SEM. III : SSANIE, POŁYKANIE, WYMIOTY, ODDYCHANIE, FONACJA, MOWA ARTYKUŁOWANA

• SSANIE

Jama ustna jest narządem, który od pierwszych chwil po urodzeniu spełnia najważniejszą czynność dla utrzymania życia człowieka - pobieranie pokarmu. Wiążą się z nią czynności: ssania, połykania i żucie

Ssanie jest jedną z podstawowych czynności fizjologicznych noworodka i niemowlęcia w pierwszych miesiącach życia. Jest to odruch wrodzony, bezwarunkowy składający się szeregu złożonych ruchów, łączących w sobie w sposób rytmiczny właściwe ssanie z czynnością połykania i oddychania.

Ssanie jest najwcześniej ujawniającym się odruchem w rozwoju ontogenetycznym.

Ośrodek ssania zlokalizowany jest w rdzeniu przedłużonym w sąsiedztwie ośrodków połykania i oddychania.

Ramieniem doprowadzającym bodźce czuciowe z obszaru jamy ustnej do ośrodka ssania jest cześć czuciowa nerwu trójdzielnego (V)

Odruchowe włókna odśrodkowe biegną droga nerwów zaopatrujących mięśnie czynne w czasie ssania:

• część ruchowa nerwu trójdzielnego (V)

• nerw twarzowy (VII)

• nerw podjęzykowy (XII)

Dzięki dobrze wykształconemu odruchowi ssania noworodek potrafi zaspokoić głód w ciągu 10-15 minut karmienia już w pierwszej dobie życia.

Karmienie naturalne jest najbardziej odpowiednim sposobem odżywiania noworodka i niemowlęcia, ponieważ mleko kobiece zawiera wszystkie składniki, witaminy i przeciwciała potrzebne do prawidłowego rozwoju dziecka w pierwszych miesiącach życia.

Ssanie jest czynnością złożona, dwufazowa, która trwa około 1,5 sekundy.

I faza ssania, podczas której występuje obniżenie żuchwy:

1. koniec języka wysuwa się ku przodowi pod brodawkę sutkową matki

2. grzbiet języka unosi się ku górze, usuwając prawie całe powietrze z jamy ustnej

3. wargi obejmują brodawkę i przyległą cześć sutka, wyłączając dostęp powietrza

4. od strony cieśni gardła jama ustna zamknięta jest przez podniebienie miękkie, które styka się z nasada języka.

5. język obniża się do dna jamy ustnej

6. język wykonując ruch od przodu ku tyłowi wciąga brodawkę w głąb jamy ustnej, koniec brodawki dochodzi do granicy podniebienia twardego i miękkiego

7. brodawka leży bliżej szczęki niż żuchwy, w odcinku przednim jamy ustnej pomiędzy wałem dziąsłowym górnym a końcem języka, który układa się na wale dziąsłowym dolnym i koniuszkiem dotyka błony śluzowej wargi dolnej

8. jama gardłowa wypełniona jest powietrzem, a oddychanie odbywa się bez przeszkód przez nos

II faza ssania, podczas której żuchwa unosi się:

1. koniec języka wraz z wałem dziąsłowym dolnym przyciska brodawkę do górnego wału dziąsłowego

2. język przylegając do dolnej powierzchni brodawki wykonuje ruch falisty od przodu ku tyłowi, przyciskając brodawkę do podniebienia twardego

3. w wyniku tych ruchów pokarm wypływa z brodawki

4. grzbiet języka unosi się w kierunku tylnego brzegu podniebienia twardego, uzyskując z nim ścisły kontakt

5. brodawka sutkowa w następstwie tych ruchów skraca się i przybiera pierwotny kształt

6. w tym czasie nasada języka obniża się, podniebienie miękkie unosi się ku górze, pokarm spływa do gardła, a następnie przechodzi do przełyku

7. oddychanie w tym momencie jest wstrzymane

Schemat karmienia naturalnego

1. faza obniżenia żuchwy

2. faza unoszenia żuchwy i końca języka

3. przyciskanie językiem brodawki sutkowej do podniebienia twardego

4. ułożenie grzbietu języka i podniebienia miękkiego w czasie połykania

W czasie karmienia naturalnego dziecko wydobywa pokarm z brodawki sutkowej w wyniku pracy mięśni języka oraz mięśni obniżających i unoszących żuchwę.

Praca tych mięśni wraz z czynnością zewnętrznego pierścienia mięśniowego jamy ustnej stanowi bodziec dla prawidłowego rozwoju narządu żucia.

