MODERNIZM

Spis treści

• Pojęcia

• Kazimierz Przerwa-Tetmajer

„Koniec wieku XIX”

„Nie wierzę w nic”

„Przeżytym”

„Anioł Pański”

„Na żelaznej drodze pod Reglami”

„Pejzaż”

„Danae Tycjana”

„Evviva l'arte”

„Ja, kiedy usta...”

„Lubię, kiedy kobieta...”

„Jak Janosik tańczył z cesarzową”

„Marsz zbójnicki ze `Skalnego Podhala'”

„Melodia mgieł nocnych (nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)”

• Jan Kasprowicz

Sonety z chałupy

Krzak dzikiej róży

Poemat Chrystus

hymn Święty Boże

Księga ubogich

• Leopold Staff

Sonet „Kowal”

„Deszcz jesienny”

„Ogród przedziwny”

Pojęcia

- dekadentyzm - tendencje i postawy części artystów i inteligencji końca XIX w., które inaczej określano mianem postaw schyłkowych, które cechują

- nihilizm - niewiara w wartości, odrzucenie ich

- inercja - bierność

- eskapizm - ucieczka od rzeczywistości (najczęściej w sztuce)

- katastrofizm - kierunek filozoficzny

- cywilizacja stanęła u szczytu swoich możliwości: „wszystko zostało odkryte”, więc teraz może nastąpić tylko upadek - era wojen i kataklizmów (XX w.)

- legło to u podstaw postawy dekadenckiej

- filister

- mieszczuch, żyjący z dnia na dzień, bez ideałów

- w pogardzie u artystów

- ludomania

- zachwyt artystów wsią, folklorem, tężyzną fizyczną, budową itp.

- inaczej chłopomania

- nirwana

- zdmuchnięcie, zgaśnięcie, stan emocji wewnętrznej (mistyczny), związany z przeżyciem ekstazy - kontaktem z bóstwem

- stan osiągany po oderwaniu od wszystkiego, co ziemskie, osiągany przez kontemplację, możliwy do osiągnięcia za życia

- u modernistów utożsamiona z oczekiwaną śmiercią

- splin - stan zmęczenia duchowego, przygnębiającej depresji wynikającej z myśli o niedoskonałości i bezsensie życia

Kazimierz Przerwa-Tetmajer

„Koniec wieku XIX”

- pytania o sens wartości w życiu

- zadaje sobie pytania, aby odpowiedzieć, że wartości te sens zatraciły

- nihilizm - niewiara w wartości

- manifest pokolenia, postawy dekadenckiej, wyraża typowe dla końca wieku nastroje i niepokoje

- postawa niewiary w dalszy rozwój kultury

- pesymizm, sceptycyzm

- brak aktywności jednostki

- inercja (bezwładność, bierność)

- na wszystkie te pytania ludzie nie potrafią udzielić odpowiedzi - „głowę uwiesił niemy”

„Nie wierzę w nic”

- postawa dekadencka, skrajnie nihilistyczna

- podmiot liryczny jest artystą niszczącym

- wszystkie ideały „strącone z piedestału”

- jedyna wiara, która pozostała: „konieczność jest wszystkim, wola ludzka niczym”

- jedyne pragnienie: nirwana

„Przeżytym”

- wszystkie wartości przestały być ważne - pustka w duszy człowieka

- pozostała jedynie pamięć o tym, że kiedyś wartości „oświetlały” drogę człowieka

- pogasły wszystkie lampy, które oświetlały tę ulicę - ulica to ocean grozy

- wspomnienie przeszłości będzie jedynym cieniem

- postawione pytanie: „żyć, czy nie żyć?”

- jedyna siła: miłość - ona może ocalić

„Anioł Pański”

- utwór dekadencki

- charakterystyczny rytm (muzyczność)

- refren naśladuje bicie dzwonów

- sposób prezentacji natury

- natura przyjmuje taki obraz, jaki nastrój ma jej obserwator

- zaduma, cierpienie

„Na żelaznej drodze pod Reglami”

- dużo barw nadanych przedmiotom niekonwencjonalnie

- obraz statyczny

„Pejzaż”

- wschód gwiazd i księżyca, ogromny ruch na niebie

- obraz dynamiczny

„Danae Tycjana”

- ucieczka od świata

- miłość to wyznanie chwilowe

„Evviva l'arte”

- każda strofa zaczyna się i kończy słowami „evviva l'arte” (wł. niech żyje sztuka)

- pojęcie sztuki dla sztuki

- przeciwstawienie: filister - artysta

- ranga artysty jest niezwiązana z pozycją społeczną:

„...nam, królom bez ziemi,

możemy z głodu skonać gdzieś pod progiem,

ale jak orły z skrzydły złamanemi”

„Ja, kiedy usta...”

