Romans

Historia gatunku:

Romans rycerski 3 grupy tekstów:

• Średniowieczne utwory o królu Arturze i rycerzach okrągłego stołu, poematy o Rolandzie i Amadisie de Gaula oraz jego towarzyszach.

• Średniowieczne i renesansowe historie o nowych bohaterach pochodzących zwykle z podań lokalnych, m.in. Meluzyna, Magielona, Perceforest, Jean de Paris.

• Niemieckie utwory powieściowe z oświecenia i romantyzmu inspirowane eposem Nibelungenlied i niektórymi gatunkami literatury trywialnej, m. in. powieścią gotycką.

Volksbuch (niem. księga ludowa) - książka popularna z XV-XVI w. przeznaczona dla mniej wykształconych odbiorców. W oświeceniu przeszła do obiegu ludowego. W obiegu inteligenckim w XIX w, wyparła ją przygodowa powieść historyczna.

W Polsce: Cesarz Oktawian, Piękna Meluzyna, Historia o Magielonie i przekłady niemieckich utworów.

Cechy:

• Większość utworów jest anonimowa, zawiera elementy różnych tradycji i kultur literackich, być może część tekstów była przekazywana ustnie.

• Tytułowano je jako „historię prawdziwe”, ale pełne były nieścisłości i fałszywych faktów historycznych; wprowadzały w świat fantastyki.

• Istnieje czasoprzestrzeń awanturnicza.

• Obiegowość motywów.

• Stała topika narracyjna.

• Motyw zwycięstwa dobra nad złem.

Romans i dramat zbójecki - gatunki przygodowe ilustrujące dzieje band zbójeckich i ich przywódców, przypominający opowieści o „zbójnikach ludowych” takich jak Janosik. Ukształtowały się na bazie Zbójców Schillera (postać szlachetnego bandyty). Romans zbójecki zastąpił romans rycerski, ale ustąpił miejsca powieści tajemnic i powieści kryminalnej, ale jeszcze w XX w. pojawiały się powieści zeszytowe o tematyce zbójeckiej, np. Jeździec w masce (Zorro).

Znane utwory:

• Kartusz, słynny bandyta we Francji, jego życie wstępne i przypadki (pisał o nim m. in. Paul Walter),

• powieść: Abelino Zschokke,

• powieść: Rinaldo Rinaldini Christian August Vulpius,

• dramaty: Abelino, Rinaldini, Kartusz,

• dramaty: Robert dowódca rabusiów, Straszliwy trybunał Jean Lamartellière

• dramat: Las okropny, czyli rozbójnicy kalabryjscy Jodeph Loaisel de Tréagate.

Romans jako gatunek literatury popularnej

• Teksty epickie o miłosnej tematyce, powieści z marginesu literatury wysokiej i kiczowatej, wykorzystujące zasadę kontrastu zwłaszcza w ujęciu bohaterów i przestrzeni, w jakiej się poruszają.

• Schemat fabularny (może być modyfikowany):

• spotkanie,

• oczarowanie/niechęć/wrogość,

• rozłączenie/konieczność obcowania/spotkań,

• wzrost uczucia/tęsknota/porządanie/miłość/lęk/wstręt/nienawiść,

• przeszkody (pozornie nie do pokonania) związane z cierpieniem, nadzieją na zmianę,

• sprzymierzeńcy/wrogowie,

• przyspieszona akcja,

• tragedia lub happy end.

• Wzory romansu:

• Księga tysiąca i jednej nocy,

• Kamasutra,

• Gracka, awanturnicza powieść prób,

• Miłość nazareńska i tristianiczna (średniowiecze)

• Legendy i gesta,

• Renesans: erotyka jako rozrywka,

• XVII w. - „damy serca”.

• Romantyzm: miłość nieszczęśliwa,

• XX w. - psychologia uczuć.

• Archetypiczne źródła romansu:

• Mity, baśnie, folklor.

• Baśniowe postacie: Kopciuszek, książę, czarownica, głupi Jaś, wróżka.

• Utarte w świadomości przestrzenie i schematy fabularne ze szczęśliwym zakończeniem.

• Romans jest intertekstualny.

• Romans popularny zwany bajką dla dorosłych cechował się opozycjami, np. zły-dobry, znane-nieznane, piękne-brzydkie.

• Polski romans popularny:

• Wzorce: Zosia z Pana Tadeusza, „Hajduczek” i Oleńka z trylogii Sienkiewicza, Wokulski i Łęcka z Lalki Prusa.

• Przestrzeń: kresy, góry, dworek.

• Twórcy:

• Maria Rodziewiczówna,

• Helena Mniszkówna:

• Trędowata

• Paweł Staśko:

• Hetera

• Juliusz German:

• Iwonka i Jacek,

• Gwiaździsta noc

• Irena Zarzycka:

• Dzikuska

• Mieczysław Srokowski:

• Kult ciała

• Odmiany romansu popularnego:

• Sentymentalny - czuły, łzawy, z rozbudowanymi opisami uczuć, retrospekcjami i monologami, wspomnieniami i tęsknota do miłości.

• Dworkowy - akcja rozgrywa się głównie na dworkach, w kręgu rodziny, natury. Zazwyczaj ma szczęśliwe zakończenie.

• Z życia wyższych sfer - nieudane związki małżeńskie, najczęściej melodramaty, wzorowane na obcojęzycznej literaturze, związane z rzeczywistością społeczną.

• Salonowy (pol. buduarowy) - oparty na flircie, występują elementy erotyczne.

• Pornograficzny - znany szczególnie na zachodzie, ukazywał „śmiały seks”, wulgarny i prymitywny.

• Kresowy i antybolszewicki (Antoni Marczyński) - polityczna odmiana romansu.

• Prawdziwy (Z. Nałkowska, M. Kuncewiczowa, H. Boguszewska)- kobieca odmiana powieści romansowej powstała po wojnie.

• Antysentymentalne - związane z poroza męską, unikanie uczuć, krótkie przygody - romansiki.

Romanse współczesne:

Polska

• Izabela Sowa - „owocowa” trylogia: Smak świeżych malin, Cierpkość wiśni, Herbatniki z jagodami.

• Monika Szwaja, Stateczna i postrzelona,

• Katarzyna Grochola, Nigdy w życiu

Świat:

• Candance Bushnell, Seks w wielkim mieście,

• Helen Fielding, Dziennik Briget Jones

Bibliografia:

1. Słownik literatury i kultury popularnej, Wyd. Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2006.

1