Nadmiernym owłosieniem nazywamy patologiczny wzrost włosów uogólniony lub ograniczony tylko do pewnych okolic w miejscach gdzie fizjologicznych występuje jedynie meszek włosowy. Stwierdza się wówczas zmiany jakościowe włosa polegające na jego zgrubieniu i wydłużeniu fazy anagenu.
Uogólnione nadmierne owłosienie
jest rzadką chorobą. W zależności od przyczyny rozróżniamy postaci:
? wrodzoną - dochodzi do przerostu włosów mieszkowych, tak że stają się one długie i gęste
? nabytą - nadmierne owłosienie pojawia się zwykle na skutek zaburzeń wydzielania hormonów i zaburzeń w obrębie układu nerwowego.
Ograniczone nadmierne owłosienie
jest dość często spotykane. W zależności od przyczyny wyróżniamy postaci:
? wrodzoną - zwykle w okolicy lędźwiowej i miedzyłopatkowej (zwykle towarzyszy rozmaitym wadom wrodzonym np. rozszczepowi kręgosłupa)
? nabytą - pojawiającą się zwykle na skutek zaburzeń wydzielania hormonów, nadmiernej wrażliwości mieszków włosowych na androgeny rzadziej w związku z przyjmowaniem niektórych leków (wyróżniamy tu: hypertrichozę nadmierny porost włosów, oraz hirsutyzm nadmierne owłosienie skóry twarzy, tułowia i kończyn kobiet i dzieci typu owłosienia męskiego, zawsze związane z zaburzeniami hormonalnymi)
Hypertrichozę ograniczona u kobiet dotyczy zwykle skóry twarzy, brodawek sutkowych, okolicy łonowej, oraz podudzi. Pojawia się ono zwykle około 25 - 30 r. ż. W wielu przypadkach nie udaje się stwierdzić zaburzeń hormonalnych. Przypuszcza się wiec, że przyczyną nadmiernego wzrostu włosów jest wzmożona aktywność enzymu 5-alfa-reduktazy lub nadmierna wrażliwość mieszków włosowych na androgeny nadnerczowe. W niektórych tylko przypadkach hypertrychoza ograniczona pojawia się na skutek działania czynników drażniących (mechanicznych, chemicznych, fizycznych czy rozmaitych stanów zapalnych).
Metody nietrwałego usuwania zbędnego owłosienia
Rozjaśnianie- nie prowadzi ono oczywiście do utraty niechcianego owłosienia , ale czyni go mniej widocznym. Wykorzystuje się do tego celu kremy i roztwory zawierające nadtlenek wodoru, który aktywnie rozjaśnia zmiękcza i utlenia włosy.
Golenie- jest jedną z najstarszych i tanich metod usuwania zbędnego owłosienia. Nieakceptowana jednak przez wiele pacjentek ze względu na stosunkowo szybki odrost włosów, uczucie szorstkości wygolonych powierzchni i podrażnienia skóry. Część osób twierdzi ponadto, że golenie wzmaga tempo odrostu i grubość włosów, choć nie potwierdzono tej tezy badaniami naukowymi.
Depilacja tradycyjna- prowadzona jest najczęściej pęsetą lub elektrycznymi depilatorami. Główna wadą tej metody jest dyskomfort odczuwany podczas zabiegu. Zabiegi wykonywane depilatorami elektryczymi powodują ponadto szybszy odrost włosów (prawdopodobnie w związku z przepływem niewielkiego prądu miedzy tarczami a skórą).
Depilacja mechaniczna- jest obecnie stosowana niezmiernie rzadko, ze względu na częste podrażnienia skóry. Wykorzystuje się tu takie środki ścierne jak paski czy rękawice papieru ściernego albo pumeks. Materiały te przesuwane ruchami okrężnymi po owłosionej skórze ścierają włosy z jej powierzchni. Skuteczność tej metody jest porównywalna do golenia.
Depilacja chemiczna- chemiczne środki do depilacji działają na włosy poprzez uszkadzanie wiązań dwusiarczkowych. Ponieważ łodyga włosa jest bogatsza niż naskórek w aminokwasy zawierające siarkę doprowadza to do oddzielenia się włosa od mieszka włosowego. Częstym działaniem niepożądanym depilacji tą metodą są podrażnienia lub odczyny alergiczne na składniki kremów.