- miłość jest jedynie środkiem zapomnienia o cierpieniu i smutku świata

- pragnienie użycia zmysłowego i doznań erotycznych jest podszyte rozpaczą i chęcią ucieczki od rzeczywistości

- podmiot liryczny „nie samych zmysłów szuka ukojenia”, lecz „chce, by myśl [...] omdlała na chwilę, chce czuć najwyższą rozkosz - zapomnienia...”

„Lubię, kiedy kobieta...”

- śmiały erotyk

- nie występuje słowo miłość, kocham, a jedynie lubię

- podejście do miłości cielesnej podobne do ujęcia miłości w „Ja, kiedy usta...”

„Jak Janosik tańczył z cesarzową”

- Janosik - bohater ludowy - fascynuje autora

- nie tylko siła fizyczna, odwaga, brawura

- cesarzowa przyjmuje zaproszenie

- Janosik jest pełen werwy, spontaniczności

- autor zachwyca się radością życia górali

„Marsz zbójnicki ze `Skalnego Podhala'”

- gwara podhalańska

- forma pieśni zbójnickiej: „hej...”

„Melodia mgieł nocnych (nad Czarnym Stawem Gąsienicowym)”

- technika impresjonistyczna

- zespolone elementy muzyczne z plastycznymi

- zastosowana synestezja (pomieszanie wrażeń zmysłowych, np. „woń kwiatów barwna”)

Jan Kasprowicz

Sonety z chałupy

- Sonet I

- realistyczny obraz wsi

- wieś piękna, choć nędzna i uboga

- refleksja dotyczy przeżyć podmiotu lirycznego, który czuje się silnie związany emocjonalnie z wsią, tęskni, ma świadomość, że smutek, poczucie tragizmu, jest silnie związany z przeżyciami dzieciństwa

- Sonet XXXIX

- przypomina nowelkę

- mówi o życiu biednego chłopa, który poszedł uczyć się do miasta, ciężko pracował, czytał książki, wycieńczony zapadł na suchoty i zmarł

- Kasprowicz po raz pierwszy wprowadza do sonetu realistyczny obraz wsi - wieś zdominowana przez biedę i niesprawiedliwość społeczną

- złamanie klasycznej reguły piękna

Krzak dzikiej róży

- rozpoczyna okres symbolizmu (1898)

- „Z wichrów i hal (z Tatr)” - Sonet I

- impresjonistyczny opis przyrody tatrzańskiej - „pawiookie stawy”, „plamy szarych złomów”

- technika impresjonistyczna służy wyeksponowaniu symbolicznego znaczenia tekstu

- krzak dzikiej róży musi walczyć o życie, symbol życia

- życie tragiczną walką, wszyscy sprzysięgli się przeciwko niemu

- człowiek, żeby żyć, musi walczyć

- limba - symbol śmierci

- życie człowieka jest koszmarem, człowiek jest samotny w walce z grozą bytu

Poemat Chrystus

- zderzenie patosu umierającego Chrystusa z reakcjami urągających mu ludzi

- kontrast śmierci z podłością ludzi

- odniesienie do teraźniejszości

- niepokój o przyszłość, sens ofiary Chrystusa

hymn Święty Boże

- obraz dynamiczny

- ludzie wloką się do mogiły

- życie ludzi - droga ku śmierci

- natura zmierza w ogromnym pochodzie razem z ludźmi do grobu

- Bóg:

- nie interesuje się żywotem ludzkim

- skazuje ludzi na cierpienie, drogę do grobu

- podmiot liryczny buntuje się przeciwko Bogu, który skazuje na ogrom cierpienia, nie walczy z Bogiem, poprzestaje na buncie, jest bogatszy o doświadczenie Konrada z „Dziadów” cz. III

- podmiot liryczny zwraca się do Szatana, czym prowokuje Boga

Księga ubogich

- z roku 1916

- wiersze toniczne - rytm oparty na równej ilości akcentów

- Kasprowicz dużo tłumaczy, pisze wiersze, ale inne niż wcześniej, proste, brak buntu, odnalezienie sensu życia, świadomość i wartości każdej chwili

- przyroda

- obrazy podhalańskich łąk, górskich potoków i Tatr (ulubiony szczyt Kasprowicza: Wierch Lodowy)

- jednostajny rytm zmieniających się pór roku

- kontakt z przyrodą dostarcza argumentów poecie

- obecna postawa:

