Wykład 2
08.10.2011
Czym jest twórczość? Czy człowiek może tworzyć, a jeśli tak, to w jakich dziedzinach? Skąd brać twórców?
Pojęcie twórczości wciąż się rozwija:
W starożytnej Grecji tworzyć - to z niczego powoływać coś nowego do życia; tworzyć może tylko Bóg; trwało to do XVII wieku;
Sobieski - twórca coś z siebie daje, twórcami są poeci, rzeźbiarze, malarze. Mogą tworzyć genialni ludzie w obrębie sztuki, nauki i techniki. Ale trzeba być człowiekiem niezwykłym. W XIX wieku dołączyli do nich również odkrywcy, inżynierowie. Może tworzyć jedynie elita.
Po II wojnie światowej dominował pogląd, że twórcą może być każdy, a nie tylko wybitny człowiek; egalitaryzm. Twórczość jest możliwa we wszystkich dziedzinach działalności człowieka; nie jest niczym niezwykłym;
Dzisiaj uważa się, że nie tylko każdy może, ale twórczość jest niezbędna do samorealizacji; trzeba dać możliwość aktywności twórczej już na poziomie szkoły (autor poglądu - Tatarkiewicz)
Współcześnie: przez twórczość rozumie się taką aktywność, w wyniku której powstaje coś nowego, społecznie wartościowego. Nie ma twórczości bez nowości. Społeczna użyteczność - zaspokajanie potrzeb ludzkich (przynajmniej na jakiś okres). Jeśli to, co wymyślimy nie jest użyteczne, to nie jest to twórczość. Było mnóstwo artystów za życia nie docenianych - czy oni już wtedy byli twórcami? Oczywiście, że tak.
Terminów: twórczość, kreatywność, innowacyjność - używa się zamiennie.
Kreatywność - to raczej cecha osobowości, nie musi mieć dzieł, ale jest pomysłowy i nie boi się nowości. Twórczość bez dzieł.
Innowacyjność - coś nowego; wprowadzone w praktyce (teorie, metody, materiały)
Naśladowcza - umiał znaleźć wzorce, podpatrzył i zastosował;
Twórcza - wpadł na pomysł.
Poziomy i rodzaje twórczości:
Poziomy ze względu na nowość (może dotyczyć metod, technologii, materiałów; ale ma to służyć ludziom!), trwałość (wynalazki bywają epokowe, krótkotrwałe, np. żarówka przyćmiła lampę naftową) i społeczne znaczenie.
Rodzaje twórczości:
podział według dziedzin (artystyczna, naukowa, techniczna, itp.) działalności człowieka
pierwotna i wtórna (np. szkoła)
przedmiotowa (w jej wyniku powstaje dzieło) i podmiotowa (aktywność poszukiwawcza skierowana na siebie, np. samokształcenie; kiedy postanowię coś osiągnąć i sama znajdę ku temu drogę).
Istotą twórczości jest pomysłowość! Konieczny jest pomysł!
Znaczenie twórczości
Możemy wyprzedzić epokę, konkurencję! Twórczość daje lepszych ludzi (A. Maslow); np. wynalezienie żarówki czy lustra znacznie poprawiły warunki życia.
Skąd brać ludzi twórczych, pomysłowych?
Natura daje albo nie daje, pogląd dzisiaj negowany. Możemy rozwijać kreatywność, pomysłowość poprzez wychowanie, poprzez unikanie negatywnego podejścia. Dzieci z natury są kreatywne (potrafią rozwiązać problemy, jakich nie rozwiążą eksperci)
O barierach psychicznych
Pojęcie
Bariery psychiczne, czyli inhibitory (blokery), to termin zbiorczy na określenie takich zjawisk, tkwiących w psychice, które powodują, że nie są wykorzystywane obiektywne możliwości człowieka. Mogą to być np. stereotypy, reakcje obronne, niekorzystne nastawienia, inercja, sztywność wyobraźni i myślenia, lęki, niewiara we własne możliwości, negatywny transfer, fiksacja funkcjonalna, kompleksy, kryzysy psychiczne, itd.