Depilacja woskiem- zabiegi te polegaja na nakładaniu na skórę owłosioną płynnego wosku lub półpłynnego zimnego wosku , który po zestaleniu odrywa się szybkim ruchem w stronę przeciwną do kierunku wzrostu włosów. Jednak warunkiem skuteczności tej metody jest odpowiednia długość włosów. Stosując tę metodę uważać należy jedynie na to by nie poparzyć skory zbyt gorącym woskiem. Dostępne zimne woski są równie skuteczne, jednak są one droższe i nie mogą być używane powtórnie. Skuteczność tych zabiegów jest lepsza niż wcześniej opisane metody a efekt utrzymuje się przez około 4-6 tygodni.
Metody "trwałego" usuwania zbędnego owłosienia
Elektroliza i elektrokoagulacja polegają na umieszczeniu w mieszku włosowym cienkich igieł spełniających rolę elektrod. Przepływający prąd pomiędzy elektrodą i skórą uszkadza naczynia brodawki, powodując powstanie mikroblizny w okolicy opuszki mieszka włosowego. W ten sposób uszkodzone włosy są łatwo usuwane pęsetą. Zabiegi są w niewielkim stopniu bolesne.
W metodzie elektrolizy wykorzystuje się prąd stały o niskim napięciu i natężeniu, który przepływając przez tkankę wywołuje reakcję chemiczną, w wyniku której dochodzi do wytworzenia wodorotlenków i uszkodzenia opuszki mieszka włosowego. Zabieg ten jest jednak bardzo czasochłonny, gdyż do usunięcia jednego włosa potrzeba ok. 1 minuty.
Technika elektrokoagulacji (diatermii) wykorzystuje prąd zmienny o wysokiej częstotliwości i niskim napięciu. Prąd o takiej charakterystyce wywołuje znaczny miejscowy wzrost temperatury, niszcząc strukturę opuszki mieszka włosowego. Stad właśnie zabieg ten określa się czasem mianem termolizy.
Mikroliza- dość modne w ostatnim czasie stały się zabiegi mikrolizy. Zabiegi te są prowadzone przy użyciu prądu o niskim woltarzu i natężeniu. Elektrodą zaś jest nie jak w przypadku elektrolizy igła, a specjalny żel rozprowadzany na powierzchni skóry. Zabiegi są miernie bolesne a zastosowanie żelu umożliwia szybkie wykonanie zabiegu na dużych powierzchniach. Ze względu na brak fachowego piśmiennictwa o skuteczności tej metody, trwałości jej efektów i bezpieczeństwa stosowania należy ostrożnie podchodzić do gwarancji udzielanych przez producenta i zakłady kosmetyczne oferujące tą metodę.
Lasery- dzięki laserom możliwe stało się usuwanie owłosienia z dużych powierzchni skóry, w krótszym czasie i mniej boleśnie niż w przypadku elektrolizy i diatermii. Rozwój techniki laserowej umożliwił konstruowanie aparatów o wysokiej selektywności i swoistości emitowanego światła. Wiązka laserowa jest dzięki odpowiedniej długości fali absorbowana tylko przez ciemne struktury włosa, powodując tzw. Zjawisko fototermolizy. Polega ona na tym że światło laserowe dociera do wybranego mieszka włosowego gdzie jest absorbowane przez ziarna melaniny. Kumulująca się energia cieplna uszkadza nie tylko samą melaninę, ale przenosi się także na komórki rozrodcze włosa trwale je uszkadzając. Stosowane dodatkowo schłodzone żele lub chłodzące końcówki zmniejszają ryzyko uszkodzenia termicznego naskórka. Tą metodą najefektywniej usuwa się włosy u osób z jasną, nieopaloną skórą (I lub II fototypem) i z ciemnymi włosami. U pacjentów z ciemniejszą skórą i jasnych włosach zabiegi te nie dają już tak dobrych efektów, a ponieważ skóra zawierająca dużo melaniny intensywnie absorbuje energię wiązki laserowej, są oni bardziej podatni na oparzenia w trakcie zabiegu i wystąpienie przebarwień po laseroterapii.
