1.Metoda rezerw Metoda ta stosowana jest w hodowli roślin jednorocznych, u których selekcję na cechy użytkowe można wykonać dopiero po kwitnieniu, czyli po zapyleniu mieszaniną pyłku pochodzącego także z roślin nieodpowiednich dla założonych celów hodowlanych. Stosowana jest w hodowli żyta i ogórka. W pierwszym roku zbiera się nasiona z wybranych roślin i dzieli na dwie części. Jedna część zostaje przeznaczona do oceny potomstwa wybranych pojedynków, w zależności od współczynnika rozmnażania, na pojedynczych poletkach (żyto) lub w doświadczeniach ścisłych (ogórek), a druga część nasion jest przez ten czas przechowywana. W następnym roku wysiewa się tylko przechowane nasiona tych pojedynków, które uzyskały najlepszą ocenę na poletkach lub w doświadczeniach. W ten sposób do zapylenia dopuszcza się tylko formy dające najlepsze potomstwa. Selekcję można powtarzać w kolejnych cyklach hodowlanych. Podobny sposób postępowania można stosować także w odniesieniu do całych rodów, a nie tylko pojedynczych roślin . Metoda pozwala na częściową kontrolę zapylenia, która nie występuje w metodzie rodowodowej stosowanej u roślin jednorocznych i selekcji prowadzonej na cechy ujawniające się po kwitnieniu. Mimo że cykl selekcyjny w tej metodzie trwa dwa lata (selekcji dokonuje się raz na dwa lata), postęp w wyniku tak prowadzonej selekcji jest szybszy niż przy corocznie dokonywanej selekcji w metodzie rodowodowej.
2.Krzyżowanie wielokrotne. Pojedyncze krzyżowanie proste nie pozwala niekiedy na otrzymanie potomstwa o kilku dodatnich właściwościach. Wówczas lepsze wyniki daje kilkakrotne krzyżowanie z celowo dobranymi formami rodzicielskimi. W tym celu pochodzące ze skrzyżowania prostego mieszańce należy ponownie krzyżować z jakąś inną odmianą o znanych i pożądanych cechach i wreszcie uzyskanego nowego mieszańca jeszcze raz skrzyżować z jeszcze inną cenną odmianą. Takie krzyżowanie nazywa się wielokrotnym, a przeprowadza się je zgodnie ze schematem: [(A xB)xC]xD. W hodowli gatunkow roslin uprawnych do krzyzowania bierze się wiele roznych odmian.np u pszenicy krzyzuje się często odmiany roznego pochodzenia.Poniewaz najlepsze są takie odmiany, które mają wiele korzystnych cech. Stad w zaleznosci od potrzeby dobiera się rozne komponenty.
3. Hodowla mutacyjna polega na sztucznym wywoływaniu zmian jakościowych w obrębie pojedynczego genu (tzw. mutacje genowe) lub zmian strukturalnych w obrębie chromosomu przy użyciu różnych środków mutagennych, następnie ich bezpośrednim, a częściej pośrednim (poprzez krzyżowanie) wykorzystaniu w hodowli nowych odmian. Mutageneza indukowana należy do metod twórczych o wysokim stopniu trudności, bardzo czaso- i pracochłonnych. Stwarza jednak perspektywę dalszego rozszerzania zmienności genetycznej, po wyczerpaniu możliwości wprowadzenia pożądanego układu genów na drodze krzyżowania.
Do wywoływania mutacji wykorzystuje się różnego rodzaju środki fizyczne (radiacyjne) jak promienie: x, g , b , UV, a także mutagennie działające środki chemiczne o działaniu alkilującym np.: iperyt, epoksydy, etyloamina, czy tez różne barwniki zasadowe i nadtlenki.
Skuteczność działania środka mutagennego zależy od wielu czynników: rodzaju stosowanego środka, jego dawki, rodzaju organu i jego wieku oraz tkanki roślinnej na którą działamy mutagenem, czasu ekspozycji, wrażliwości gatunku na określony środek mutagenny, a także naturalnej skłonności gatunku do mutowania, sposobu rozmnażania gatunku.
