Zadanie 1. Na rysunkach przedstawiono dwa rodzaje tkanki nabłonkowej człowieka.
Przyporządkuj każdemu z przedstawionych na rysunkach nabłonków po jednym z wymienionych niżej miejsc jego występowania w organizmie człowieka.
A. zewnętrzna powierzchnia ciała (naskórek)
B. drogi oddechowe (tchawica, oskrzela)
C. jelito cienki
I - B
II - C
Zadanie 2. Obecność cukrów prostych można wykryć za pomocą odczynników Fehlinga (I i II), które dodane do badanego materiału, po podgrzaniu reagują na obecność glukozy ceglastoczerwonym zabarwieniem. Zaplanuj doświadczenie, w którym wykażesz obecność glukozy w soku z winogron. Do dyspozycji masz: sok z winogron, probówki, palnik, roztwór glukozy, odczynniki Fehlinga (I i II). W projekcie doświadczenia podaj opis:
1. próby kontrolnej
2. próby badawczej
3. sposobu ustalenia wyników
1. do probówki nalej ok. 2ml odczynnika Fehlinga a następnie taką samą ilość roztworu glukozy i podgrzej probówkę nad palnikiem
2. do 2 probówki nalej taką samą ilość odczynnika Fehlinga i podobną ilość soku z winogron, podgrzej probówkę nad palnikiem
3. pojawienie się ceglastoczerwonego osadu świadczy o obecności w probówkach glukozy
Zadanie 3.
Odpowiedź: B
Zadanie 4. Mitochondrium otoczone jest dwiema błonami. Błona wewnętrzna jest pofałdowana i tworzy grzebienie. Liczba grzebieni i ich rozmiary zwiększają się w mitochondriach występujących w komórkach narządów o intensywnym metabolizmie. Na rysunkach przestawiono schematycznie mitochondria pochodzące z dwóch różnych narządów.
Podaj, który schemat przedstawia mitochondrium pochodzące najprawdopodobniej z mięśnia szkieletowego. Wybór uzasadnij jednym argumentem, uwzględniając funkcję mięśni i mitochondriów.
Odpowiedź: B - mięśnie umożliwiają ruch który z kolei wymaga dostarczenia energii. Energia ta w postaci ATP wytwarzana jest w mitochondriach w procesie oddychania komórkowego.
Zadanie 5. Komórki nabłonka jelita szczura wytwarzają śluz (glikoproteinę). Przeprowadzono następujące doświadczenie. Najpierw do komórek nabłonka jelita szczura wprowadzono radioaktywnie oznakowane aminokwasy. Ustalono, że zostały one wbudowane w białka, które pojawiały się najpierw w siateczce wewnątrzplazmatycznej, a potem w cysternach aparatu Golgiego. Następnie do tych samych komórek wprowadzono oznakowaną radioaktywnie glukozę i zaobserwowano, że trafiała ona od razu do cystern aparatu Golgiego z pominięciem siateczki wewnątrzplazmatycznej. Na koniec stwierdzono, że wytwarzany przez badane komórki śluz jest radioaktywny.
Na podstawie opisu powyższego doświadczenia sformułuj wniosek dotyczący funkcji aparatów Golgiego w komórkach nabłonkowych jelita szczura.
Odpowiedź: Aparat Golgiego - pakuje i przekazuje związki chemiczne.
Zadanie 6. Uczniowie otrzymali polecenie zaobserwowania zjawiska plazmolizy. W tym celu: Uczeń 1 umieścił w kropli wody na szkiełku przedmiotowym komórki zwierzęce, następnie dodał dwie krople stężonego roztworu chlorku sodu i rozpoczął obserwację pod mikroskopem. Uczeń 2 umieścił w kropli wody na szkiełku przedmiotowym komórki zwierzęce, następnie dodał dwie krople wody destylowanej i rozpoczął obserwację pod mikroskopem. Uczeń 3 umieścił w kropli wody na szkiełku przedmiotowym komórki roślinne, następnie dodał dwie krople stężonego roztworu chlorku sodu i rozpoczął obserwację pod mikroskopem. Uczeń 4 umieścił w kropli wody na szkiełku przedmiotowym komórki roślinne, następnie dodał dwie krople wody destylowanej i rozpoczął obserwację pod mikroskopem. Wymień ucznia, który ma szansę zaobserwować zjawisko plazmolizy. Podaj argument uzasadniający ten wybór, uwzględniając w nim badany obiekt oraz mechanizm obserwowanego zjawiska.