Nielaserowe źródła światła- do usuwania zbędnego owłosienia wykorzystuje się także pulsujące światło nielaserowe. Ponieważ urządzenia emitujące ten rodzaj światła wykorzystują różne długości fali elektromagnetycznej uszkadza ono wybiórczo mieszki włosowe nie absorbując się nadmiernie w ciemnej skórze. Ośrodki posługujące się tymi urządzeniami donoszą o zadowalających efektach leczenia, porównywalnych ze stosowaniem światła laserowego.
W ostatnich latach do usuwania nadmiernego owłosienia wykorzystuje się także metodę fotodynamiczną z miejscowym stosowaniem ALA (kwasu delta-aminolewulinowego). Polega ona na naświetlaniu skóry posmarowanej uprzednio żelem zawierającym ALA, który wbudowuje się wybiórczo w mieszki włosowe. Pod wpływem światła czerwonego ALA wytwarza wolne tlen uszkadzając komórki macierzy włosa.
Podsumowanie- wszystkie przedstawione powyżej metody niestety nie gwarantują całkowitego usunięcia zbędnego owłosienia. Zarówno elektrokoagulacja, elektroliza jak i laseroterapia umożliwiają trwałe usunięcie owłosienia w ok. 30-40% po kilkakrotnych prawidłowo przeprowadzonych zabiegach. Odrost pozostałych włosów pojawia się ok. 6-9 miesięcy po ostatnim zabiegach. Jednak odrastające włosy są najczęściej cieńsze i krótsze. Powszechnie panujący pogląd o skuteczności usuwania włosów przy użyciu laserów czy mikrolizy jest na pewno przesadzony, choć niewątpliwą zaletą tych zabiegów jest ich nieinwazyjność, zmniejszająca możliwość przeniesienia infekcji.
Nadmierne owłosienie na ciele i twarzy zwane hirsutyzmem jest łagodnym objawem nie noszącym znamion niebezpieczeństwa. Rzadko kiedy podłożem hirsutyzmu są poważne choroby mogące być zagrożeniem dla naszego życia. Jedynym minusem są walory estetyczne tego zaburzenia. Występowanie nadmiernego owłosienia bardzo często jest dolegliwością rodzinną. Może być również efektem ubocznym przyjmowania niektórych leków (np. sterydów kory nadnerczy) lub być objawem zaburzeń ze strony układu gruczołów dokrewnych, które wiąże się z rozregulowaniem równowagi hormonalnej ustroju. U kobiet nadmierne owłosienie przybiera wygląd tzw. owłosienia typu męskiego (włosy rosną wtedy na twarzy, klatce piersiowej i brzuchu). Ten typ owłosienia u kobiet skojarzony bywa zwykle z podwyższonym poziomem hormonów typowo męskich czyli androgenów. Niekiedy kobiety doświadczają również wzmożonego wzrostu owłosienia w czasie ciąży, co jest wyrazem zaburzenia równowagi hormonalnej ustroju. Czasami jednak nadmierne owłosienie może towarzyszyć poważnym schorzeniom ogólnoustrojowym.
Hirsutyzm w przebiegu nowotworów złośliwych (raków).
- przyczyna - niektóre nowotwory złośliwe, które mają zdolność do produkowania hormonów identycznych z tymi jakie produkują właściwe gruczoły dokrewne mogą wywoływać objawy uboczne za które te właśnie hormony są odpowiedzialne. Jednym z takich objawów jest pojawianie się nadmiernego owłosienia. Do nowotworów takich należą: niektóre guzy jajnika, guzy jąder u mężczyzn, raki tarczycy oraz rak nerki, który ze względu na różnorodność produkowanych substancji zyskał miano “wielkiego imitatora”.
