UCZESTNICY STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH
Uczestnik stos. m/n: (= aktor, podmiot)
podmiot zdolny do aktywności m/n, a więc do zmieniania lub utrwalania w sposób zamierzony środ. m/n
państwa + podmioty niepaństw.:
- partie polit.
- kościoły
- fundacje
- przedsiębiorstwa
- organ. terror.
- organ. m/n
- organ. mniejszości nar.
uczestniczyć = brać w czymś udział, mieć w czymś udział
uczestnictwo
- udział w zbiorowej aktywności, działanie w powiązaniu z innymi [sam proces działań]
lub
- wnoszenie wkładu w rezultaty aktywności, należenie do grupy tych, którzy osiągnęli określone rezultaty [rezultat działań]
kryterium uczestnictwa
- zdolność do aktywności
lub
- zdolność do zmiany lub utrwalania stanów rzeczy w środ. m/n
uczestnictwo m/n
- świadome i celowe postępowanie
- w stosunku do „zagranicy”
formy aktywności
- czynności - krótkotrwałe i mniej skomplikowane
- działania - długotrwałe i złożone
Zróżnicowanie uczestników stos. m/n
Państwa
najważniejsze
- najwyżej zorgan. podmioty zbior.
- największe wpływy w środ. m/n
- stos. m/państw. decydują o char. stos. m/n
terytorium + ludność + władza
suwerenność - odpowiedzialność + niezależność m/n
niezbywalne, pierwotne prawo do suwerennego uczestnictwa w stos. m/n
nieograniczony przedmiot i formy aktywności:
- utrzymywanie stos. z innymii (w tym dyplom. i konsul.)
- zawieranie umów m/n
- uczestnictwo w organ. m/n
- pokojowe rozwiązywanie sporów (w tym sądy m/n) + siły zbrojne
uwarunkowania uczestnictwa:
- względny potencjał
[układ sił - unipolarny, bipolarny, multipolarny]
- uznanie państwa przez inne p. (zwykle nawiązanie oficj. stos.) -> kwestia prestiżu; uznanie jako nagroda lub kara
- zobowiązania m/n (np. kwestia neutralności)
- zakres nawiązanych stos. dyplom. (zerwanie przez Pol z Izr w '67 i Chile w '73)
aktywność m/n państwa = działalność jego organów
- inspirowana i koordynowana przez MSZ
Uczestnicy niepaństw.:
narody
tylko, gdy działają na rzecz utworzenia własnego państwa
tylko, gdy są mają odpowiednią organizację i reprezentację (fronty nar., organ. nar.- wyzwol.)
- SWAPO - Organizacja Ludu Afryki Płd. - Zach. (1960 - 1990, Namibia)
- OWP - od 1965
- POLISARIO - Ludowy Front Wyzwolenia Sakijat-al-Hamra i Rio de Oro (od 1973, utworzenie państwa na admin. przez Maroko obszarze Sah. Zach.)
ograniczona aktywność
- stos. z innymi uczestnikami
- traktaty m/n
- uczestnictwo w organ. m/n, pełne lub nie (OWP pełne w LPA, obserwator w ONZ)
- organ. zbrojne
zbiorowe podmioty m/państw.
trwałe związki na rzecz realizacji wspólnych interesów zbiorowości -> kolektywne i publiczne
m/n organ. m/rząd.
- celowy i wielostr. związek państw
- powstały w wyniku zawartego porozumienia
- wyposażony w stałe organy
- członkami państwa reprezentowane przez rządy
porozumienie o ustanowieniu
- umowa m/n (Karta NZ, Pakt LN, Konstytucje UNESCO, Statut RE)
- sposób funkcjonalny, proces (uchwały konf. OBWE, GATT)
- czasem umowa = statut (inaczej RWPG, dopiero 1959)
- statut: cele organ., prawa i obow. członków, struktura i kompetencje organów, sposoby podejmowania i wprowadzania w życie decyzji, sposób finansowania
co najmniej dwa organy:
- plenarny typu walne zgromadzenie (wszyscy członkowie)
- stały sekretariat
* najważniejsze organy międzyrząd.
zakres członkowstwa i kompetencji organ.