Dzięki wysokiemu ustawieniu krtani i nagłośni u noworodka lub niemowlęcia odbywają się równocześnie: ssanie, oddychanie i połykanie.

Odruch ssania związany z karmieniem naturalnym zanika stopniowo w 1 roku życia.

Może się utrwalić, co jest bardzo niekorzystne dla rozwoju narządu żucia.

Kolejne etapy wyrzynania się zębów mlecznych, karmienie dziecka za pomocą łyżeczki pokarmami półpłynnymi i stałymi sprawiają, że na miejsce odruchu ssania pojawia się nowa czynność związana z pobieraniem pokarmu tzn. żucie.

Połykanie

Połykanie jest czynnością ruchowa mięśni, w wyniku której pokarm lub ślina znajdująca się w jamie ustnej przechodzi do żołądka przez gardło i przełyk.

Połykanie jest czynnością odruchową, wrodzona, występuje już w 4 miesiącu życia płodowego.

U zdrowego, donoszonego noworodka połykanie jest odruchem silnie wykształconym i wraz z oddychaniem i ssaniem - odruchem ważnym dla zachowania życia.

Ośrodek połykania znajduje się w rdzeniu przedłużonym powyżej ośrodka oddechowego.

Odruchowe włókna dośrodkowe biegną drogą nerwu językowo-gardłowego (IX) i gałęzi gardłowej nerwu błędnego (X).

Odruchowe włókna odśrodkowe biegną drogą nerwów ruchowych, zaopatrujących mięsie czynne w czasie połykania.

Liczba wykonanych w ciągu doby aktów połykania jest indywidualna dla każdej osoby i zależna od wieku. U dzieci w wieku przedszkolnym połykanie występuje około 2400 razy na dobę, u dzieci 5-12 letnich 800-1200 i u dorosłych około 400-675 razy na dobę.

Rozróżnia się dwa fizjologiczne typy połykania:

• trzewny (wisceralny) - u noworodka i niemowlęcia

• dojrzały (somatyczny) - w okresie dziecięcym i u człowieka dorosłego

W trzewnym typie połykania istnieją 3 fazy:

• ustna

• gardłowa

• przełykowa

Natomiast w dojrzałym typie połykania wyróżniamy 4 fazy:

• przygotowawcza

• ustna

• gardłowa

• przełykowa

Cechy połykania trzewnego:

• żuchwa oddalona od szczęki,

• występuje zwiększone napięcie mięśnia okrężnego ust, mięśni policzkowych i bródkowych,

• w czasie połykania język leży między wałami dziąsłowymi, tak że jego boczne brzegi dotykają błony śluzowej policzków, a koniec języka błony śluzowej wargi dolnej

Od 18 miesiąca do 3 roku życia dziecka, (wraz z kształtowaniem się zgryzu w uzębieniu mlecznym) trzewny typ połykania zanika stopniowo i pojawia się dojrzały typ połykania.

Cechy połykania dojrzałego:

• żuchwa jest w położeniu zwarcia centralnego, które jest ustabilizowane przez napięcie mięśni żwaczy, skrzydłowych przyśrodkowych, skrzydłowych bocznych i skroniowych

• koniec języka opiera się w czasie połykana o błonę śluzową podniebienia w okolicy otworu przysiecznego ponad i za siekaczami górnymi

Przewaga czynnościowa mięśnia okrężnego ust, mięśni policzkowych i bródkowych oraz zbyt, słabe napięcie mięśni unoszących żuchwę powodują, że język w czasie połykania układa się między łukami zębowymi, tak jak przy połykaniu niemowlęcym

WYMIOTY

Opróżnianie górnych odcinków przewodu pokarmowego w kierunku przeciwnym do połykania nazywa się wymiotami.

Jest to odruch obronny, który uwalnia żołądek od przepełnienia zwykłym pokarmem, a zwłaszcza zapobiega działaniu ciał szkodliwych i trujących. Podczas wymiotów opróżnia się w zasadzie żołądek, chociaż może też wydalać się zawartość jelit i dolnej części przełyku.

Ośrodek wymiotny znajduje się w grzbietowej i bocznej części tworu siatkowatego rdzenia przedłużonego.