Uczeń: 3 , ponieważ plazmolizę można zaobserwować tylko w komórkach roślinnych, polega ona na odstawaniu błony komórkowej od ściany komórkowej po umieszczeniu komórki w roztworze o wyższym stężeniu - woda wypływa z komórki w wyniku różnicy stężeń.
Zadanie 7. Na wykresie przedstawiono widmo absorpcji barwników fotosyntetycznych.
Przeprowadzono następujące doświadczenie. Siewki rzeżuchy podzielono na 3 grupy i umieszczono w jednakowych warunkach (wilgotność, temperatura, stężenie CO2). Każdą grupę naświetlano światłem o innej barwie przez okres dwóch tygodni:
grupę I - światłem niebieskim o długości fali 440 nm
grupę II - światłem żółtozielonym o długości fali 560 nm
grupę III - światłem czerwonym o długości fali 660 nm.
Następnie zmierzono w każdej grupie wysokość wszystkich siewek.
Na podstawie powyższych danych podaj, w której grupie siewek rośliny uzyskały najwyższy wzrost. Odpowiedź uzasadnij.
Odpowiedź: W gr 1 - największa absorpcję promieni świetlnych posiada chlorofil b, absorpcji przy dŁugości fali 440 - jest to długość fali najkorzystniejsza do procesu fotosyntezy, a tym samym wzrostu rośliny (istnieją dwa maksima absorpcji przy 480 i 680).
Zadanie 8. Na uproszczonym schemacie przedstawiono fazę jednego z ważnych procesów metabolicznych zachodzących u roślin.
a) Faza przedstawiona na schemacie nazywa się
A. cykl Calvina - prawidłowa odpowiedź
B. cykl Krebsa
C. łańcuch oddechowy
D. faza jasna fotosyntezy
b) Podaj dokładną lokalizację w komórce roślinnej przedstawionej powyżej fazy. - w stromie chloroplastów
c) Wymień dwa składniki siły asymilacyjnej biorącej udział w powyższej fazie. - ATP; NADPH
Zadanie 9. Na rysunku przedstawiono przekrój poprzeczny liścia rośliny dwuliściennej.
Podaj pełną nazwę tkanki (A) zaznaczonej na rysunku oraz określ przystosowanie jej budowy do pełnionej funkcji.
Nazwa: PALISADOWY MIĘKISZ ASYMILACYJNY (ZIELENIOWY)
Przystosowanie: OBECNOŚĆ CHLOROPLASTÓW - umożliwia przeprowadzenie fotosyntezy
Zadanie 10. Na schemacie przedstawiono budowę kwiatu tulipana.
a) Podaj nazwy wskazanych na rysunku (A, B, C) elementów budowy kwiatu tulipana.
A. działki okwiatu
B. słupek
C. pręciki
b) Podaj, czy kwiaty tulipana są wiatro- czy owadopylne. Uzasadnij odpowiedź jednym argumentem.
Odpowiedź: owadopylne - barwne dziaŁki okwiatu zwabiają owady
Zadanie 11. Wykonano doświadczenie, w którym do pożywki agarowej z kallusem dodawano auksyny i cytokininy zmieszane w różnych proporcjach. Obserwowano przekształcenie się kallusa albo w korzenie albo w pędy.
Sformułuj hipotezę badawczą potwierdzoną wynikami powyższego doświadczenia.
