Kancelarie grodzkie i ziemskie
Kancelarie ziemskie (sądów ziemskich) i grodzkie (sądów grodzkich) w Wielkopolsce różnią się od tych w innych ziemiach Polski.
Sądy ziemskie były początkowo ważniejsze od grodzkich.
Od XVI w. wyrównuje się znaczenie pomiędzy obiema sądami.
Sądy ziemskie nie miały stałej zawsze urzędującej kancelarii. Miały formę pomocniczą, przejściową, działały w okresie roczków ziemskich, wieców, czy sądów dworskich i potem, w czasie tzw. Leżenia ksiąg.
Traciły one znaczenie na korzyść stale otwartych sądów grodzkich i szlachta dokonywała wpisów transakcji najczęściej w księgach grodzkich.
Roki ziemskie natomiast odbywały się 2 razy w roku, potem już tylko raz.
Wielką przeszkodą w regularnej pracy kancelarii grodzkiej były zarazy, które zmuszały do przenoszenia urzędu nieraz na dłuższy czas do jednej z sąsiednich miejscowości.
Na ziemiach w Polsce środkowej władzy starosty podlegał zazwyczaj jeden gród.
Kancelaria grodzka przyjmując wpisy także pomiędzy posiedzeniami sądu zaczęła się usamodzielniać i nastąpił podział na:
sąd grodzki zbierający się co kilka tygodni na sesje dla rozsądzenia spraw spornych;
urząd grodzki przyjmujący stale wnoszone do grodu sprawy- sprawy sporne i niesporne; otwarty był codziennie;
Na ich czele stoi - Starosta- !
Sąd grodzki- sędzia, podsądek, pisarz- był urzędem wiary publicznej
szlachta gołota, mieszczanie, Żydzi
Sąd ziemski- asesorzy (zast. starosty, wojewody, podkomorzego i chorążego)
szlachta posesjonaci
Zarówno w sądzie ziemskim jak i w sądzie grodzkim transakcje obrotu ziemią zatwierdzał Starosta Generalny Wielkopolski.
Starostwo generalne wielkopolskie= starostwo poznańskie
Starosta generalny rządził ziemiami w imieniu króla; stał na czele pospolitego ruszenia; pod nieobecność króla mieli prawo zwoływania pospolitego ruszenia. Przejął kompetencje urzędów dzielnicowych. Objeżdżał województwa. Gdy skończył objazdy jego stałą siedzibą był Poznań.
Księgi prowadzone przez Starostę generalnego w czasie objazdów województwa:
- capitanealia- ks. starościńskie; Akta o charakterze spornym, dekrety, akta woli jednostronnej, osobna dla każdego powiatu.
- liber resignationum- ks. rezygnacji; Akta spraw wieczystych( sprzedaże i darowizny, nieruchomości), układ chronologiczny.
Podczas nieobecności starosty w grodzie - księgi wpisów akt niespornych z wyjątkiem spraw wieczystych prowadził burgrabia- księgi z lat 1468- 1502- zwane Burgrabialia.
Serie ksiąg grodzkich:
księgi sporne
- relacji librii relationum
* noty
* zeznania świadków i woźnych sądowych
* protestacje
- dekrety- wyroki
księgi niesporne
- ks. inskrypcji (zeznania woli jednostronnej)
* darowizna
* testament
- ks. transakcji (zeznania woli z udziałem większej liczby osób)
Najstarsza księga grodzka- 1390- łęczycka
Natomiast najstarsza księga ziemska- 1374- krakowska
Układ ksiąg ziemskich wzorowany był na ks. grodzkich. !!!!
Zawartość ksiąg ziemskich: wyroki, poświadczenia umów, zaświadczenia sądowe oraz ekstrakty.
- rejestry pozwów, rot, kar i świadków;
- rejestry transakcji wieczystych
- dekrety sądów ziemskich
księgi spraw niespornych
- rezygnacje, inskrypcje, relacje, i plenipotencje w postaci protokołów
- manifestacje, oblaty, relacje
ks Ziemskie - libri terrestes- zawierające indukta, w które wpisywano wszystkie spr. poruszane na rokach ziemskich.
Prowadzone były również księgi o nazwie libri civium- zawierające sprawy sporne między mieszczanami i szlachtą, Istniały od 1336r, zachowane dopiero z XVII w.
◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦◦
Personel kanc. ziemskiej:
- pisarz
- podpiskowie
Personel kanc. grodzkiej: [ palestra]
- regent ( wpisy do księgi, sprzęt, zatrudnianie, rozdzielanie pracy i pensji)
POMOCNICY REGENTA:
- susceptanci- prowadzili susceptę- przyjmowanie zeznań do ksiąg, prowadzenie brudnopisów
- inducenci- prowadzili czystopisy;
- lektanci- sprawdzanie ekstraktów z wpisem w księdze
- aktykanci- brali udział w wystawianiu ekstraktów; strona formalna.
- ekstradenci- funkcja lektantów
- klucznik- dbał o archiwum i o niewynoszenie ksiąg na zewnątrz.