Włókna odśrodkowe odruchu wymiotnego stanowią:

• nerw błędny

• nerwy współczulne

• nerwy przeponowe

• ruchowe nerwy czaszkowe

Włókna dośrodkowe odruchu wymiotnego stanowią:

• nerw językowo-gardłowy

• nerw błędny

• włókna aferentne biegnące za współczulnymi z narządów wewnętrznych

• inne nerwy zmysłowe i ośrodki w korze mózgu, które mogą doprowadzić do wymiotów odruchowo-warunkowych

Wymioty poprzedza zwykle zespół objawów wegetatywnych, zwanych nudnościami, do których należy:

• złe samopoczucie,

• osłabienie,

• mdłości,

• poty,

• zwolnienie tętna

• spadek ciśnienia krwi

• zaburzenia oddechowe

Wymioty mogą wywoływać:

• mechaniczne drażnienie nasady języka i wejścia do gardła

• drażnienie błony śluzowej żołądka środkami chemicznymi np. siarczan miedzi, korzeń wymiotnicy

• pozajelitowe podanie apomorfiny

• drażnienie chemo- i mechanoreceptorów narządów wewnętrznych

• nieprzyjemne zapachy, widoki i odczucia smakowe, choroba lokomocyjna

ODDYCHANIE

Oddychanie, jeden z zasadniczych przejawów życia, polega na wymianie gazów pomiędzy organizmem żywym a otaczającym go środowiskiem.

Szybkość oddychania zależy głównie od wieku, u człowieka dorosłego wynosi 15-18 oddechów na minutę, u dzieci około 30 oddechów na minutę.

Oddychanie, które w warunkach fizjologicznych odbywa się przez nos, utrzymuje napięcie mięśni warg, które wraz z mięśniami policzków równoważy działanie mięśni języka, pozwalając na harmonijne kształtowanie się łuków zębowych i podniebienia.

Zaburzenie toru oddychania może wystąpić z powodu:

• hipotonii mięśni warg,

• przy zbyt niskim układaniu głowy niemowlęcia,

• niewłaściwym odżywianiu,

• krzywicy,

• patologicznych stanach w jamie nosowo-gardłowej w postaci przerostu 3 migdałka,

• stanów zapalnych błony śluzowej nosa i zatok przynosowych,

• stanów alergicznych

• skrzywienia przegrody nosowej

Nieprawidłowa pozycja głowy podczas snu :

• zbyt niskie ułożenie głowy sprzyja utrwaleniu tyłożuchwia i powstaniu nawyku oddychania przez usta

• zbyt wysokie ułożenie głowy - przewagę działania maja mięśnie wysuwające żuchwę

• zbył wysokie ułożenie głowy - prowadzi do wytworzenia się przodożuchwia

Nieprawidłowy mechanizm oddychania stwarza szereg ujemnych następstw dla rozwijającego się narządu żucia:

1. Zaburzeniu ulega wzajemna równowaga mięśni mimicznych i języka.

2. Powietrze przedostające się do tchawicy z ominięciem dróg nosowych jest niedostatecznie nawilżone, nie ogrzane i zanieczyszczone, co sprzyja powstawaniu ostrych i przewlekłych stanów zapalnych w górnych i dolnych drogach oddechowych.

3. Skrzydła nosa zwężają się, mowa staje się nosowa, węch ulega przytępieniu. Wskutek zastojów żylnych dochodzi do przerostu tkanki limfatycznej, która zamyka trąbkę słuchową, powodując upośledzenie słuchu i nawracające zapalenia ucha środkowego.

4. Górne siekacze nie hamowane napięciem wargi górnej wychylają się. W powstałej poziomej szparze między górnymi i dolnymi siekaczami układa się warga dolna, pogłębiając wtórne, zniekształcenie zgryzu.

Nawykowe oddychanie przez usta

1. Hipotonia mięśnia okrężnego ust

2. Tyłozgryz z protruzją siekaczy górnych

1. Zmianom tym towarzyszą patologiczne objawy w przyzębiu. Stale otwarta szpara ust powoduje w przedsionku jamy ustnej:

2. Rozpulchnienie i przekrwienie brodawek dziąsłowych w obrębie siekaczy górnych jest typowym obrazem klinicznym u dzieci oddychających przez usta.

W czynności artykulacyjnej jamy ustnej uczestniczą:

• mięśnie narządu żucia

• mięśnie napinające podniebienie miękkie oddzielające jamę nosowo-gardłową od jamy ustnej i gardła środkowego

Mięśnie te uniemożliwiają przedostawanie się pokarmów do jamy nosowej i zapobiegają powstawaniu wad mowy, np. nosowania otwartego.

• FONACJA, MOWA ARTYKUŁOWANA

Fizjologia narządu żucia pozostaje w stałym związku z fizjologią obwodowego narządu mowy, tj. powstawaniem głosu, czyli fonacją, artykulacją i emisją głosu, oraz elementami funkcji narządu oddechowego z układem rezonansowym części twarzowej czaszki.

