1. Krótka notka biograficzna.
Janusz Korczak znany również jako "Stary Doktor". Był lekarzem i pedagogiem, jego prawdziwe nazwisko brzmiało Henryk Goldszmit. Urodził się 22 lipca 1878 r. albo 1879 r. w Warszawie. Pochodził z rodziny zamożnego adwokata pochodzenia żydowskiego. Całe życie Korczaka związane było Warszawą.
Gdy Henryk miał lat 18 umarł mu ojciec .Utrzymanie rodziny spadło na barki Henryka, studenta medycyny. Udzielał korepetycji. Już w tym czasie zaczynał interesować się psychiką i warunkami życiowymi dzieci biednych. Starał się pomóc najbiedniejszym. Chodził po domach, opowiadał baśnie, w wieczór wigilijny był św. Mikołajem roznoszącym groszowe podarki, pomagał w nauce. Wkrótce podjął działalność społeczną w Warszawskim Towarzystwie Dobroczynności. Uczył także ubogie dzieci.
W okresie międzywojennym współpracował z Polskim Radiem, w którym pod pseudonimem Stary Doktor był jedną z najbardziej znanych osób w Polsce.
Wybuch wojny z hitlerowskimi Niemcami we wrześniu 1939 r. dla Korczaka znów oznaczał służbę sanitarną (w wojsku). Z dużą ofiarnością włączył się jednak do cywilnej obrony Warszawy. Opatrywał rannych, przygarniał zagubione w czasie działań wojennych dzieci, chronił Dom Sierot. Został aresztowany i uwięziony. Jego byli wychowankowie po kilku miesiącach wykupili go za uskładane pieniądze. Przez 2 lata żył w Gettcie. Swój Pamiętnik pisał nocami od maja do 4 sierpnia 1942 r. Na dacie tej zapiski się urywają. Wraz z dziećmi zginął straszliwą śmiercią.
Stał się symbolem męczeństwa tysięcy bezimiennych ofiar obozów zagłady.
Do historii współczesnej pedagogiki polskiej przeszedł Korczak i jako reformator - praktyk w dziedzinie poczynań wychowawczych, zwłaszcza w zakresie wychowania zespołowego w zakładach dla sierot, i jako jeden z najoryginalniejszych polskich myślicieli - eseistów pedagogicznych i jako utalentowany powieściopisarz dla dzieci i młodzieży. Swe reformatorskie dążenia wychowawcze realizował w stworzonych przez siebie zakładach wychowawczych: ,,Domu Sierot'' i ,,Naszym Domu''. Właśnie tutaj zrozumiał, że dla niego najważniejsze jest pomaganie innym. Dziecko stanęło na najwyższym miejscu w hierarchii jego wartości. Tam wypracował swój system wychowawczy.
2. Podstawowe założenia pedagogiki Janusza Korczaka.
Cała jego twórczość odnosi się do małego człowieka w najważniejszym dla niego okresie - dzieciństwie, kiedy kształtuje się jego osobowość. Należy gruntownie obserwować małe dziecko, żeby móc właściwie pokierować jego wychowaniem i rozwojem. Temu celowi miał służyć nieustanny kontakt z dzieckiem. Korczak uważał, że aby prawidłowo wychowywać dziecko należy właściwie dobierać treści i metody wychowawcze. W żadnym wypadku nie mają być one dziełem przypadku, a wręcz muszą wynikać z gruntownego poznania dziecka i środowiska w którym żyje.
Pedagogika Janusza Korczaka jest typem liberalnej, rodzimej refleksji o wychowaniu
ufundowanej na idei sumienia i autoodpowiedzialności.