- co robić ? - leczenie onkologiczno - chirurgiczne pozwala na wyeliminiowanie uciążliwych objawów
Hirsutyzm (nadmierne owłosienie w tym schorzeniu przybiera różne postacie - od nieznacznego owłosienia sutków, klatki piersiowej i meszku na twarzy do wyraźnego owłosienia na twarzy, kresie pośrodkowej i w okolicy sromowej, niejednokrotnie z towarzyszącym łojotokiem, trądzikiem i łysieniem w okolicy skroni) z towarzyszącą otyłością zwłaszcza tułowia, nadciśnieniem tętniczym, różowymi rozstępami w skórze, męczliwością mięśni, zaburzeniami cyklu miesiączkowego, cukrzycą i zrzeszotnieniem kości.
- przyczyna - zespół Cushinga (jest wieloobjawowym zespołem wywoływanym: gruczolakiem hormonalnie czynnym kory nadnerczy, rakiem hormonalnie czynnym kory nadnerczy lub długotrwałym stosowaniem glikokortykoidów. Objawy spowodowane są długotrwałym nadmiarem kortyzolu, androgenów nadnerczowych i mineralokortykoidów w organizmie. Choroba występuje u obu płci, ale znacznie częściej u kobiet pomiędzy 20-tym, a 60-tym rokiem życia.
- co robić ? - nieleczony zespół Cushinga prowadzi do licznych powikłań, które pogarszają rokowanie co do zdrowia i mogą stanowić zagrożenie życia. Należy więc bezwzględnie poddać się specjalistycznej opiece i leczeniu przez endokrynologa.
Przyjmowanie leków - Efektem ubocznym przyjmowania leków może być hirsutyzm.
- przyczyny - Jednym z takich leków jest minoxidil - preparat stosowany w leczeniu nadciśnienia tętniczego. Porost bujnego owłosienia u pacjentów poddawanych kuracji tym lekiem sprawił, że zmodyfikowana postać tego leku z powodzeniem stosowana jest w leczeniu łysienia. Wzrost nadmiernego owłosienia powodują również wspomniane wyżej hormony kory nadnerczy tzw. kortykosterydy (stosowane np. w przewlekłych zapaleniach i alergiach), a także androgeny (stosowane jako środek zwiększający przyrost masy mięśniowej lub ostatnio modny w krajach zachodnich preparat przedłużający młodość i opóźniający procesy starzenia się organizmu).
- co robić ? - zgłosić się do lekarza prowadzącego, który zweryfikuje rodzaj i dawkę leku.
Nadmierne owłosienie na twarzy z równoczesnym ścieńczeniem i wypadaniem owłosienia na głowie aż do łysienia typu męskiego włącznie z towarzyszącymi dolegliwościami typu: uderzenia gorąca, kołatania serca, wahania ciśnienia krwi, bóle głowy, zmiany osobowości, szybkie męczenia się i rzeszotnienie kości (osteoporoza).
- przyczyna - okres przekwitania (menopauzy) u kobiet - w okresie przekwitania jajniki zaprzestają produkcji hormonów płciowych - estrogenu i progesteronu - ich niedobór wywołuje wymienione objawy.
- co robić ? - pomocna jest estrogenowa terapia zastępcza prowadzona pod kontrolą ginekologa.
Hirsutyzm z towarzyszącą niepłodnością, zaburzeniami cyklu miesiączkowego, obustronnie powiększonymi jajnikami z dużą ilością torbielek różnej wielkości.
- przyczyna - zespół jajników policystycznych - schorzenie o niejasnej etiologii (defekt genetyczny, nadczynność nadnerczy w produkowaniu androgenów, pozapalne uszkodzenie jajników). Jego istotą jest znacznie podwyższony poziom androgenów i obniżony estrogenów.
- co robić ? - leczenie polega na klinowym resekcji jajników, hormonalnym leczeniu pomocniczym oraz kosmetycznym leczeniu hirsutyzmu.
W przypadku nadmiernego owłosienia uwarunkowanego genetycznie i nie sprzężonego z żadną inną chorobą jedynym skutecznym zabiegiem usuwającym włosy na stałe jest zabieg elektrolizy, w którym za pomocą niskonapięciowego prądu usuwa się poszczególne cebulki włosowe. Pozostałe zabiegi (woskowanie, golenie czy usuwanie za pomocą depilatorów chemicznych) usuwają włosy na okres krótszego lub dłuższego czasu