VACLAV VOJTA
Profesor Vaclav Vojta był czeskim neurologiem dziecięcym. Swoją pracę jako lekarz rozpoczął w 1947, a specjalizację z neurologii uzyskał w 1954 roku. Wtedy też rozpoczął pracę w Ośrodku dla dzieci dotkniętych mózgowym porażeniem dziecięcym w Klinice Neurologii Uniwersytetu Karola w Pradze. Profesor Vojta interesował się konsekwencjami uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego u najmłodszych dzieci. Podczas swojej pracy próbował stosować różne metody oddziaływania na nieprawidłowo napięte mięśnie charakterystyczne u dzieci z MPD. Liczne obserwacje doprowadziły do powstania koncepcji terapeutycznej, która dziś potocznie jest nazywana „ metodą Vojty”.
Opublikował 34 prace, zarówno eksperymentalne, jak i kliniczne, dotyczące diagnozowania i leczenia schorzeń neurologicznych u dzieci. W Klinice Dziecięcej Vojta znalazł odpowiedni grunt dla swoich badań nad udoskonaleniem sposobu wczesnego rozpoznawania i wczesnego leczenia nieutrwalonych zaburzeń w obrębie ośrodkowego układu nerwowego. Vaclav Vojta przedstawił swoją koncepcję diagnostyczną i terapeutyczną, dotyczącą uszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego, w licznych pracach publikowanych w czasopismach naukowych i na zjazdach lekarzy i terapeutów.
PODSTAWY TEORETYCZNE METODY
Metoda zaproponowana przez Vojtę zaleca usprawnianie niemowląt „z ryzyka” (od pierwszych dni życia), urodzonych z nieprawidłowo przebiegających ciąż i porodów. Jest to neurofizjologicznie sterowany system torowania, który ma na celu przywrócenie wrodzonych fizjologicznych wzorców ruchowych, które są zablokowane w swoim rozwoju poprzez wczesnodziecięce uszkodzenia mózgu lub zostały utracone na skutek urazów.
Uszkodzenie mózgu prowadzi do zaburzeń na drodze nerwowej i sprawia, że procesy kontroli ciała, wykonywania swobodnego ruchu, a także reakcje odruchowe od początku przebiegają nieprawidłowo. Im wcześniej zostaną rozpoznane nieprawidłowości i wdrożony proces naprawczy, tym istnieją większe szanse na skorygowanie wzorców ruchowych i nakierowanie na prawidłowy tor rozwoju psychomotorycznego.
Metoda Vojty to inaczej aktywacja bez treningu - w metodzie Vojty nie trenuje się poszczególnych funkcji jak chwytanie, raczkowanie, chodzenie, ale przygotowuje się bazę wzorców ruchowych.
Profesor Vojta opracował dwie części swojej metody: diagnostyczną i terapeutyczną. Diagnostyczna zawiera w sobie badanie funkcji układu nerwowego, a terapeutyczna polega na stymulacji dziecka do wykonania ściśle określonego wzorca ruchowego.
DIAGNOSTYKA
Dziecko przed przystąpieniem do terapii przechodzi kliniczną ocenę rozwoju, na którą składają się:
Ocena reaktywności posturalnej- Reaktywność posturalna jest to zdolność ośrodkowego układu nerwowego do natychmiastowej i adekwatnej reakcji na zmianę ułożenia ciała w przestrzeni. Oceny owej reaktywności dokonuje się na podstawie obserwacji reakcji dziecka na nagłą zmianę położenia ciała. Metoda zawiera 7 kolejno po sobie następujących prób ułożeniowych. Dla każdej z tych prób stworzono tablice odpowiedzi, które są odpowiednie do danego wieku dziecka. Ocena ta daje możliwość wykrycia zaburzeń w kierowaniu mechanizmami posturalnymi przez ośrodkowy układ nerwowy oraz oceny poziomu rozwoju dziecka.