Wyróżnia się następujące idee przewodnie w pedagogice Korczaka:
-Szacunek do dziecka jako człowieka rozwijającego się poprzez własną aktywność, jako podmiotu;
- Zasada i praktyka partnerstwa dziecka w procesie wychowania;
- Prawo dziecka do opieki oraz odpowiedzialność społeczeństwa dorosłych za warunki życia
dziecka;
- Poszukiwanie syntezy -wiedzy o dziecku;
- Techniki działania pedagogicznego jako konsekwencja przyjętych ogólnych założeń
systemu opiekuńczo- wychowawczego;
- Koncepcja wychowawcy, wynikająca z ogólnej postawy Korczaka wobec dziecka.
Ze względu na treść pedagogiczną Nowego Wychowania podkreśla się w dziełach Korczaka jego
3 główne zasady :
- treści ogólno ludzkie które powinny być udostępnione całemu społeczeństwu adresowane do
rodziców i dzieci
- treści ogólno pedagogiczne do wykorzystania w kształceniu i doskonaleniu kadry
pedagogicznej
- treści szczegółowe do wykorzystania szczególnie przez wychowawców zatrudnionych w
placówkach opiekuńczo- wychowawczych.
Na plan pierwszy w swojej pracy pedagogicznej, życiu osobistym i twórczości literackiej wysunął wartości moralne. Zwraca naszą uwagę na to co w życiu powinno być istotne, a więc miłość, przyjaźń, szacunek, bezinteresowność, prawda, dobro, uczciwość, odpowiedzialność za słowa i czyny, sprawiedliwość, lojalność, rzetelność, wytrwałość, tolerancja, wiarygodność.
W koncepcji systemu wychowawczego Korczaka odnajdujemy nie tylko techniki i środki oddziaływania pedagogicznego, ale także wiele wskazań dotyczących mądrej opieki wychowawczej i rozumnej miłości do dziecka.
Korczak stał się prekursorem walki o prawa dziecka. Zwracał szczególną uwagę na nieporównywalną pozycję dziecka w społeczeństwie ich zależność od dorosłych. Domagał się by uznano, że dziecko jest pełnowartościowym człowiekiem od chwili narodzin „ Dzieci nie są głupsze od dorosłych, tylko mają mniej doświadczenia”(J.Korczak).
Twierdził, że dzieci posiadają prawa nie respektowane przez dorosłych (apelował o nie do wychowawców). Są to m.in.:
- prawo do szacunku
- prawo do niewiedzy
- prawo do niepowodzeń i łez
- prawo do upadków
- prawo do własności
- prawo do tajemnic
- prawo do dnia dzisiejszego
- prawo do ruchu zabawy, do pracy i badania
- prawo do sprawiedliwości w życiu
- prawo do własności
- prawo do samostanowienia.
Korczak uważał, że wychowanie to proces twórczy, posiadający własne metody i techniki. Chodziło tylko o to, aby prowadzić stopniowo do usamodzielniania dziecka, czujnie obserwować jego codzienne zachowania, nie lekceważąc pozornie drobnych zjawisk, poznawać każde dziecko, a także wewnętrzną organizację pracy opierać na wzajemnej umowie: wychowawca-dziecko.
3. Metody wychowawcze na przykładzie „ Domu Sierot” i rola wychowawcy:
Janusz Korczak wcielał swój system pedagogiczny w ,,Domu Sierot'', którego był wychowawcą oraz w sierocińcu ,,Nasz Dom''. Fundamentem tego systemu było traktowanie dziecka jako pełnoprawnego partnera, z prawem do serdecznej miłości. Swoją działalnością wychowawczą skierowaną ku dzieciom opuszczonym i osieroconym, dokonał współczesnego przełomu w pedagogice opiekuńczej. Tradycyjne sierocińce przekształcił we współczesne domy dziecka, które dbały o rozwój wychowanków. Cały trud życia Korczaka zmierzał także, do tego, aby dzieciom, zwłaszcza dzieciom specjalnej troski wychowawczej, zapewnić szczęśliwe dzieciństwo i pełny rozwój. Stworzył koncepcję idealnego społeczeństwa dziecięcego, w którym dzieci same się rządzą i które zapewnia im wszelkie prawa i stwarza warunki godnego, radosnego życia.