Błędem byłoby posługiwanie się pojęciem barier psychicznych w zbyt szerokim tego słowa znaczeniu; należy odróżnić je od obiektywnych czynników utrudniających osiąganie sukcesów jak np. braki finansowe, techniczne, surowcowe itp. Na oznaczenie tego typu trudności i utrudnień zbędny byłby termin „bariery psychiczne”, gdyż w swej istocie są to bariery fizyczne, finansowe, materiałowe, techniczne, itp.
Z powodu barier psychicznych niewykorzystywane są obiektywne możliwości działania jednostek i grup społecznych, jak: posiadana wiedza, potencjalne zdolności, dotychczasowe doświadczenia zawodowe, istniejący stan nauki i techniki, możliwości ekonomiczne itp.
Człowiek ma duże możliwości, ale wykorzystuje je w niewielki sposób. Jest to olbrzymi problem. 2% ludzi przejawia aktywność twórczą.
Rodzaje i przykłady barier
Dotychczas brak jest ogólnie przyjętej klasyfikacji barier psychicznych. Warto wyróżnić dwa główne rodzaje, a mianowicie:
bariery psychiczne w wąskim tego słowa znaczeniu (lęk emocjonalny, strach przed nowością). Do pierwszej grupy zaliczamy bariery indywidualne, czyli czynniki psychiczne powodujące, iż dany człowiek wykorzystuje tylko część swoich możliwości psychicznych. W tej grupie można wyodrębnić następujące główne rodzaje barier:
percepcyjne - różnego rodzaju przeszkody „wewnętrzne” w obiektywnym i adekwatnym spostrzeganiu. Przykładem może być „obrotność percepcyjna”, czyli selektywne spostrzeganie zgodnie z wytworzonymi schematami, a więc jedynie tego, czego oczekujemy, do czego przyzwyczailiśmy się itp., natomiast „odsiewamy” wszystko, co jest nieprzyjemne, niezgodne z naszymi oczekiwaniami, zagrażające, względnie stanowiące społeczne tabu; takie spostrzeganie ułatwia orientację w sytuacji znanej, stereotypowej, codziennej, itp., natomiast z reguły utrudnia dostrzeganie nowych problemów, względnie nowych aspektów znanej sytuacji, np. nową organizację znanej produkcji; wykorzystanie nowych surowców, nowe zastosowanie znanych narzędzi itp. Innym przykładem bariery percepcyjnej może być mechanizm projekcji, czyli nieświadomego rzutowania własnych postaw i poglądów na inne osoby; projekcja polega m. in. na przypisywaniu innym osobom naszych własnych stanów psychicznych, cech, motywów, itp.;
Umysłowe - wiążą się głównie z funkcjonowaniem wyobraźni i myślenia. Poważnym źródłem barier psychicznych jest język ludzki, za pomocą którego formułujemy i wyrażamy nasze myśli;
emocjonalno - motywacyjne - przejawiają się zarówno w zbyt niskim „napędzie” uniemożliwiającym podjęcie trudu i pokonanie przeszkody, jak również w zbyt silnym pobudzeniu, usztywniającym albo nawet paraliżującym działania. Szczególnie szkodliwą barierą psychiczną o charakterze emocjonalnym jest lęk: lęk przed nowym, nieznanym, niemożliwym, przed utratą cenionych wartości, np. przed ośmieszeniem się itp. Dręczące pytania i wątpliwości typu: czy jest to możliwe? Dlaczego dotychczas nikt tego nie zrobił? Czy warto zaryzykować? itp. - mogą bardzo niepokoić i blokować twórcze działania. Paraliżować może lęk przed niepowodzeniem i ośmieszeniem się w oczach innych osób, szczególnie uznawanych za autorytety. Ale może być również lęk przed nadmiernym sukcesem, lęk przed odpowiedzialnością i wyizolowaniem ze swego dotychczasowego środowiska, lęk przed zupełną samotnością.
osobowościowe wynikają głównie z nieadekwatnego obrazu świata i siebie samego, jak na przykład niewiara we własne możliwości, konformizm, egocentryzm, słaba wola, brak odwagi cywilnej, pesymizm, złośliwość itp. Bariery psychiczne (indywidualne) powodują, że dany człowiek zachowuje się jak w przysłowiowych „dorożkarskich okularach”. W efekcie - zdolny jest działać jedynie stereotypowo.