Ocena spontanicznej motoryki. Vojta zastanawiając się na rozwojem człowieka, obserwował jego spontaniczną motorykę już na etapie płodu. Na podstawie obserwacji doszedł do wniosku, że rozwój każdego człowieka przebiega wg przekazywanego genetycznie programu. Program ten określa jakie umiejętności mają po sobie następować i w jakim dokładnie wieku. Vojta opracował normy rozwoju dla dzieci w pierwszym roku życia, dzięki czemu poprzez obserwację jesteśmy w stanie określić wiek motoryczny dziecka i jakość wykonywanych ruchów.
Diagnostyka rozwojowa. "Monachijski test diagnostyczny funkcji wieku rozwojowego w 1 - 3 roku życia". Na podstawie tego testu dokonuje się w odstępach miesięcznych oceny tzw. wieku raczkowania, wieku siedzenia, wieku chodzenia, wieku chwytania, wieku zręczności, wieku postrzegania, wieku mówienia, wieku rozumienia mowy, wieku rozwoju społecznego i wieku rozwoju samodzielności.
Dla potrzeb wczesnej diagnostyki Vojta wprowadził pojęcie zaburzenia ośrodkowej koordynacji nerwowej (ZOKN), sygnalizujące,
występujące u dziecka objawy nieprawidłowego rozwoju.
W zależności od ilości nieprawidłowych reakcji ułożeniowych stwierdzonych podczas badania wyróżniono:
1-3 reakcje ułożeniowe nieprawidłowe - mówimy o ZOKN najlżejszego stopnia, z tej grupy samoistnie normalizuje się ok. 92,5 % dzieci,
4-5 reakcji ułożeniowych nieprawidłowych - lekkie ZOKN, samoistnie z tej grupy normalizuje się ok. 76,1 % dzieci,
6-7 reakcji ułożeniowych nieprawidłowych - średniociężkie ZOKN, samoistnie normalizuje się ok. 46,2 % dzieci,
ciężkie ZOKN - czyli 7 prób nieprawidłowych, normalizuje się samoistnie ok. 12,5 % dzieci.
Dzięki wczesnej diagnostyce możliwe jest zastosowanie terapeutycznej metody Vojty, zanim nieprawidłowe sposoby reagowania ruchowego utrwalą się dziecka na poziomie kory mózgowej. Wczesna terapia pozostawia trwały ślad w mózgu, a także w powstającym schemacie ciała.
TERAPIA
Podstawowymi odruchami wykorzystywanymi w terapii są:
-odruch pełzania naprzemiennego
-odruch obrotu wokół własnego ciała.
Wyzwalanie tych odruchów uzyskuje się za pomocą:
Pozycji ułożeniowej, czyli pozycji wyjściowej, która wprowadza w stan aktywacji i niestabilnego ułożenia.
Punktów stymulacyjnych, które mają charakter proprioceptywny. Znajdują się na mięśniach i okolicach okołokostnych. Stosuje się ty zasadę sumacji przestrzennej punktów ( stymulacja jednocześnie kilku punktów ).
Oporowaniu pozycji wyjściowej, czyli stawianie oporu przeciw prowokowanemu ruchowi dziecka. Występuje tu sumacja czasowa stymulacji, która trwa od1 do 5 minut.
Terapeutyczna część tej metody jest związana ze stymulacją ściśle określonych punktów, tzw. sfer na ciele dziecka, w ściśle określonych kierunkach i pozycjach aktywizujących, dzięki czemu wywołuje się określony wzorzec ruchowy. Taki wywołany wzorzec jest bardzo zbliżony do tego idealnego, który jest potrzebny do prawidłowego rozwoju. Pozwala dostarczyć dziecku wrażeń czuciowych i ruchowych, których ono samo nie może wyzwolić na skutek uszkodzenia mózgu. Rehabilitacja polega na drażnieniu określonych punktów ciała, co powoduje powstanie napięcia mięśniowego. Poprzez rozciągnięcie jednego mięśnia uzyskujemy reakcję skurczową, reakcja ta przenosi się na kolejny mięsień i dochodzi do wytworzenia reakcji łańcuchowej.