Swoimi działaniami zwraca uwagę wychowawców na to, że dzieci powinny być szczęśliwe, żyć w świecie wyzwolonym spod wszelkiej przemocy i krzywdy, a zwłaszcza egoizmu społeczeństwa dorosłego. Pokazuje nam, że trzeba respektować prawa każdego dziecka, zwracać uwagę czy nie dzieje się krzywda i zapobiegać negatywnym postawom dorosłych wobec dzieci. Nasze ,,pociechy'' mają prawo do opieki oraz odpowiedzialności społeczeństwa dorosłych za warunki ich życia. Powinni mieć równe prawa do rozwoju i wychowania oraz jednakowe szanse przy podejmowaniu samodzielnego życia w społeczeństwie.
Akcentując prawa dziecka, Korczak zwracał uwagę na konieczność podporządkowania się wychowanka wymaganiom zawartym we wspólnie ustalonych normach postępowania. Chodzi jednak nie o podporządkowanie się woli wychowawcy z racji sprawowanej przez niego funkcji i przewagi, lecz z tytułu słusznych wartości jakie głosi. I tych prawideł dziecko ma się uczyć, aby umiało korzystać w pełni z przysługujących mu praw.
Szczególna troska wg Korczaka, należy się tym dzieciom, które znajdują się w najtrudniejszych warunkach, które napotykają przeszkody w swoim rozwoju. Jest to ważna idea przewodnia Janusza Korczaka, która winna być przestrzegana również w dzisiejszej rzeczywistości.
,, Stary Doktor'' , zwraca uwagę na to, że dziecku należy się szacunek jako człowiekowi rozwijającemu się poprzez własną aktywność, jako podmiotowi, nie tylko przedmiotowi wychowawczego oddziaływania. Dziecko ma prawo do pełni rozwoju, ma prawo do wypowiadania się i podejmowania decyzji, ma prawo do dużej swobody. Wychowanie powinno wspomagać rozwój dziecka, nie tłumić ale wzbogacać indywidualne właściwości. Nie urabiać i przerabiać, ale zrozumieć i porozumieć się.
- Wg Korczaka każdy wychowawca powinien dostrzegać odrębność dziecka a przy tym traktować go jako współuczestnika w życiu i działaniu. Dziecku należy się szacunek i docenianie jego odrębności nie dlatego, że stanie się osobą dorosłą, ale dlatego, że jest osobą - człowiekiem. Korczak pozostawił dla wychowawców wskazówkę co jest najważniejsze, mówiąc: ,,Nie ma dzieci-są ludzie, ale o innej skali pojęć, innym zasobie doświadczenia, innych poglądach''. Nie ma więc ,, recept'' na wychowanie, określonych jako jedyne i skuteczne, trzeba indywidualnie podchodzić do każdego dziecka. Autor utworu ,,Jak kochać dziecko'' wskazuje nam ogólne kierunki działania, ogólne zasady, które wychowawca powinien dostosować zawsze do konkretnych potrzeb i warunków konkretnych dzieci w określonych sytuacjach. Wychowawcy winni pamiętać, że wychowanie to proces twórczy, i konieczne jest nieustanne poszukiwanie własnych skutecznych form i metod wychowawczych.
Odpowiednich metod musi się wychowawca dopracować sam, gdyż w różnych grupach dzieci nie zawsze sprawdzają się takie same metody wychowawcze.
Z praktyki wychowawczej stosowanej w Korczakowskich Domach dość przejrzyście wyłaniają się zasady, na których Korczak opierał wewnętrzną organizację życia dzieci w zespole. Uważał, że przymus można zastąpić przez dobrowolne i świadome przystosowanie się jednostki do form życia zbiorowego.