Odpowiedź: Przekształcenie się kallusa w korzenie lub pędy zależy od stosunku stężenia auksyn do cytokinin.
Zadanie 12. Na schemacie w sposób uproszczony przedstawiono zasadę działania pewnego enzymu.
Na podstawie analizy schematu opisz sposób, w jaki substancja X umożliwia działanie tego enzymu.
Zadanie 13. W soku trzustkowym występują różne enzymy trawienne rozkładające związki organiczne.
Przeprowadzono doświadczenie, którego wyniki zostały zapisane w poniższej tabeli.
Sformułuj problem badawczy, do rozwiązania którego posłużyło uczniom powyższe doświadczenie.
Odpowiedź:
Czy pH ma wpŁyw na trawienie biaŁek?
Czy trawienie biaŁek zależy od pH?
Zadanie 14. W przewodzie pokarmowym człowieka występują różne substancje biorące pośredni lub bezpośredni udział w trawieniu pokarmu.
Spośród wymienionych poniżej substancji działających w żołądku i dwunastnicy wpisz do odpowiednich rubryk tabeli tylko te, które nie są enzymami. Dla każdej z nich podaj po jednej funkcji, jaką ona pełni w przewodzie pokarmowym.
- żołądek: kwas solny, pepsyna, podpuszczka (rennina)
- dwunastnica: amylaza, lipaza, trypsyna, żółć
Żołądek
Substancja: kwas solny
Funkcja: aktywacja enzymów, bakteriobójcza, denaturacja białek
Dwunastnica
Substancja: żółć
Funkcja: wspomaga trawienie tłuszczów (emulgacja tłuszczów)
Zadanie. 15 Efektem trawienia skrobi i tłuszczów są odpowiednio glukoza oraz kwasy tłuszczowe i glicerol. Na schematach przedstawiono dwa sposoby wchłaniana tych substancji w komórkach kosmków jelitowych człowieka.
Na podstawie powyższych schematów przedstaw dwie różnice w sposobie wchłaniania i dalszego transportu produktów trawienia skrobi i tłuszczów w obrębie komórek kosmków jelitowych.
1. cząsteczki glukozy nie podlegają modyfikacji, cząsteczki tłuszczu ulegają resyntezie i tworzone są chylomikrony
2. w transporcie tłuszczów wykorzystywana jest energia ATP
Zadanie 16. Wyróżnia się 4 podstawowe grupy krwi: A, B, AB i 0. W błonach erytrocytów warunkujących wystąpienie danej grupy krwi są odpowiednio antygeny A lub B, albo A i B lub nie ma żadnych antygenów. Stwierdzono, że w surowicy krwi nigdy nie występują przeciwciała skierowane przeciwko własnym antygenom. Przy niewłaściwym przetoczeniu krwi antygeny dawcy wywołują reakcję przeciwciał polegającą na zlepianiu się obcych krwinek (aglutynacja). Do dwóch probówek: pierwszej z surowicą krwi A i drugiej z surowicą krwi B dodano niewielką ilość krwi o nieznanej grupie. W obu probówkach nic się nie zmieniło (brak aglutynacji).
Podaj grupę krwi, którą dodano do obu probówek.
Odpowiedź: gr. 0
Zadanie 17. Na rysunku przedstawiono schemat budowy serca człowieka.
Na podstawie schematu budowy serca oraz informacji w tabeli przyporządkuj po jednym z poniższych opisów kierunku przepływu krwi (A, B, C, D) do wyróżnionej fazy pracy serca (I, II, III).
A. Nowa porcja krwi napływa do serca.
B. Krew z przedsionków napływa do komór.
C. Krew z komór przepływa do przedsionków.
D. Krew z komór wypływa z serca.
Faza I - B
Faza II - D
Faza III - A
Zadanie 18. Wymiana gazowa w płucach zachodzi na zasadzie dyfuzji. Niezależnie od wysokości nad poziomem morza zawartość tlenu w powietrzu jest taka sama (21%), zmienia się natomiast jego ciśnienie parcjalne. W tabeli przedstawiono wartości ciśnienia parcjalnego tlenu w naczyniach włosowatych płuc oraz w powietrzu atmosferycznym na różnych wysokościach n.p.m.
