Romans
Historia gatunku:
Romans rycerski 3 grupy tekstów:
Średniowieczne utwory o królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu, poematy o Rolandzie i Amadisie de Gaula oraz jego towarzyszach.
Średniowieczne i renesansowe historie o nowych bohaterach pochodzących zwykle z podań lokalnych, m.in. Meluzyna, Magielona, Perceforest, Jean de Paris.
Niemieckie utwory powieściowe z oświecenia i romantyzmu inspirowane eposem Nibelungenlied i niektórymi gatunkami literatury trywialnej, m. in. powieścią gotycką.
Volksbuch (niem. księga ludowa) - książka popularna z XV-XVI w. przeznaczona dla mniej wykształconych odbiorców. W oświeceniu przeszła do obiegu ludowego. W obiegu inteligenckim w XIX w, wyparła ją przygodowa powieść historyczna.
W Polsce: Cesarz Oktawian, Piękna Meluzyna, Historia o Magielonie i przekłady niemieckich utworów.
Cechy:
Większość utworów jest anonimowa, zawiera elementy różnych tradycji i kultur literackich, być może część tekstów była przekazywana ustnie.
Tytułowano je jako „historię prawdziwe”, ale pełne były nieścisłości i fałszywych faktów historycznych; wprowadzały w świat fantastyki.
Istnieje czasoprzestrzeń awanturnicza.
Obiegowość motywów.
Stała topika narracyjna.
Motyw zwycięstwa dobra nad złem.
Romans i dramat zbójecki - gatunki przygodowe ilustrujące dzieje band zbójeckich i ich przywódców, przypominający opowieści o „zbójnikach ludowych” takich jak Janosik. Ukształtowały się na bazie Zbójców Schillera (postać szlachetnego bandyty). Romans zbójecki zastąpił romans rycerski, ale ustąpił miejsca powieści tajemnic i powieści kryminalnej, ale jeszcze w XX w. pojawiały się powieści zeszytowe o tematyce zbójeckiej, np. Jeździec w masce (Zorro).
Znane utwory:
Kartusz, słynny bandyta we Francji, jego życie wstępne i przypadki (pisał o nim m. in. Paul Walter),
powieść: Abelino Zschokke,
powieść: Rinaldo Rinaldini Christian August Vulpius,
dramaty: Abelino, Rinaldini, Kartusz,
dramaty: Robert dowódca rabusiów, Straszliwy trybunał Jean Lamartellière
dramat: Las okropny, czyli rozbójnicy kalabryjscy Jodeph Loaisel de Tréagate.
Romans jako gatunek literatury popularnej
Teksty epickie o miłosnej tematyce, powieści z marginesu literatury wysokiej i kiczowatej, wykorzystujące zasadę kontrastu zwłaszcza w ujęciu bohaterów i przestrzeni, w jakiej się poruszają.
Schemat fabularny (może być modyfikowany):
spotkanie,
oczarowanie/niechęć/wrogość,
rozłączenie/konieczność obcowania/spotkań,
wzrost uczucia/tęsknota/porządanie/miłość/lęk/wstręt/nienawiść,
przeszkody (pozornie nie do pokonania) związane z cierpieniem, nadzieją na zmianę,
sprzymierzeńcy/wrogowie,
przyspieszona akcja,
tragedia lub happy end.
Wzory romansu:
Księga tysiąca i jednej nocy,
Kamasutra,
Gracka, awanturnicza powieść prób,
Miłość nazareńska i tristianiczna (średniowiecze)
Legendy i gesta,
Renesans: erotyka jako rozrywka,
XVII w. - „damy serca”.
Romantyzm: miłość nieszczęśliwa,
XX w. - psychologia uczuć.
Archetypiczne źródła romansu:
Mity, baśnie, folklor.
Baśniowe postacie: Kopciuszek, książę, czarownica, głupi Jaś, wróżka.
Utarte w świadomości przestrzenie i schematy fabularne ze szczęśliwym zakończeniem.
Romans jest intertekstualny.
Romans popularny zwany bajką dla dorosłych cechował się opozycjami, np. zły-dobry, znane-nieznane, piękne-brzydkie.
Polski romans popularny:
Wzorce: Zosia z Pana Tadeusza, „Hajduczek” i Oleńka z trylogii Sienkiewicza, Wokulski i Łęcka z Lalki Prusa.
Przestrzeń: kresy, góry, dworek.
Twórcy:
Maria Rodziewiczówna,
Helena Mniszkówna:
Trędowata
Paweł Staśko:
Hetera
Juliusz German:
Iwonka i Jacek,
Gwiaździsta noc
Irena Zarzycka:
Dzikuska
Mieczysław Srokowski:
Kult ciała
Odmiany romansu popularnego:
Sentymentalny - czuły, łzawy, z rozbudowanymi opisami uczuć, retrospekcjami i monologami, wspomnieniami i tęsknota do miłości.
Dworkowy - akcja rozgrywa się głównie na dworkach, w kręgu rodziny, natury. Zazwyczaj ma szczęśliwe zakończenie.
Z życia wyższych sfer - nieudane związki małżeńskie, najczęściej melodramaty, wzorowane na obcojęzycznej literaturze, związane z rzeczywistością społeczną.
Salonowy (pol. buduarowy) - oparty na flircie, występują elementy erotyczne.
Pornograficzny - znany szczególnie na zachodzie, ukazywał „śmiały seks”, wulgarny i prymitywny.
Kresowy i antybolszewicki (Antoni Marczyński) - polityczna odmiana romansu.
Prawdziwy (Z. Nałkowska, M. Kuncewiczowa, H. Boguszewska)- kobieca odmiana powieści romansowej powstała po wojnie.
Antysentymentalne - związane z poroza męską, unikanie uczuć, krótkie przygody - romansiki.
Romanse współczesne:
Polska
Izabela Sowa - „owocowa” trylogia: Smak świeżych malin, Cierpkość wiśni, Herbatniki z jagodami.
Monika Szwaja, Stateczna i postrzelona,
Katarzyna Grochola, Nigdy w życiu
Świat:
Candance Bushnell, Seks w wielkim mieście,
Helen Fielding, Dziennik Briget Jones
Bibliografia:
Słownik literatury i kultury popularnej, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006.
1