Z praktycznego punktu widzenia największe znaczenie w hodowli mają mutacje genowe, mniejsze strukturalne. Mutacje zachodzą na różnych poziomach życiowych rośliny. Mogą dotyczyć morfologii, cech budowy wewnętrznej, składu chemicznego czy cech rozwojowych. Najczęściej pojawiają się mutacje drobne (mikromutacje), zazwyczaj trudne do identyfikacji i wykorzystania.
Bardzo rzadko pojawiają się mutacje zupełnie nowe, a szczególnie rzadko przydatne z punktu widzenia użytkowego.
W całym spektrum mutacji, 99% ma charakter recesywny, co w większości przypadków łączy się z osłabieniem potencjału życiowego rośliny lub wręcz z jej śmiercią. Hodowcy przede wszystkim poszukują wartościowych mutantów warunkowanych genem dominującym, lecz szansa ich znalezienia jest niezwykle mała.
Selekcja mutantów prowadzona jest w kolejnych rozszczepiających się genetycznie generacjach, określanych symbolami M1, M2, M3,........, zasadniczo od poziomu M2. Wartościowe mutanty
można jednak często znaleźć nawet w pokoleniach M4, M5 i dalszych.
Do podstawowych zasad prowadzenia hodowli mutacyjnej należą:
dobór możliwie najbardziej licznego materiału roślinnego (należy brać pod uwagę bardzo dużą śmiertelność zwłaszcza w generacji M1)
materiał wyjściowy powinien posiadać możliwie najwyższe walory ogólne, a wymagać poprawy jedynie określonej cechy, której wprowadzenie innymi, alternatywnymi metodami jest niemożliwe lub nieopłacalne ze względów ekonomicznych
stosowanie środka mutagennego najlepiej dobranego dla osiągnięcia konkretnego celu (wstępnie przetestowanego)
zachowanie stosunkowo najliczniejszych, kolejnych, rozszczepiających się generacji, zwłaszcza M2 aby zwiększyć szansę znalezienia pożądanego typu mutantów
Jednym z ważniejszych ogólnych problemów metodycznych w hodowli mutacyjnej są trudności wyłonienia pożądanych mutantów z bardzo licznych populacji.
Wykorzystanie w hodowli mutacyjnej technik in vitro i różnego rodzaju testów genetycznych pozwala wielokrotnie zwiększyć szansę na znalezienie wartościowych mutantów i w dużym stopniu zmniejsza pracochłonność rozmnażania i oceny mutowanych populacji.
4.Aloploidy pszenica zwyczajna triticum aestivum l.2n=42 chromosomów powstała ze skrzyżowania dwóch gatunków pszenic z dwoma gatunkami kozieńca. Pszenżyto - powstało ze skrzyżowania żyta Secale cereale 2n=14 RR z pszenicą heksaploidalną o genomie AABBDD = triticale oktoploidalne o 56 chromosomach(AABBDDRR) Jeżeli skrzyżowaną żyto RR z pszenicą o genomie AABB - otrzymano triticale hakseploidalne o 42 chromosomach o genomie AABBRR
Właściwości alloploidów -większa liczba chromosomów pochodzących z 2 gatunków powoduje, że charakteryzują się one większą liczbę genów- większym bogactwem genetycznym - Są bujniejsze i lepiej lądują - mają większą zdolność adaptacyjną, odporność na choroby, szkodniki - są często roślinami pionierskimi, zasiedlają nowe obszary zaniedbane, zdegradowane. Rośliny warzywne dostarczają dobrze udokumentowanych przypadków amfioliploidów. Podstawowe gatunki diploidalne z rodzaju Brassica, a mianowicie: B.oleeacea, B.nigra i B.comperstris mają haploidalną liczbę chromosomów: 8,9 i 10.