyfikacja wyjątków, ale poszukiwanie reguł, prawidłowości.

4. WYJAŚNIANIE. Wyjaśnić zjawisko naukowo to wykazać, że jest ono przypadkiem prawa ogólnego. Chodzi o pokazanie reguły, zgodnie z którą dane zjawisko pojawia się, zmienia bądź znika.

5. PRZEWIDYWANIE. Znajomość prawa ogólnego pozwala przewidywać przyszłe występowanie zjawisk danego typu.

IMMANUEL KANT

Połączenie empiryzmu i racjonalizmu. 2 pnie poznania: doświadczenie i rozum.

Aby poznać jakąkolwiek rzecz, trzeba wejść z nią w kontakt. Dokonuje się to za pomocą zmysłów. Trzeba ją również zrozumieć za pomocą rozumu. Jak doświadczenie i rozum ze sobą współdziałają. W procesie doświadczania nie są dane rzeczy, lecz ich przekształcenia, ale mimo to nasze sądy odnoszą się do rzeczy. W związku z tym pytanie: Jak możliwe jest przejście od przedstawienia do rzeczy(podmiotu do przedmiotu).

Transcenolentalnymi - badanie Kanta miały wyjaśnić w jaki sposób przedstawienia przekraczają granicę podmiotu i stosują się do przedmiotu.

Proces myślenia Kanta

Wszelkie poznanie rozpoczyna się od sfery zmysłowej. Wynikiem pobudzenia zmysłów przez ich kontakt z rzeczami są wrażenia. Wrażenia są porządkowane w wyobrażenia o danym przedmiocie. Co poza wrażeniami znajduje się w wyobrażeniach?(Kant) Wrażenia są porządkowane przez formy zmysłowości i formy rozsądku. Te formy to są aprioryczne kategorie, które przysługują każdemu człowiekowi. Jako przedstawicielowi gatunku. Formy rozsądku, inaczej określane jako kategorie czystego intelektu obejmują 12 kategorii (m.in. przyczyna, substancja, jedność, mnogość).

Materia wyobrażeń jest empiryczna, a ich forma jest aprioryczna.

Poznanie według Kanta (1724-1804)

Doświadczenie zmysłowe

Przedmioty ,rzeczy wrażenia(zbiór bodźców)

Podmiot wyobrażenie, przedstawienie przedmiotu

- formy zmysłowości(czas, przestrzeń)

- formy rozsądku(kategorie czystego intelektu - 12)

Pobudzenie zmysłów przez obiekty w świecie zewnętrznym jest źródłem materii empirycznej, ale ona musi zostać w jakiś sposób uporządkowana.

Poznanie jest możliwe tylko wtedy, jeśli przyjmie się istnienie wrodzonych form zmysłowości i form rozsądku. Jeśli dane zmysłowe nie są uporządkowane to nie możemy mówić o procesie poznania. Nauka jest możliwa dzięki apriorycznym formom zmysłowości i kategoriom czystego intelektu(Kant).

KONSEKWENCJE DLA POZNANIA NAUKOWEGO

- podstawą dla budowania praw naukowych są dane zmysłowe interpretowane za pomocą wrodzonego człowiekowi systemu kategorii,

- poznawany przedmiot nie jest niezależny od poznającego podmiotu. Podmiot jest warunkiem przedmiotu, a kategorie są warunkiem doświadczenia. Poznanie jest uzależnione od wyposażenia podmiotu poznającego.

RACJONALIZM - IRRACJONALIZM

Źródła poznania: racjonalizm(rozum), empiryzm(doświadczenie).

Racjonalizm - (w szerszym rozumieniu) argumentacja krytyczna, wnioskowanie wyprowadzone jest z przesłanek możliwych do przyjęcia przez rozum (rozum + doświadczenie)

Irracjonalizm - na pierwszym planie wiara, uczucia, intuicja; rozum odgrywa drugorzędną rolę, np. Pascal, Nietzsche, Bergson.

Fideizm - podstawowym źródłem poznania jest wiara

DUALISTYCZNA KONCEPCJA CZŁOWIEKA(przykład założeń ontologicznych)(Kartezjusz)

• Człowiek - substancja myśląca (res cogitans) i rozciągła (res extensa). Z tych substancji składa się człowiek. Podstawową istotową dla człowieka jest substancja myśląca. Osoba jest ucieleśnioną duszą, a nie uduchowionym ciałem.

• Istotą umysłu jest myślenie i dlatego on nie jest rozciągły. Jest niematerialny, nie istnieje w przestrzeni.

• Istotą ciała fizycznego jest rozciągłość.

• Niedopuszczalne łączenie dziedziny materii i dziedziny ducha. Przyroda to jest jeden obszar zainteresowań badawczych, a człowieka trzeba badać w inny sposób, bo jego podstawą istnienia jest umysł.

• W konsekwencji pojawia się dualizm w przedmiocie poznania naukowego.

1. Eliminacja czynników materialnych z rozważań nad zjawiskami psychicznymi,

2. Czysto mechanistyczne przyrodoznawcze.

Świat jest dwojaki - świat przyrody jest mechanistyczny, świat człowieka jest umysłowy, dlatego też jest inny sposób poznania.

Introspekcja - najbardziej pewny sposób poznawania człowieka. Metoda wglądu w myślący podmiot. To co zachodzi w umyśle jest bezpośrednio postrzegane w świadomości. Jest to poznanie bezpośrednie i pewne.

KATEGORIA PRZYCZYNY JAKO FORMA ROZSĄDKU

Kant przyjął, że poznający przedmiot musi być a priori wyposażony w mechanizmy porządkowania doświadczeń, m.in. pojęcie przyczyny. Każdy z nas ma matrycę do wydawania sądów postaci: „… jest przyczyną…”. Metoda indukcji służy tylko do wypełnienia pustych miejsc w blankietach wyprodukowanych za pomocą tej matrycy.

---