WARUNKI \ ZASADY METODY
- terapię metodą Vojty prowadzi się w warunkach domowych uprzednio ucząc rodziców sposobu wykonywania ćwiczeń,
- poleca się stół przykryty cienkim materacem obciągniętym dermą,
- dziecko musi być wyspane i nie może być głodne,
- do ćwiczeń dziecko przystępuje całkowicie rozebrane,
- możemy wykorzystać różne naturalne sytuacje - przewijanie, przebieranie, szykowanie do kąpieli,
- zwykle niemowlę stymulowane jest cztery razy dziennie po kilka minut; u noworodka i wcześniaka zaczyna się od 15 sekund stymulacji każdej strony, im dziecko jest starsze tym czas stosowania bodźca może być dłuższy,
- nie ćwiczymy w razie podwyższonej temperatury ciała, podawania antybiotyków, napadu padaczki,
- codzienny bliski kontakt rodziców z dzieckiem powinien służyć nie tylko rehabilitacji, ale także budować trwałą więź między nimi.
CELE TERAPII
Utorowanie psychologicznych przebiegów ruchu, zanim zostaną uniemożliwione przez patologiczny rozwój wraz z ich wzorcami zastępczymi, a przez to zmiana utorowania i utrzymania grożącego rozwoju spastycznego u niemowląt.
„Wprowadzenie” mięśni, które dotychczas pracowały w patologicznym wzorcu zastępczym lub nie pracowały wcale, do psychologicznego łańcucha ruchowego.
Globalna zmiana postawy ciała przez wywołanie obu kompleksowych odruchowych serii ruchów „pełzanie odruchowe” i „obrót odruchowy”. Uzyskuje się przy tym szczególnie poprawę przemieszczenia punktu ciężkości, pozycji wyprostowanej, sterowania równowagi oraz koordynacji postawy ciała.
Wpływ na funkcje życiowe, szczególnie przy pielęgnacji wcześniaków.
WSKAZANIA I PRZECIWWSKAZANIA
Metodę Vojty zaleca się do stosowania przy:
zaburzeniach centralnej koordynacji nerwowej,
przepukliny oponowo-rdzeniowej,
przepukliny mózgowo-rdzeniowej,
porażeniach nerwów obwodowych i splotów nerwowych,
skoliozie wrodzonej i skoliozie młodzieńczej,
antrogrypozie wielopostaciowej wrodzonej,
mózgowym porażeniu dziecięcym,
kręczu mięśniopochodnym wrodzonym,
chorobie Pertesa,
stwardnieniu rozsianym,
dystrofii mięśniowej,
wylewie do mózgu u dorosłych,
złamaniu kręgosłupa z uszkodzeniem rdzenia,
porażeniu nerwu twarzowego (okołoporodowy).
Metodę Volty można zastosować od pierwszych dni życia w zaburzeniach ośrodkowej koordynacji nerwowej. Korzystnie działa w utrwalonych stanach patologii OUN u niemowląt i dzieci starszych. Znajduje również szerokie zastosowanie w zespole Downa i innych zespołach genetycznych.
Przeciwwskazania do stosowania metody Vojty:
brak tolerancji dzicka do pewnych pozycji złożeniowych,
stany zapalne, np. ropień,
padaczka,
stany nowotworowe,
temperatura powyżej 38 stopni.
OCENA METODY:
ZALETY:
Metoda Vojty przeciwdziała przyczynom, a nie objawom. Proponowane ćwiczenia uaktywniają wrodzony program rozwoju i w ten sposób stopniowo utrwala się prawidłowy wzorzec ruchowy.
Umożliwia wczesne rozpoznanie u dzieci zaburzeń ruchowych.
To skuteczna metoda terapii, szczególnie w przypadku wczesnego wykrycia deficytów rozwojowych. Umożliwia normalizację rozwoju u ok. 90% pacjentów, przy zdiagnozowaniu nieprawidłowości na wczesnym etapie.
Wpływa nie tylko na rozwój ruchowy ale także na pracę wielu narządów wewnętrznych i funkcji życiowych.
