II. Myśl polityczna jako przedmiot badań politologa.
1. Pojęcie myśli politycznej:
To wszelka forma refleksji nad polityką rozumianą jako sfera rzeczywistości, w której dany podmiot może realizować swoje interesy poprzez stosunki i mechanizmy społeczne związane ze sprawowaniem władzy.
Myśl polityczna posiada 4 konteksty:
1) pragmatyczny - wpływ myśli politycznej na procesy polityczne za pośrednictwem działań, podejmowanych przez podmioty tworzące myśl polityczną ( politycy, ruchy, organizacje, instytucje)
2) kulturowy - mp jest odbiciem istniejącej kultury, w tym politycznej, oraz dominujących w niej wartości i konfliktów ideowych
3) filozoficzny - określona struktura i treści podlegające ewolucji i wymianie
4) socjologiczny - wynikający z tego, że mp odbija istniejącą strukturę społeczną i generowane przez nią potrzeby, wyłania się z niej także ocena rzeczywistości oraz obraz nowego, pożądanego świata.
2. Myśl polityczna a ideologia i doktryna.
Tych pojęć nie można używać jako synonimów. Między tymi wyrażeniami istnieje wąska, ale wyraźna granica.
Doktryna zawsze musi mieć swojego indywidualnego autora ( lub autorów). Musi być zawarta w jakimś dziele, bądź grupie dzieł. Doktrynę stanowi zespół wyartykułowanych pojęciowo poglądów na sferę polityki o charakterze uogólniającym (tj. mp w zakresie węższym), który cechuje się stosunkowo wysokim stopniem systematyzacji. Każda doktryna należy do zakresu mp ( dokładniej: mp w sensie węższym), choć tylko niektóre stały się elementem kultury politycznej - te tylko, które odegrały jakąś rolę społeczną.
Ideologia to zespół poglądów, który jest częścią wspólną kultury politycznej i myśli politycznej w sensie węższym. Tylko taka doktryna polityczna zasługuje na miano ideologii, której treści faktycznie motywują działania jakichś podmiotów polityki.
3. Źródła do badań nad mp.
Programy partii politycznych, uchwały, dokumenty z konwencji, dzienniki partyjne, broszury, kwestionariusze, deklaracje, prace publicystyczne czołowych działaczy, prace twórców i badaczy myśli politycznej, przemówienia na zjazdach, konferencjach, artykuły, pamiętniki, korespondencje, przeszłość historyczna, literatura przedmiotu, dzieła sztuki.
4. Podstawowe kategorie z zakresu mp.
Z lat międzywojennych: inspiracje (źródła) historyczne, ideowe i pragmatyczne; wywiedzione z nich wzorce ideologii; stosunek do przeszłości oraz do istniejącej rzeczywistości politycznej, pożądany ład polityczny, obejmujący zwłaszcza ustrój państwowy, model władzy i jej legitymizację; poglądy społeczne odnoszące się przede wszystkim do kwestii narodowej, roli i znaczenia warstw społecznych; stosunek do innych uczestników życia politycznego; miejsce jednostki w państwie, a przede wszystkim wolności, prawa i obowiązki obywateli; ustrój gospodarczy, w tym poglądy na formy własności, działy wytwórczości i inicjatywę gospodarczą; bezpieczeństwo państwa i ocenę środowiska międzynarodowego, zwłaszcza kwestię granic Rzeczypospolitej, stosunki z sąsiadami oraz problem kształtowania najbardziej optymalnego systemu bezpieczeństwa.
Kategorie do badania polskiej mp. według Andrzeja Zybertowicza:
I. Myśl społeczna - Rozumiemy ją na 3 sposoby:
1) stanowi ją każdy zespół wypowiedzi, którego powstanie ma charakter społeczny, tj. podlega determinacji warunków społecznych. Kryterium jest tu określane ze względu na genezę danych poglądów.
2) taki zespół wypowiedzi, który w jakimś zakresie funkcjonuje społecznie, czyli wywiera wpływ na przebieg jakichś procesów lub działania sfer życia społecznego. Kryterium określane ze względu na rolę społeczną.
3) taki zespół wypowiedzi, których przedmiotem są sprawy społeczne. Mamy tu dwa warianty:
a) za sprawy społeczne uważane są sprawy mające znaczenie dla społeczeństwa, zjawiska o zasięgu społecznym ( np. wypowiedzi dotyczące kataklizmów przyrodniczych, jeśli wywarły one wpływ na życie społeczne);
b) sprawy, które odnoszą się do społeczeństwa jako odrębnego rodzaju przedmiotu, jako swego rodzaju całości. Kryterium ma w tym wypadku charakter przedmiotowy.
II. Myśl polityczna - mówimy o niej tylko wtedy, gdy dane poglądy zostały już jakoś wyartykułowane, czyli zobiektywizowane - co najmniej w formie przekazu ustnego.
III. Kultura polityczna - takie zespoły przekonań, które stanowią świadomościowe (motywacyjne) uwarunkowania wyborów i realizacji działań podejmowanych w sferze politycznej.
IV. Doktryna polityczna.
V. Teoria polityczna - obecny jest w niej aspekt ideologiczny, musi spełniać w danym miejscu i czasie metodologiczne standardy naukowości.
VI. Ideologia.
VII. Polityka - działalność mająca na celu stabilizację lub/i przemiany stosunków władzy w kierunku stabilizacji lub/i zmiany przebiegu określonych procesów społecznych.
VIII. Polskość - możliwe są następujące ujęcia:
1) Za polską mp. możemy uznać tę myśl, której autor jest pochodzenia polskiego;
2) Uznać taką tylko, która formułowana była w języku polskim;
3) Taką, której autor samoidentyfikował się jako Polak;
4) Taką, która za podstawowy aksjologiczny układ odniesienia przyjmowała interes narodu polskiego;
5) Taką, która odzwierciedlała świadomość i problemy życia grup społecznych zaliczanych do narodu polskiego.
5. Problemy i trudności w badaniach nad polską mp.
Kwestie terminologiczne, zakres rzeczywistości politycznej, brak odpowiednich środków finansowych, fragmentaryzacja mp, dynamika mp, zmienność mp, zróżnicowanie mp, zniekształcone bądź zniszczone świadectwa ( II Wojna Światowa, PRL).
6. Aktualny stan badań nad polską mp.
Badanie przeszłości, prądów, które wspierały dojście do niepodległości, kwestia integracji z UE, nurty i ideologie związane z ideą integracji.
2