- powszechne i wielostr. -> ONZ (191 p., nieograniczony zakres kompetencji)
- powszechne o kompet. ogran. (tzw. funkcjon., wyspec., celowe) -> WHO, IMF, ILO, FAO
- ogran. członkostwo i ogólne kompet. -> OJA (UA), OPA, LPA
- ogran. członkostwo i cele -> EFTA, EWWiS, UZE, NATO, EUTELSAT
UE
- organ. sui generis - swoiste ugrupowanie m/n
- zróżnicowane formy i dziedziny współpracy w interesie całego związku, zgodnie z jego wartościami i zasadami
- Wspólnoty Europ.: WE, Euratom -> integracyjne i ponadnarodowe (np. prawo)
- Wspólna Polit. Zagr. i Bezp.
- Współpraca Policji i Sądowa w Sprawach Karnych
luźniejsze związki państw:
- ruch państw niezaangażowanych
- Grupy 7, 8, 10, 22, 77
kompetencje podmiotów 2)
- stosunki z innymi uczestnikami
- bierne prawo legacji + częściowo czynne
- prawo zawierania umów m/n
- występowanie z roszczeniami m/n
- korzystanie ze środków pokojowego rozstrzygania sporów
- odpowiedzialność m/n za szkody wyrządzone przez ich organy lub funcjon.
- działania wymuszające środ. niewojsk. (sankcje ONZ, UE)
- operacje i misje pokojowe (ONZ, OBWE)
- tymczasowe zarządzanie obszarami (UE - Mostar, ONZ - Kosowo, Timor Wsch.)
- akcje wojskowe (NATO)
- regulacje prawne i ich kontrola
- udzielanie pomocy innym podmiotom (akcje humanit.)
zbiorowe podmioty m/społ. (prywatne) o char. niekomercyjnym
związki osób fizycznych i/lub prawnych z różnych krajów
niejednorodne
- kolektywne, równe podmioty, działające na podst. wspólnych decyzji (NGO's)
- uczestnicy transnar. ukształt. wokół jakiegoś centrum (fundacje, kościoły)
- organizacje terror.
NGO's
- celowy, wielostr. związek osób fiz./praw., na podst. porozumienia (prywatnego, nie m/n!), stałe organy, nie dąży do osiągania zysku
- powszechne (MKOl) / regionalne (Unia Europ. Federalistów)
STR.99
ruchy społ. m/n
- zbiorowe działania, zmierzające do przeprowadzenia zmian społ.
- słabo zorgan. -> działania nieform., niski stopień hierarchizacji
- czasem proces instytucjonalizacji (np. Lekarze bez Granic)
sieci zwolenników (wsparcia)
- luźniejszy związek niż ruchy
- dobrowolna wymiana i komunikacja w celu wspólnych działań dla osiągnięcia celu
- brak centrum -> „punkty węzłowe” skupiają komunikację i wymianę
- uczestnikami głównie NGO's, także ruchy społ., fundacje, kościoły, media
- powstają w celu wsparcia krajowych grup lub organ. lub gdy dany cel wymaga szerszych działań na arenie m/n wobec wielu podmiotów m/n (np. kampania przeciw Nestle)
- grupy nacisku, kontrola przestrzegania norm, działalność edukacyjna i info, akcje m/n w celu poparcia, protestu, działalność humanit.
sieci społ.
- generowanie polit. użytecznych info z komentarzami dobro/zło w celu wywarcia wpływu w kontekście jakiegoś celu (poparcie, protest)
uczestnicy transnar.
- zbiorowe podmioty (organ.), kierowane z jednego ośrodka (centrum)
- scentralizowane i zhierarchizowane -> efektywność
- kościoły transnar.
- fundacje transnar. (Rockefellera, Forda)
organ. terror.
- tajne, dążą do realizacji celów polit. przez stosowanie siły lub przemocy lub ich groźba, co ma wywołać strach i wymusić oczekiwane zmiany
- motywacja świecka lub religijna
- zbud. jak sieć -> niezinstytucjonalizowane, zdecentralizowane, płynność członkostwa
- destabilizują stos. m/n, wpływają na polit państw
- finanse drogą kryminalną, współpraca z przestępczością zorgan.
- wsparcie niektórych państw
zbiorowe podmioty gosp. (komercyjne)
organ. gosp. m/n, nastawione na zysk
przedsiębiorstwa (korporacje) transnar.
- jednostki z różnych państw kierowane przez firmę dominującą
- każda filia podlega prawu państwa lokalizacji
- duży wpływ na kształt stos. m/n, na polit.
m/n zorgan. grupy przestępcze
- Cosa Nostra (syc.), Camorra, yakuza, chińskie gangi…
- podziemie gosp.