bariery psychospołeczne (charakterystyczne dla danej grupy); każda kultura ma swoje cechy; są czynniki sprzyjające lub hamujące kreatywność / pomysłowość. Nazwa bariery psychospołeczne akcentuje, że wprawdzie zlokalizowane są one w głowach ludzi, to funkcjonują w grupach społecznych i rządzą nimi prawa socjologiczne. Z powodu barier psychospołecznych większość odkryć i wynalazków musiała długo czekać na uznanie społeczne i wykorzystanie w praktyce. Błędem byłoby przeświadczenie, że owe opóźnienia są spowodowane jedynie złą wolą albo zacofaniem pewnych grup ludzi. W poszczególnych społecznościach istnieją różne czynniki sprzyjające względnie hamujące aktywność i postawy kreatywno - innowacyjne. Tak na przykład ustrój cechów średniowiecznych wybitnie nie sprzyjał innowacjom. Również w ustroju socjalistycznym, szczególnie w naszym kraju zostały wytworzone bardzo silne bariery społeczno - innowacyjne. Jest to zagadnienie znane, stąd rezygnujemy z jego analizy.
Przykłady:
fiksacja funkcjonalna - nie jesteśmy w stanie dostrzec funkcji dodatkowej, oprócz tej podstawowej (młotek służy do wbijania gwoździ); nie widzimy innej funkcji;
wyuczona bezradność (osoba jest całkowicie sprawna; „może, ale nie może”); jest to niezamierzony efekt wychowania; dziecko często jest karane za aktywność, za zadawanie pytań, a nagradzane za bierność (jak grzecznie siedzi).
Geneza barier - koszty
Gdyby nie te bariery, ludzie byliby twórczy; pomysłowość; nie potrzebne by były żadne treningi. W pewnych wypadkach inteligencja może nam przeszkadzać, a nie pomagać. Może nam przeszkadzać np. wiedza matematyczna.
Zwalczanie barier, transformacja
Za pomocą odpowiedniego treningu
* !!! Praca pisemna!!! W jaki sposób niekorzystną barierę psychiczną wykorzystać dla celów pozytywnych!!!!
Antycypacja - wybieganie naprzód (jeszcze nie ma bodźca)
Dywergencyjność podejścia - wielość różnych rozwiązań
Procesy nieświadome, czyli utajone
Metaforyzacja (metafora komputerowa)
Najbardziej ogólny, węzłowy problem psychologii kognitywnej dotyczy rozwiązywania problemów.
Przykłady zadań testowych
Wybór pozytywny - należy wybrać prawidłową odpowiedź:
„Trzy razy pomyśl, a potem zrób” - jest to rada, aby postępować:
Reaktywnie
Proaktywnie
konwergencyjnie
dywergencyjnie
Wybór negatywny - należy wskazać termin, który nie pasuje
Kreatywna księgowość, twórczość, innowacyjność, wynalazczość
Inhibitory, blokady, instynkty, zombie
Granice między niższymi a wyższymi procesami poznawczymi
W niższych należy umieć dopatrywać się wyższych; np. wrażenie: obraz przedmiotu, spostrzeganie twórcze: dostrzegamy coś, czego inni nie mogą odebrać, czytanie między wierszami: odbieramy więcej informacji, niż nadawca nadawał;
Dostrzeganie dziwności to rozwijanie spostrzegania twórczego.
* !!! Praca pisemna!!! Dostrzegamy coś, czego inni nie dostrzegają - przykłady nonsensów, dziwności!!!!!!
Trzmiel - lata, a nie powinien, bo ma za małe skrzydła i jest za ciężki.
Serendipity - istnieje pogląd, że większość odkryć dokonuje się przez przypadek. Dostrzeganie w zwykłej sprawie czegoś niezwykłego (100 osób przejdzie obok portfela i go nie zauważy, a 101 go znajdzie).
Psychologia Wyższych Procesów Poznawczych
Prof. nadzw. dr hab. Witold Dobrołowicz
Semestr 3
- 4 -