Krzysztof Osetek
Tomasz Mac
Daniel Mazur
Procesy wychowania, zasady wychowania.
Wychowanie jest pojęciem wieloznacznym. W pedagogice używa się pojęcia wychowanie w trzech znaczeniach, jednym z nich jest proces wychowania oznaczający rodzaj działalności ludzkiej, polegającej na wywoływaniu zmian
w osobowości człowieka.
Proces - to ciąg zmian zachodzących według określonego porządku. Istotą każdego procesu jest układanie się w szereg następujących po sobie zmian, pomiędzy którymi występują określone relacje, polegające na tym, że stan wyznaczony przez jedną zmianę stanowi podłoże dla wystąpienia stanu określonego przez następna zmianę. Ciąg wynikających kolejno z siebie przemian prowadzi do wyniku końcowego. Procesem wychowania jest więc taki system czynności wychowawców (nauczycieli, rodziców i wychowanków), który umożliwia wychowankom zmienianie się
w pożądanym kierunku, czyli:
- kształtowanie i przekształcanie wiedzy o świecie, uczuć, przekonań i postaw społecznych, moralnych, estetycznych,
- kształtowanie woli i charakteru
- oraz wszechstronne rozwijanie osobowości.
Kolejność tych czynności jest dostosowana odpowiednio do przebiegu wywoływanych przez nie zmian. Celem procesu wychowania jest pobudzenie wychowanków do indywidualnej lub zespołowej działalności, która umożliwia osiągnięcie założonych zmian w ich osobowości.
W procesie wychowania wyodrębnia się (wg Muszyńskiego)następujące etapy:
- wdrażanie wychowanków do pożądanych form aktywności,
- rozwijanie i utrwalanie dyspozycji do pożądanej aktywności,
- uświadamianie wychowankom znaczenia aktywności,
- przyswajanie ocen i przekonań,
- zdobywanie przez wychowanków wiedzy o następstwach działań.
W wyniku procesu wychowania ma u wychowanków dojść do zmian, do których mają doprowadzić mniej lub więcej uporządkowane ciągi działań wychowawczych.
Ze względu na to, że możliwe jest występowanie działań wychowawczych, które nie składają się na żaden proces należy przestrzegać rozróżnienia między procesami wychowania a działaniem wychowawczym.
Należy pamiętać o równoległości i odpowiedzialności struktury działań do struktury przemian i zdarzeń zachodzących w osobowości wychowanka, do którego te działania się odnoszą. Wychowanie jest zawsze zamierzoną ingerencją w procesy przemian zachodzące w osobowości jednostki. W celu wywołania zamierzonej przemiany osobowościowej u jednostki, która powinna zostać poddana przeobrażeniom wymagane jest znalezienie takich działań wychowawczych, które będą powodowały pojawienie się kolejnych stanów pośrednich (ciąg) składających się na proces przemiany osobowości, w wyniku którego zostanie osiągnięty stan zamierzony (finalny). Należy pamiętać, że procesy wychowania są zawsze konsekwencją struktury zamierzonych i możliwych procesów zmian osobowościowych.
Proces wychowawczy przedstawia się przede wszystkim jako proces dotyczący indywidualnego wychowanka, pewnego kształtowania jego osobowości. W związku z tym przez proces wychowania należy rozumieć ciąg działań wychowawczych podejmowanych indywidualnie lub zbiorowo w celu stopniowego wywołania określonej przemiany w osobowości wychowanka, przy czym kolejność tych działań jest odpowiednio dostosowana do przebiegu wywołanej przez nie przemiany.
Głównym działaniem wychowawcy jest organizowanie wartościowego życia wychowanków w warunkach współdziałania i współpracy z nimi w tym także bezpośredniego dialogu o celach i wartościach ludzkiego życia.
Należy unikać narzucania uczniom sposobu życia według ustalonych z góry wzorów postępowania. Wychowawca poznaje wychowanków oraz pomaga im zdobyć wiedzę o świecie i o sobie samym, dostrzegając własne możliwości rozwojowe.
Zadania wychowania można odnieść do poszczególnych dziedzin wychowania i rozpatrywać je w różnych aspektach, takich jak:
- rozwojowy,
- społeczny,
- kulturowy,
- religijny.
Wychowanie w aspekcie rozwojowym (biologicznym) polega na wspomaganiu dzieci i młodzieży w ich rozwoju fizycznym i psychicznym. Główną rolę pełni tutaj opiekuńcza funkcja wychowania. Głównym jego zadaniem jest ochrona wychowanka przed wpływami, jakie mogą zakłócić normalny jego rozwój, i troska o to, aby rozwojowi temu zapewnić naturalny przebieg, tj. zgodny z drzemiącymi w każdej jednostce ludzkiej wrodzonymi, wartościowymi predyspozycjami. Wychowanek jest podatny także na wpływy z zewnątrz i zdolny do kierowania własnym rozwojem. Należy chronić dzieci i młodzież przed nadmiarem stresów i frustracji blokujących ich potrzeby indywidualne, zapewnić im poczucie bezpieczeństwa, dobre samopoczucie i zdrowie psychiczne.
Wychowanie w aspekcie społecznym polega na przystosowaniu wychowanka do warunków i sytuacji, w jakich przyjdzie mu żyć i pracować. Powinien on naśladować konstruktywne wzory postępowania swych wychowawców oraz identyfikować się i stale pogłębiać swój emocjonalny związek z nimi, czyli przyswajać sobie reprezentowany przez nich system wartości i norm wysoko cenionych w społeczeństwie.