Mowa ludzka jest końcowym efektem współdziałania licznych narządów z ośrodkowym układem nerwowym.

Narząd głosu składa się z dwóch zasadniczych części:

• efektora obwodowego,

• analizatora ośrodkowego,

scalonych połączeniami nerwowymi

Główną częścią efektora obwodowego jest krtań, stanowiąca generator dźwięków, napędzany powietrzem z płuc.

Dźwięk wytworzony w krtani jest modulowany w przestrzeniach rezonacyjnych leżących powyżej głośni (zwanych nasadą) oraz leżących poniżej głośni.

Analizator ośrodkowy obejmuje ośrodki w mózgu umiejscowione w rożnych częściach kory mózgowej.

Ośrodki te związane są z narządem słuchu, który odbiera i doprowadza do kory mózgowej odpowiednie sygnały mowy.

Fonacja jest czynnością krtani polegającą na wytwarzaniu dźwięku krtaniowego w wyniku wibracji fałdów głosowych (strun głosowych), zależnych między innymi od czynności narządu oddechowego.

W tym wypadku narząd oddechowy bezpośrednio uzależnia czynność fonacyjną poprzez dozowanie powietrza potrzebnego w momencie powstawania dźwięku krtaniowego.

Artykulacja jest to czynność głosotwórcza obwodowego narządu mowy, tj.:

• warg,

• języka,

• podniebienia miękkiego,

• żuchwy.

Zmiany kształtu i położenia w przebiegu czasowym oraz kontaktu pomiędzy poszczególnymi elementami anatomicznymi narządu artykulacyjnego warunkują powstawanie głosek.

Mowa ludzka powstaje na skutek połączenia podstawowej jednostki mowy, tj. głoski w sylaby, wyrazy i zdania.

Zaburzenia mowy w zakresie narządu artykulacyjnego mogą być spowodowane uszkodzeniem:

• warg (dysglossia labialis),

• zębów (dysglossia dentalis)

• języka (dysglossia lingualis)

• podniebienia twardego i miękkiego (dysglossia palatalis)

Dysglossia labialis - powstaje na skutek:

• porażenia jednostronnego nerwu VII,

• urazów i oparzeń warg,

• rozszczepów warg

Jest to przyczyną nieprawidłowo wymawianych głosek: p, b, w, f, m

Dysglossia dentalis - może być spowodowana wadami zgryzu lub wadami zębowymi różnego stopnia i rodzaju.

W przebiegu tych wad najczęściej występuje tzw. seplenienie (sigmatismus), tj. wadliwe wymawianie głoski "s".

Dysglossia lingualis - jest spowodowana zwiększonymi wymiarami języka (macroglossia) np. w zespole Downa lub zmniejszonymi wymiarami (microglossia).

Skrócenie wędzidełka języka (ankyloglossia) może być przyczyną nieprawidłowej artykulacji głoski "r".

Upośledzenie ruchów języka spowodowane porażeniem nerwu podjęzykowego, znacznego stopnia oparzenia i okaleczenia trzonu i nasady języka powodują zaburzenia artykulacji wielu głosek.

Dysglossia palatalis - są to zaburzenia artykulacji wynikające z uszkodzenia podniebienia twardego i miękkiego.

Rozróżniamy:

• nosowanie zamknięte (rhinolalia causa), wynikające z niedrożności jamy nosowej

• nosowanie otwarte (rhinolalia aperta), wynikające z uszkodzenia podniebienia kostnego, jak i mięśni podniebienia miękkiego.

Przyczyną uszkodzenia podniebienia mogą być wady nabyte i wrodzone.

Wady nabyte to:

• ograniczone ubytki podniebienia,

• niewydolność mięśni podniebienia po operacjach migdałków podniebiennych

• porażenie mięśni podniebienia w przebiegu chorób zakaźnych,

• miastenia,

• histeria.

Wady wrodzone to:

• rozszczepy podniebienia,

• wrodzony niedorozwój podniebienia,

• asymetrie podniebienia twardego i miękkiego.

Anatomia radiologiczna narządu żucia w wieku rozwojowym

.