- chrześcijańska - wiara w dobrego Boga, miłość do niego

- pogodzenie się z boskimi prawami rządzącymi światem

- przekonanie o istnieniu rzeczywistości ponadczasowej

- XI „Przestałem się wadzić z Bogiem”

- brak buntu przeciw światu, akceptacja świata, Bóg uśmiechający się pobłażliwie (przedtem surowy)

- pokora, uwielbienie dla Boskiego Tronu

- miłość dla wszystkiego stworzenia, solidarność z „maluczkimi, przeubogimi tej ziemi”

- przyjęcie postawy franciszkańskiej

- X „O wielcy i syci tej ziemi” - pragnie dźwignąć na wyżyny moralnej doskonałości ludzi maluczkich i przeubogich

- XXII „Ludzie, kochani ludzie”

- wiersz o miłości, gloryfikacja uczucia, pełne uduchowienie, wzajemna pomoc

- ważna symbolika gestów (podlewanie kwiatów, podanie kroniki)

- światopogląd optymistyczny

- codzienna, nieromantyczna sceneria

- odkrycie uroku codziennego życia

- XXXV „O służebnico w mym domu” - przejaw tendencji prymitywistycznych

- XXVI „A może a straszliwej zawiei” - wojna jest przerażająca (o I Wojnie Światowej)

- XL „Rzadko na moich wargach”

- bardzo rzadko mówił o uczuciach do ojczyzny

- w swoich wierszach nie pisał bezpośrednio o patriotyźmie

- pokora ulega pogłębieniu

- stylizacja twórczości na modlitwę grajka lub na pieśń dziadowską

- ton żegnania się z życiem

- nie ma przede wszystkim liryki osobistej

- opisana społeczność Poronina: obyczaje, radości i smutki

- pogodny humor - przejaw tendencji pozytywistycznych

- Bóg przedstawiony według wyobrażeń o Nim prostego człowieka

- czasem jest groźnym, niesprawiedliwym „Panbogiem” - „Dzień przedziwny”

- czasem dobrotliwym staruszkiem, z którym grywa się w karty i chodzi na wódkę

- ludzie ubodzy są pełni miłości do Boga

- trawestacja ludowych podań o Janosiku

- św. Jerzy z malowanki ożywa i pędzi do ataku

- zmartwychwstały Chrystus pojawia się w Poroninie, macha chorągiewką zwiastując wiosnę

- światopogląd podmiotu lirycznego nosi cechy światopoglądu chłopa

- świat chłopski - poronińscy nędzarze, wiejskie kapliczki, ludowe świątki, powrót do kultury i obyczajów ludu

Leopold Staff

- żył w latach 1878-1957

- poeta trzech pokoleń, żył i tworzył w czasie modernizmu, dwudziestolecia międzywojennego oraz po wojnie

- związany ze Lwowem

- był tłumaczem z języka niemieckiego, włoskiego, indyjskiego

- na początku tłumaczył Nietzschego, którym był zafascynowany

- akceptuje tylko częściowo teorię Nietzschego: marzy o potędze, ale nie jest silny

Sonet „Kowal”

- ze zbioru „Sny o potędze” r. 1901, pod wpływem Nietzschego

- motyw wykuwania własnego serca z „bezkształtnej masy kruszców drogocennych”

- serce ma być silne, wykute, hartowane, dumne

- chce ukształtować swoją osobowość, siłę psychiczną, aby była odporna na ciosy z zewnątrz

- z teorii Nietzschego Staff wziął to, że, aby żyć, trzeba być silnym duchowo

- szansę na przeżycie mają najsilniejsi, więc jeśli nie uda mu się wykuć serca, niech lepiej zginie

„Deszcz jesienny”

- ze zbioru „Dzień duszy” r. 1903

- inspiracją jest deszcz

- skojarzenia ze śmiercią - nastrój wywołany padającym deszczem

- nastrój bezbrzeżnego smutku, melancholii, który przejmuje także natura

- motyw smutnego szatana (dokonał dzieła zniszczenia, ubolewa nad tym, co zrobił) - symbolizuje stan duszy ludzkiej

- ogród jest symbolem duszy, w której następuje spustoszenie

- refren - muzyczność wiersza, onomatopeje

- powtórzenia decydują o rytmie

„Ogród przedziwny”

- z tomu „Uśmiechy godzin” 1910

- przedziwny ogród - świat autora

- krzew oliwny - symbol pojednania

- skrajnie optymistyczna postawa wobec życia

- życie posiada ogromny urok, ale należy w nim wybierać

- nie ma żadnego mrocznego niepokoju

- podmiot liryczny proponuje taką postawę życiową, propaguje ją, chce, aby inni tak żyli

- 1 -

---