Wychowanie w aspekcie kulturowym polega na umożliwianiu dzieciom i młodzieży przyswajania materialnego i duchowego dorobku ludzkości. Należy dążyć do tego, by wychowankowie nie tylko zdobyli wiedzę o życiu i świecie oraz nauczyli się poprawnie myśleć, lecz również wzbogacali wewnętrznie całą swoją osobowość. Oprócz bezpośredniego przekazywania uczniom dorobku kulturowego pokoleń należy dążyć do wyzwalania u nich ciekawości i zainteresowania nim, a tym samym do samodzielnego jego poznawania.
Wychowanie w aspekcie religijnym zakłada, że człowiek wymaga wsparcia nie tylko ze strony natury, społeczeństwa i kultury, lecz także ze strony religii.
Umożliwia ona odpowiedź na problemy egzystencjalne, przed jakimi staje człowiek, a tym samym pomaga w chwilach rozczarowań, porażek, samotności, przynosi ulgę w cierpieniu moralnym i chorobie, łagodzi lęk przed śmiercią. Wychowanie w aspekcie religijnym jest w szczególności wprowadzaniem dzieci
w życie wartościowe, zapewniające poczucie bezpieczeństwa i znalezienie sensu własnej egzystencji.
Główne zadania wychowawcze:
1.Rozwijanie postaw zamiłowania do pracy:
- dokładne uświadomienie uczniom roli podejmowanej przez nich pracy,
- powierzanie uczniom do wykonania konkretnych zadań na miarę ich rozwoju fizycznego i intelektualnego oraz stopnia przygotowania zawodowego,
- ciągłe zwracanie uwagi na przebieg pracy uczniów, troska o przezwyciężanie zmęczenia, znużenia i monotonii pracy,
- budzenie u uczniów silnej motywacji, wiary we własne możliwości.
2. Rozwijanie takich cech osobowości jak:
- dokładności w planowaniu pracy i nawyku wykonywania jej zgodnie z planem,
- wyobraźni przestrzennej,
- gotowości do spostrzegania niezbędnych zjawisk dla regulacji własnej działalności,
- specyficznych właściwości pamięci dla danej pracy,
- operacji myślowych np. porównania, analizy, syntezy, abstrahowania,
- umiejętności samooceny i samokrytycyzmu przygotowującej praktycznie do zawodu,
- ścisłego wiązanie pracy z systemem organizacji pracy zespołu,
- społecznej gospodarności i współodpowiedzialności,
- pracy wydajnej, zapewniającej wysoką jakość wytworów,
- wrażliwości na potrzebę społecznej oceny wyników pracy,
pracy zgodnej z przestrzeganiem warunków bezpieczeństwa.
3. Rozwijanie cech woli i charakteru, w tym:
- wytrwałości w dążeniu do celu,
- postaw zdyscyplinowania,
- poczucia obowiązku za powierzoną pracę i materiały,
- indywidualnych zainteresowań i uzdolnień twórczych,
- postaw wzajemnego poszanowania w grupie umiejętności podejmowania i akceptacji wspólnych decyzji,
rozumienia zależności rozwoju indywidualnego oraz faktów rozwoju społeczno-ekonomicznego kraju od opanowania przez nich umiejętności zawodowych
Zasady wychowania:
Wspomaganie wychowanka do konstruktywnych zachowań należy rozpocząć od odwoływania się do tych motywów, które on aktualnie posiada, lub też od wzbudzania tych motywów, do których przeżycia jest aktualnie zdolny.
Wspomaganie wychowanka do aktywności musi polegać na równoległym uwarunkowaniu, z punktu widzenia jego motywów, zachowań konstruktywnych, przy jednoczesnym czynieniu nieatrakcyjnymi zachowań destrukcyjnych.
W procesie wspomagania wychowanka do konstruktywnych form aktywności należy starać się, aby zachowania zalecane dla niego były atrakcyjne z punktu widzenia możliwie najsilniejszych i najatrakcyjniejszych motywów.
Proces wychowania powinien polegać na stopniowym wdrażaniu dzieci i młodzieży do aktywności w możliwie najbardziej różnorodnych, coraz bardziej złożonych sytuacjach ściśle związanych z aktualnymi problemami życia społecznego.
Wszelkie oddziaływania werbalne w procesie wychowania muszą dokładnie nawiązywać do poziomu motywacji i doświadczeń oraz przeżyć, które towarzyszą jego aktualnej aktywności.
Wychowawca wspomagający wychowanków do konstruktywnej aktywności musi występować wobec nich jako osoba życzliwa, powinien unikać wywoływania swoją osobą trwałych uczuć zagrożenia.
Literatura:
1.Red. B.Suchodolski. Pedagogika, t.1 i 2, wyd.PWN
2. Pedagogika. pod red.: M. Godlewskiego, ST. Krawcewicza, T. Wujka, PWN Warszawa 1974.
3. Słownik Wyrazów Obcych. Wyd. Europa, pod red.: Ireny Kamińskiej-Szmaj, autorzy:
Mirosław Jarosz. ISBN 83-87977-08-X. Warszawa 2001.
4. Pedagogika. pod red.: Bogusława Minerskiego, Bogusława Śliwerskiego, Leksykon, PWN
Warszawa 2000.
5. Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, Wyd. Żak, tom I i II Warszawa 2003;
Leksykon pojęć dydaktyczno-wychowawczych, MON, Bellona Warszawa 1999;
6. Multimedialna encyklopedia powszechna - 2003;