Odpowiedź: Wraz ze wzrostem wysokości spada ciśnienie parcjalne tlenu, a wymiana gazowa odbywa się dzięki różnicy ciśnień parcjalnych poszczególnych gazów(CO2 i O2).
Zadanie 19. Dla każdego z badanych chłopców (I i II) narysuj wykres liniowy ilustrujący jego tętno przed, w czasie i po wykonanym ćwiczeniu (zastosuj jeden układ współrzędnych).
Zadanie 20. Na podstawie powyższych danych podaj, który z chłopców (I czy II) ma prawdopodobnie lepszą kondycję fizyczną. Uzasadnij odpowiedź.
Odpowiedź: uczeń 1 - jego tętno szybciej wraca do stanu przed wysiłkiem.
Zadanie 21. Na schemacie przedstawiono zróżnicowanie powierzchni wymiany gazowej w układach oddechowych różnych kręgowców (płazy, gady, ssaki).
Na podstawie schematu przedstaw tendencję ewolucyjną dotyczącą powierzchni wymiany gazowej u kręgowców.
Odpowiedź: zwiększenie powierzchni wymiany gazowej.
Zadanie 22. Na schematach A i B przedstawiono sposób działania pewnego leku i jego wpływ na funkcjonowanie synapsy. Na podstawie analizy powyższych schematów opisz trzy kolejne następstwa działania przedstawionego leku.
1. zablokowanie kanałów jonowych
2. hamowanie wydzielania jonów wapniowych
3. hamowanie wydzielania neuroprzekaźników do szczeliny synaptycznej / zablokowanie przepływu impulsu nerwowego
Zadanie 23. Poniżej wymieniono różne działania ludzi mające na celu ograniczenie występowania zakażeń bakteryjnych.
A. Poprawa jakości wody pitnej.
B. Wprowadzenie przepisów kontroli sanitarnej żywności.
C. Dezynsekcja i deratyzacja, czyli regularne zwalczanie niektórych rodzajów zwierząt np. wśród owadów - wszy i pcheł; wśród gryzoni - szczurów i myszy.
D. Wprowadzenie regularnych szczepień ochronnych od wczesnego dzieciństwa.
Każdemu z wyżej wymienionych działań człowieka przyporządkuj po jednej nazwie choroby wybranej z niżej podanych, której występowanie lub przenoszenie może być skutecznie ograniczone przez dane działanie.
1. kiła 2. dżuma 3. gruźlica 4. salmonelloza 5. cholera
A. 5
B. 4
C. 2
D. 3
Zadanie 24. Wirusy są pasożytami o uproszczonej budowie i nie mają metabolizmu. Zbudowane są z cząstek charakterystycznych dla materii ożywionej, czyli białek i kwasów nukleinowych. Właśnie ze względu na rodzaj cząsteczki kwasu nukleinowego wirusy można podzielić na DNA-wirusy i RNA-wirusy. Wśród wirusów posiadających DNA są takie, które mają dwuniciowe DNA i są takie, które mają je w postaci jednoniciowych cząsteczek. Podobną klasyfikację można przeprowadzić wśród wirusów zawierających RNA, gdyż mogą je mieć w postaci cząsteczek jednoniciowych lub dwuniciowych.
Na podstawie powyższego tekstu narysuj uproszczony schemat klasyfikacji wirusów.