- mięśnie szkieletowe:
możliwość wyprostu i rotacji kręgosłupa,
większa ruchomość kręgosłupa,
centrowanie głów w stawach biodrowym i ramiennym,
poprawa ruchów precyzyjnych i chwytu,
-obszar ustno-twarzowy:
poprawa funkcji ssania, połykania i żucia,
poprawa funkcji mięśni gałek ocznych,
poprawa artykulacji,
-oddech:
pogłębienie i regulacja oddechu,
-wegetatywny układ nerwowy:
poprawa ukrwienia skóry,
poprawa rytmu snu i czuwania,
poprawa funkcji pęcherza moczowego i jelit,
-percepcja:
poprawa reakcji równoważnych,
poprawa orientacji przestrzennej,
poprawa czucia własnego ciała,
poprawa rozpoznawania form i struktur,
- wydłużenie czasu koncentracji uwagi
Stymulacja metodą Vojty pozwala na poznanie możliwości własnego ciała i panowanie na własnymi ruchami. Dziecko doświadcza nieznanych dotąd aktywności, współdziałania całych grup mięśniowych. Lepiej czuje własne ciało, buduje świadomość schematu swojego ciała. Osiągane sukcesy dają dziecku poczucie pewności i wiarę we własne siły.
W toku terapii dochodzi wg niektórych teorii do pogłębienia relacji rodzic- dziecko poprzez powtarzającą się sytuację wspólnej, intensywnej pracy
Metoda jest tania, nie wymaga specjalnych warunków.
Metoda może być kontynuowana w warunkach domowych, rodzice stosują ją 3-4 razy w ciągu dnia. Rodzic przed przystąpieniem do ćwiczeń z dzieckiem jest przygotowywany przez fizjoterapeutę, co zapewnia precyzję wykonywania wszystkich elementów terapii
WADY:
Głównym obiektem krytyki jest protest dziecka podczas terapii, który to objawia się głośnym płaczem i krzykiem. Dziecko protestuje ponieważ jest zmuszane do bardzo dużego wysiłku fizycznego w niekomfortowej pozycji wyjściowej.
Duży nacisk jest kładziony na usprawnienie ruchowe z pominięciem aspektu rozwoju i funkcjonowania emocjonalnego i psychicznego
Metoda Vojty w założeniach pomija liczne, a zarazem bardzo ważne elementy życia dziecka jak na przykład karmienie, sen, czuwanie.
Wprowadza w życie rodzinne terapeutyczny chłód. Matka, która przeprowadza ćwiczenia jest zmuszona patrzeć na krzyk i płacz dziecka, mając jednocześnie świadomość, iż poniekąd sama jest jego przyczyną.
Metoda Vojty jest także bardzo często źródłem stresu dla rodziców, szczególnie w sytuacji uzyskiwania mało widocznych rezultatów.
Metoda ta hamuje motywację dziecka do spontanicznej aktywności ruchowej. Poprzez warunkowanie dziecko może zniechęcić się do ruchu i ćwiczeń.
Powoduje utratę pewności siebie i poczucie bezpieczeństwa u dziecka, bowiem z jednej strony mama jest osobą, która je przytula, a z drugiej uciska i unieruchamia jego ciało, zmuszając do pozostawania w niekomfortowej dla niego pozycji.
BIBLIOGRAFIA:
1) Banaszek, G. (2004) Rozwój niemowląt i jego zaburzenia a rehabilitacja metodą Volty. Bielsko Biała: Alfa Medica Press.
2) Barska, J. Metoda Volty.
3) Cytowska B. Winczura B. (red.) (2005) Dziecko z zaburzeniami w rozwoju: konteksty diagnostyczne i terapeutyczne. Kraków: Impuls.
4) Mihilewicz, S.(red.) (2006) Psychologiczno- pedagogiczne problemy wspomagania rozwoju dzieci niepełnosprawnych. Kraków: Impuls.
Mihilewicz, S. (red.) (2000) Aktualne problemy wspomagania rozwoju dzieci niepełnosprawnych. Kraków: Impuls.
5) Sebastian, J. Zastosowanie metody odruchowej lokomocji wg Vojty we wczesnym wspomaganiu rozwoju małego dziecka .
6) Sekułowicz, M. (red.) (2006) Teoria, Diagnoza, Terapia. Wybrane problemy pedagogiki specjalnej. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
7) Topolska, K. Metoda Volty- argumenty za i przeciw.
8) Zabłocki J. K., (1998) Mózgowe porażenie dziecięce w teorii i terapii. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie „Żak”.