Aby podejmować skuteczne działania pedagogiczne współczesny wychowawca musi posiadać umiejętność formułowania diagnozy wychowawczej. Winna być ona niezbędnym warunkiem prawidłowego działania pedagoga. W obecnych czasach bodźce docierające do dziecka są znacznie bogatsze. Dziecko nieustannie poddawane jest wpływom wielu kręgów środowiskowych. Wychowawca ma przed sobą bardzo trudne zadanie, musi ukierunkować te wszystkie wpływy. Ale najpierw musi zorientować się jakie siły dotychczas oddziaływały na dziecko oraz jakie oddziaływać powinny. Janusz Korczak wskazuje nam bardzo dobre przykłady starannej i ostrożnej diagnozy wychowawczej dziecka i grupy dziecięcej. Od Korczaka współczesny wychowawca może i powinien uczyć się odpowiedniego stosunku do dziecka. Cenne myśli Korczaka są aktualne współcześnie, zwłaszcza wtedy gdy próbują dać odpowiedź na ważne pytania: jak należy kochać dziecko i jak poznawać i pracować z dzieckiem. Według Doktora dziecko jest wartością najcenniejszą. Wychowanie w systemie Korczaka oparte było na zaufaniu, ukochaniu, szacunku i porozumieniu się z dzieckiem. Na dostrzeganiu w dziecku przede wszystkim człowieka i równowartościowego partnera, na stwarzaniu mu warunków do podejmowania możliwie świadomego wysiłku samowychowawczego, aby dorastało do prawdziwego człowieczeństwa.
W systemie wychowawczym Korczaka można znaleźć pełny kompleks oddziaływań wychowawczych, których celem było, jak i jest obecnie, zaspokajanie zarówno potrzeb fizycznych jak i psychospołecznych dzieci.
Doktor dostrzegał problematykę życia dzieci jako grupy społecznej czyli społeczeństwa dziecięcego. Poszukiwał możliwości zintegrowania zbiorowości dziecięcej oraz zlikwidowania z jej życia wszelkich złych zjawisk . Te bowiem negatywne sytuacje godziły zwłaszcza w dzieci młodsze, słabsze i niedostosowane.
Sposób poznania i rozumne uczucie do dziecka determinują dobór metod, technik,urządzeń, środków i form oddziaływań wychowawczych. Idea partnerstwa w pedagogice Janusza Korczaka zauważalna jest w każdym jego kontakcie z dzieckiem, w świadomie i planowo organizowanych sposobach porozumiewania się wychowawcy z wychowankiem. Sposoby te wspierane specyficznymi technikami wychowawczymi przybierały formę:
- umowy z dzieckiem
- metod opartych na słowie mówionym
- metod opartych na słowie pisanym
- innych metod, najbardziej bezpośrednio zbliżających wychowawcę do dziecka np. uśmiech, pocałunek, odosobnienie.
Porozumienie z dzieckiem nie było faktem sporadycznym lecz konsekwentnie realizowaną polityką umowy w społeczności dziecięcej. Przyznając dziecku szereg praw, jednocześnie nakładając na nie obowiązki realizował Korczak zasadę równego partnerstwa, gdzie bardziej doświadczony wychowawca mógł wspomóc mniej doswiadczonego wychowanka.
Korczak akceptował dziecko takie, jakie ono było, dlatego stworzony przez niego system oparty na zaufaniu, ukochaniu i szacunku musiał uwzględniać dziedzięce wady i zalety.
Obserwacja dziecka i ciężka mozolna praca podsunęły Doktorowi myśl utworzenia samorządu wychowawczego, który był głównym narzędziem w walce o prawa dziecka. Dom Sierot i Nasz Dom rządziły się więc własnymi prawami, posiadały własne instytucje i organizacje dziecięce, odrębne formy i metody samorządnego życia. Stworzone przez Korczaka takie instytucje wychowawcze jak: Sąd Koleżeński, Rada Samorządowa oraz Sejm Dziecięcy stanowiły nadrzędną wartość w kształtowaniu osobowości młodego człowieka i często decydowały o postępowaniu w życiu dorosłym.