Wirusy:
- wirusy-DNA-1-niciowe i dwuniciowe
- wirusy-RNA-1-niciowe i dwuniciowe
Zadanie 25. Podkreśl cechy charakterystyczne dla budowy pierścienic
A. Ciało pokryte cienką chitynową kutykulą. - prawidłowa odpowiedź
B. Obecność wora powłokowo-mięśniowego. - prawidłowa odpowiedź
C. Oddychanie tchawkami.
D. Otwarty układ krwionośny.
E. Metamerycznie ułożone narządy wydalnicze. - prawidłowa odpowiedź
Zadanie 26. Na schemacie przedstawiono fagocytozę - jeden ze sposobów pobierania pokarmu przez ameby. Na podstawie rysunku wpisz do poniższej tabeli cyfry od 1 do 5, tak aby odzwierciedlały one uszeregowane we właściwej kolejności etapy fagocytozy.
Usunięcie niestrawionych resztek pokarmu na zewnątrz, regeneracja błony komórkowej. Utworzenie wysłanego błoną wklęśnięcia na powierzchni ameby, które obejmuje pokarm. Identyfikacja pokarmu przez cząsteczkę receptora tkwiącego w błonie komórkowej. Trwienie pokarmu i wchłanianie prostych związków do cytoplazmy.
Utworzenie wodniczki pokarmowej, przesunięcie jej w głąb cytoplazmy i połączenie z lizosomem.
Zadanie 27. Podczas replikacji DNA doszło do mutacji w obrębie genu kodującego kluczowe dla rozwoju organizmu białko. Zamiast sekwencji CAA na nici DNA pojawiła się sekwencja CAC.
Oceń, czy opisana mutacja ma negatywne znaczenie dla funkcjonowania organizmu. Uzasadnij odpowiedź, uwzględniając bezpośredni skutek tej mutacji.
Odpowiedź: Nie ma znaczenia - ponieważ mutacja ta nie doprowadzi do powstania nowego aminokwasu.
Zadanie 28. Długość poszczególnych faz cyklu komórkowego może się różnić w zależności od rodzaju komórek. Na schemacie przedstawiono cykl komórkowy.
Podaj nazwę fazy cyklu komórkowego oznaczonej na schemacie literą X oraz określ, na czym polega zachodzący w niej proces.
Faza S
polega na następowaniu replikacji czyli powielenie materiału genetycznego.
Zadanie 29. Na wykresie przedstawiono zależność przeżywalności dwóch populacji tego samego gatunku bakterii (dzikiej i zmutowanej) od stężenia antybiotyku w pożywce.
Na podstawie obu wykresów podaj skutek mutacji dla przedstawionego gatunku bakterii.
Odpowiedź: Bakteria zmutowana stała się bardziej oporna na działanie antybiotyku, ginie przy wyższych stężeniach.
Zadanie 30. Daltonizm (d) jest cechą recesywną sprzężoną z płcią. Rudy kolor włosów (r) jest cechą autosomalną i recesywną w stosunku do wszystkich pozostałych kolorów włosów, przy założeniu, że jest to cecha jednogenowa.
Pewien rudowłosy daltonista poślubił brunetkę prawidłowo rozróżniającą barwy.
a) Podaj genotyp mężczyzny: XdY rr
b) Podaj wszystkie możliwe genotypy kobiety oraz podkreśl ten, przy którym istnieje największe prawdopodobieństwo urodzenia się rudowłosej dziewczynki prawidłowo rozróżniającej barwy w powyższym małżeństwie.
XDXD RR, XDXd RR, XDXD Rr, XDXd Rr; najbardziej prawdopodobne: przy XDXD Rr
Zadanie 31. Odpowiedź: 3,6 j.m
Zadanie 32. Odpowiedzi:
hodowla I: żółte
hodowla II: jasnobrązowe
Zadanie 33. DNA podlega różnym procesom, które poniżej przedstawiono w formie schematycznej.
Podaj, który rysunek (A czy B) przedstawia proces replikacji: A
Zadanie 34. Człowiek jako gatunek ze względu na cechy budowy morfologicznej i anatomicznej może być zaklasyfikowany do większych jednostek systematycznych.
Przyporządkuj każdej jednostce systematycznej taki zestaw cech człowieka, który umożliwia określenie jego przynależność do tej jednostki.