- grupy nacisku, korupcja polit.
- współpraca m/n na rzecz zwalczania
prywatne i subpaństw. (teryt.) podmioty krajowe
prywatne
- jednostki, grupy społ. i ich organ. (partie polit., stow. twórcze, związki zawod.), fundacje, agencje pras. i turyst., przedsiębiorstwa…
subpaństw.
- regiony, gminy, miasta podejmujące współpracę z zagranicą
- współpraca regionów transgranicznych (euroregionów)
Różnorodność podmiotów:
publiczne i prywatne
jednostkowe i zbiorowe
pierwotne (państwo) i wtórne (ruchy m/n)
globalne i regionalne, m/region., lokalne
legalne i nielegalne
Podmiotowość prawno-m/n:
zdolność prawna - posiadanie praw i obow. wynikających bezpośr. z prawa m/n (bycie adresatem norm prawa m/n)
zdolność do czynności praw. - wywoływanie skutków prawnych przez własne działanie
podmioty prawa m/n:
- państwa
- Stol. Apost.
- narody walczące o niepodległość
- powstańcy
- strony wojujące
- organ. m/rządowe
- osoby fiz.
przejawy
- możliwość zawieranie umów m/n
- prawo legacji
- korzystanie z sądów m/n
- ponoszenie odpowiedzialności prawno-m/n
tylko państwo ma pełną podmiotowość prawno-m/n
Interesy uczestników stos. m/n
aktywność ma charakter celowy
interesy są pierwotne w stos. do celów (aby osiągnąć interes A, należy zrobić B)
interes - pożądany stan rzeczy, który jest osiągany lub chroniony przez podmioty
interesy w stos. m/n
- określają pożądany stan rzeczy między uczestnikiem a środ.
- pożądane stany zjawisk i procesów m/n
- pożądane statusy, pozycje i role m/n
typy interesów
- egzystencjonalne - całości, bezp., pewności, przetrwania, identyfikacji, rozwoju, przystosowania i perspektywy
- koegzystencjalne - autonomiczności, suwerenności, uczestnictwa, współżycia, współpracy, korzyści, wzajemności, pozycji, roli, normatywizacji
- funkcjonalne - skuteczności, sprawności, informacji, regulacji, innowacji
[instrumentalny char. wobec podst.]
cel - wypadkowa interesów, zagrożeń, szans i potencjału; projektowane stany rzeczy, które podmiot chce osiągnąć po podjęciu działania
funkcje celów:
- ukierunkowują działanie
- wpływają na wybór środków i metod działania
- decydują o czasie trwania aktywności i kosztach
wynik działań - rezultaty zamierzony + skutki uboczne (efektywność - jak najmniej skutków ubocznych)
Oddziaływania uczestników stos. m/n
działania - oddziaływania ukierunkowane, celowe, świadomie wybrane i realizowane
dz. pośrednie - wyrażanie stanowisk, wymiana poglądów, negocjacje, perswazja, presja środkami pokojowymi
dz. bezpośr.:
- stosowanie siły zbrojnej lub grożenie siłą (interwencja zbrojna, okupacja teryt., demonstracja zbrojna, ultimatum, ostrzał teryt., akty terror.)
- manipulowanie środkami niezbędnymi dla innego podmiotu, w celu wywołania pożądanych zmian w jego działaniu (zrywanie lub ogran. stos. gosp., polit., zamknięcie granic, zawieszenie wymiany osob., wyrażanie gróźb)
- tajne akcje wywiadowcze (infiltracja aparatu państwa, kontrola działalności partii polit., sabotaż, działalność wywrotowa, organ. zamachów stanu)
Ewolucja uczestników stos. m/n
wzrost liczby podmiotów i ich różnorodności
państwa 71 (1945) -> 190
organizacje m/rząd. 82 (1945) -> 244
nowe typy organ. m/n - integracyjne i ponadnar., sojusznicze, regionalne, energetyczne
NGO's (1951-2005) 832 -> 7261
- wzrost zaangażowania społ. w życie m/n
rozwój NGO's po zimnej wojnie:
- liberalizacja, zwłaszcza gosp.
- rewolucja komunik.
- zakończenie z.w. i demokratyzacja
- rozwój edukacji