Termin kompetencja używany jest zwykle jako określenie pewnych indywidualnych umiejętności i zdolności człowieka. Kompetencje komunikacyjne nauczyciela to jego umiejętności porozumiewania się za pomocą języka. Wbrew pozorom, nie każdy nauczyciel te umiejętności posiada, nawet jeśli mówi poprawną polszczyzną i ma donośny głos. Chodzi tu bowiem o coś więcej. Otóż w ramach kompetencji komunikacyjnych wyróżnia się - najogólniej rzecz ujmując - aktywne słuchanie, przemawianie i rozmawianie.
Aktywne słuchanie to po prostu słuchanie uważne. Nauczyciel, który aktywnie słucha, jest skoncentrowany na uczniu i nie przerywa mu wypowiedzi, ponadto jest otwarty na jego punkt widzenia, nawet gdyby okazał się dla niego zaskakujący. Nie zawsze jest to łatwe, ale warto spróbować powstrzymywać się od natychmiastowego komentarza, ponieważ w ten sposób ułatwia uczniowi wypowiedź i wzbudza jego zaufanie. Nauczyciel, który słucha aktywnie, patrzy swojemu rozmówcy w oczy i spontanicznie pochyla się ku niemu. W naturalnej rozmowie nie patrzymy na rozmówcę bez przerwy, a więc w rozmowie z uczniem także nie ma takiej potrzeby - wystarczy patrzeć na niego przez większość czasu, aby okazać swoje zainteresowanie. Ponadto, słuchając aktywnie, możemy używać pewnych charakterystycznych zwrotów, takich jak „tak”, „rozumiem” itp., unikając jednak za wszelką cenę sztuczności. Techniką pomocną przy aktywnym słuchaniu, która sprzyja porozumieniu, jest parafrazowanie, czyli powtórzenie swoimi słowami tego, co powiedział rozmówca - dla upewnienia się, czy dobrze go zrozumieliśmy. Stosując parafrazę, nauczyciel daje uczniowi pewność, że jest zainteresowany jego wypowiedzią i stara się ją zrozumieć jak najlepiej. Korzystne może być także zadawanie pytań, ale trzeba wtedy bardzo uważać, żeby nie zmieniło się ono w wypytywanie. Dobrze sformułowane pytanie może pomóc uczniowi w sprecyzowaniu problemu, natomiast źle postawione może wywołać opór, a nawet agresję.
Przemawianie w zawodzie nauczyciela jest nieuniknione, bo to główny sposób przekazywania uczniom wiedzy. Aby być dobrym mówcą, trzeba posiadać wiele różnych umiejętności, z umiejętnością opanowania stresu na czele. Dobry mówca używa języka dostosowanego do odbiorcy. W przypadku nauczyciela język powinien być zatem na tyle prosty, żeby wszyscy uczniowie mieli szansę go zrozumieć, i zarazem na tyle specjalistyczny, żeby zachować precyzję wypowiedzi. Wypowiedź powinna być uporządkowana, czyli składać się ze wstępu, rozwinięcia i zakończenia (podsumowania). Ponadto nauczyciel powinien nawiązywać do doświadczeń uczniów i upewniać się, że wszyscy go dobrze rozumieją. Ważny jest tu nawet taki szczegół jak donośność głosu, jego tempo i modulowanie. Warto także stosować przykłady, slajdy, folie czy inne pomoce, które można zobaczyć, usłyszeć czy dotknąć - im bowiem więcej zmysłów angażuje uczeń w poznanie czegoś, tym lepiej to zapamięta.
Wreszcie rozmawianie, które wymaga nieco innych umiejętności. Rozmawiać też trzeba umieć. Aby rozmowa z uczniem była efektywna, należy przede wszystkim aktywnie go słuchać. Podstawowymi umiejętnościami w ramach tej kompetencji są: stosowanie komunikatów typu Ja oraz dawanie konstruktywnej informacji zwrotnej. Komunikaty typu Ja polegają na tym, że mówi się o swoich uczuciach wywołanych zachowaniem drugiej osoby, biorąc jednocześnie odpowiedzialność za te uczucia. Nie musimy koniecznie używać zaimka „ja” - ważne jest natomiast, abyśmy mówili rzeczywiście o swoich odczuciach, bez obwiniania i oceniania ucznia. Informacja zwrotna może być pozytywna (kiedy jej intencją jest aprobata cech lub zachowania) albo negatywna (kiedy jej intencją jest dezaprobata lub powstrzymanie zachowania). Konstruktywna informacja zwrotna to komunikat typu Ja, zawierający następujące elementy: fakty, ustosunkowania (uczucia) i oczekiwania (tylko przy negatywnej informacji zwrotnej).