Jednostka systematyczna cechy człowieka
I. Podtyp: Kręgowce
II. Gromada: Ssaki
III. Rząd: Naczelne
A. Skóra pokryta włosami, obecność przepony, w odcinku szyjnym kręgosłupa 7 kręgów.
B. Obecność pięciu chwytnych palców, z których wielki jest ustawiony przeciwstawnie do pozostałych.
C. W rozwoju zarodkowym występowanie zawiązków struny grzbietowej.
D. Obecność kręgosłupa jako szkieletu wewnętrznego.
I - D
II - A
III - B
Zadanie 35. Liczebność populacji może ulegać zmianie zarówno pod wpływem czynników wewnętrznych (związanych z daną populacją), jak i czynników zewnętrznych (środowiskowych).
Z poniższych czynników wypisz dwa przykłady czynników zewnętrznych i określ wpływ każdego z nich na liczebność populacji.
A. migracje
B. rozrodczość
C. dostępność i ilość pokarmu
D. czynniki abiotyczne np. temperatura
E. konkurencja międzygatunkowa
1. C - brak pokarmu spowoduje zwiększenie konkurencji wewnątrzgatunkowej może dochodzić do wypierania osobników lub sŁabsze osobniki mogą nie przeżyć w walce o pokarm
2. D - zmiana temperatury powoduje, że organizmy nie znajdują się w optimum termicznym, może to wpłynąć na zahamowanie procesów rozrodczych, a tym samym spadek liczby osobników
Zadanie 36.
B. Hodowla rodzimych ras zwierząt. - prawidłowa odpowiedź
D. Wysiew ziarna otrzymanego z własnych zbiorów. - prawidłowa odpowiedź
Zadanie 37. Na rysunkach przedstawiono kształty dwóch rodzajów piramid ekologicznych A i B, w których wyróżniono 4 poziomy troficzne I - IV:
(I - producenci, II - konsumenci I rzędu, III - konsumenci II rzędu, IV - konsumenci III rzędu)
Podaj, która z powyższych piramid (A, B) jest piramidą energii. Odpowiedź uzasadnij.
Piramida energii:
Odpowiedź: a - ponieważ, każdy słupek odpowiada całkowitej ilości energii zakumulowanej przez organizmy jednego poziomu troficznego, przy czym na każdym poziomie organizmy tracą pewną ilość energii - graficznie przyjmuje postać piramidy
Podane odpowiedzi do zadania 38 i 39 są tylko przykładowymi rozwiązaniami.
Zadanie 38. Organizmy modyfikowane genetycznie (GMO) są to organizmy (bakterie, rośliny, zwierzęta) uzyskane metodami inżynierii genetycznej. Szczególnie w Europie pojawiają się coraz częściej protesty przeciwko stosowaniu GMO. Argumentuje się, że genetycznie modyfikowane organizmy roślinne mogą wyprzeć inne rośliny z ich naturalnego środowiska.
Podaj dwa argumenty, za pomocą których można wykazać, że genetycznie modyfikowane organizmy (GMO) mogą mieć pozytywne znaczenie zarówno dla człowieka, jak i dla środowiska.
dla człowieka: zwiększenie plenności roślin, pozyskiwanie roślin, bardziej trwałych - możliwość ich przechowywania
dla środowiska: rośliny oporne na owady - ograniczenie zużycia środków ochrony roślin
Zadanie 39. Na wykresie przedstawiono wyniki pomiarów emisji zanieczyszczeń powietrza tlenkami siarki i azotu oraz pyłami z zakładów szczególnie uciążliwych w Polsce w latach 1995 - 2006 (dane GUS).
Na podstawie powyższych danych określ tendencję dotyczącą zanieczyszczeń powietrza w latach 1995 - 2004 oraz podaj jedną prawdopodobną przyczynę tych zmian.
Odpowiedź:
tendencja spadkowa
przyczyna - instalacja filtrów w fabrykach i zakładach