Radiografia - technika otrzymywania różnych obrazów rentgenowskich

Radiologia - interpretacja obrazów rentgenowskich

Klasyfikacja skutków biologicznych promieniowania rentgenowskiego:

• Skutki somatyczne niestochastyczne (pewne)

• Skutki somatyczne stochastyczne (losowe)

Skutki somatyczne dzieli się dalej na:

• skutki ostre (natychmiastowe) - pojawiają się wkrótce po narażeniu na promieniowanie jonizujące

• skutki przewlekłe (długotrwałe) - ujawniają się po dłuższym czasie (tzw. czasie utajenia)

Elementy ochrony radiologicznej osoby badanej:

• budowa aparatu rentgenowskiego (filtr aluminiowy, kolimator)

• osłona indywidualna pacjenta

• kołnierz metalowy

• fartuch z gumy ołowianej (musi zasłaniać ramiona, kolana i otaczać szyje)

• stosowanie wysokoczułych, szybkich filmów

• unikanie wykonywania zdjęć nieprzydatnych diagnostycznie

• prowadzenie właściwej dokumentacji radiologicznej w celu uniknięcia powtórnego wykonywania zdjęć Rtg

• właściwe parametry techniczno-chemiczne pracowni radiologicznej

• stosowanie nowoczesnych technik radiograficznych

Główne wskazania kliniczne do zdjec Rtg zębowych wewnetrznych:

• wykrycie zapalenia przywierzchołkowego

• ocena stanu przyzębia

• wykrycie próchnicy zębów w miejscach trudnodostępnych

• urazy zębów i zębodołów

• ocena obecności i ustawienia nie wyrżniętych zębów

• ocena morfologii korzeni przed usunięciem zęba

• leczenie endodontyczne

• ocena przed- i pooperacyjna

• szczegółowa ocena torbieli przywierzchołkowych i innych zmian patologicznych w kości

• ocena ustawienia implantów i prognozowanie

Rodzaje zdjęć rentgenowskich stosowanych w stomatologii

Zewnątrzustne - film umieszczony poza jamą ustna pacjenta:

• zdjęcia skośne boczne twarzoczaszki

• różne zdjęcia rentgenowskie czaszki i twarzoczaszki

• zdjęcia półosiowe

• zdjęcia tylno-przednie czaszki (PA czaszki)

• zdjęcia tylno-przednie żuchwy (PA żuchwy)

• zdjęcia potyliczno-nosnowe

• zdjęcia osiowe czaszki

• zdjęcia skroniowo-uszne wg. Schűllera

• zdjęcia przezgardłowe wg. Panna

• zdjęcia przezoczodołowe Zimmera

• zdjęcia pantomograficzne (ortopantomograficzne OPG)

• zdjęcia cefalometryczne

• zdjęcia tomograficzne

Wewnątrzustne - film umieszczony wewnątrz jamy ustnej pacjenta

• zdjęcia zębowe skrzydłowe

• zdjęcia skrzydłowo-zgryzowe

• zdjęcia zgryzowe

Warunki prawidlowego ustawienia filmu, obiektu badanego i wiazki promieniowania rentgenowskiego:

• obiekt badany i film powinny się stykać albo być tak blisko siebie, jak to możliwe

• obiekt i film powinny być równoległe do siebie

• tubus lampy rentgenowskiej powinien być ustawiony tak, aby wiązka promieniowania przechodziła zarówno przez obiekt, jak i przez film pod kątem prostym

• film powinien być ustawiony osią długą pionowo do zdjęć siekaczy i kłów, a poziomo do zdjęć zębów przedtrzonowych i trzonowych tak, aby wystarczająco duża cześć filmu była przeznaczona do uwidocznienia tkanek przywierzchołkowych

• ustawienie powinno być powtarzalne

Szczegóły anatomiczne widoczne na zdjęciach rentgenowskich szczeki:

• szew środkowy - sutura mediana

• otwór przysieczny - foramen incisivum

• przedni kolec nosowy - spina nasalis anterior

• przegroda nosowa - septum nasi

• jama nosowa - cavum nasi

• zatoka szczękowa - sinus maxillaris

• dół nadkłowy - fossa canina

• wyrostek jarzmowy - processus zygomaticus

• otwór podniebienny - foramen palatinum

• wyrostek dziobiasty żuchwy - processus coronoideus mandibularis

• haczyk skrzydłowy i blaszka boczna wyrostka skrzydłowego - hamulus pterygoideus et lamina lateralis proc. pterygoidei

Szczegóły anatomiczne widoczne na zdjęciach rentgenowskich żuchwy

• guzowatość bródkowa - protuberantia mentalis

• otwór językowy - foramen lingualis

• kolec bródkowy - spina mentalis

• otwór bródkowy - foramen mentalis

• kanał żuchwowy - canalis mandibularis

• kresa skośna zewnętrzna - linea obliqua extema

• kresa skośna wewnętrzna - linea obliqua interna

• kresa żuchwowo-gnykowa - linea mylohyoidea

• dołek podżuchwowy - fossa submandibularis

4

4

---