Najważniejszą bodaj rolę w Korczakowskim samorządzie dziecięcym odgrywał Sąd Koleżeński, który opierał swoją pracę na oryginalnym kodeksie wynikającym przede wszystkim ze zrozumienia i moralnej oceny czynu-specyficzne podejście do problemu kary:
„ Jeśli ktoś zrobił coś złego, najlepiej mu przebaczyć.”
„ Jeśli zrobił coś złego, bo nie wiedział, to już wie teraz.”
„ Jeśli zrobił coś nieumyślnie, będzie w przyszłości ostrożniejszy”.
„ Jeśli zrobił coś złego, bo go namówili, to już nie będzie słuchał”.
„ Jeśli ktoś zrobi coś złego, bo go namówili, najlepiej mu przebaczyć, czekać aż się poprawi”.
Nie przymus a wiara w poczucie sprawiedliwości dziecka była podstawą idei sądzenia przez same dzieci. Każde dziecko miało prawo podać do Sądu siebie, kolegę, wychowawcę lub innego dorosłego zapisując sprawę na tablicy sądowej. Sędziowie wybierani byli poprzez losowanie-ale mogło nim zostać tylko to dziecko, które przez tydzień nie miało ani jednej sprawy. Nad całością czuwała Rada Sądowa, w skład której wchodzili wychowawca i dwóch sędziów. Wyroki odczytywano przy wszystkich. Działalność Sądów opierała się na kodeksie opracowanym przez samego Korczaka, który zawierał paragrafy uniewinniające i skazujące. Celem tego Sądu nie było karanie, skazywanie czy potępianie dziecka, ale miało dawać szansę na poprawę i samodoskonalenie. Korczak bowiem rozumował, że dziecko musi poznać swoje błędy, musi zrozumieć że jego złe zachowanie nie jest społecznie akceptowane, dopiero wówczas można liczyć na jego poprawę, A więc nie kara, lecz zrozumienie i tolerancja, ostrzeżenie i upomnienie, a przede wszystkim nacisk społeczności dziecięcej stanowią istotny czynnik wychowawczy Sądu Koleżeńskiego.
Janusz Korczak zainteresował się także metodami samowychowania dzieci. Był twórcą wielu oryginalnych propozycji, niektóre z nich w obecnych czasach nie zatraciły na swojej wartości. Należą do nich: ,, zakłady'', ,,listy wczesnego wstawania'', ,,plebiscyty życzliwości i niechęci'', ,,dyżury'', ,,kwalifikacje obywatelskie'', listy bójek'', ,,listy podziękowań i przeproszeń'', ,,system opiekunów '', ,,gazetka'', ,,skrzynka do listów'', ,,tablica ogłoszeń'' oraz bursa.,, Zakłady'' były rodzajem umowy ustnej lub pisemnej z samym sobą w obecności wychowawców.
W celu rozwijania pozytywnych cech charakteru, silnej woli, stworzył Korczak ,, listy wczesnego wstawania''. Aby dzieci miały możliwość głosowania ustnego lub pisemnego, wyrażającego uczuciowy stosunek dziecka do pozostałych współmieszkańców stworzono ,,plebiscyty życzliwości i niechęci''. Rozbudzeniu aktywności poznawczej oraz samowychowawczej służyła ,,skrzynka na listy''. Doktor nie wyobrażał sobie również wychowania bez gazety. Uważał, że od najmłodszych lat winno się kształtować u dzieci wrażliwość naprawdę, budzić i utrwalać potrzebę i odwagę wypowiedzi. Idea gazetki narodziła się z przekonania Korczaka, że należy dać prawo głosu dzieciom, które nie mają odwagi wypowiedzieć się ustnie. Gazetka „ uczy śmiałości w wypowiadaniu swych przekonań, uczy przyzwoitego sporu w argumentach, a nie kłótni, wprowadza jasność, ośmiela nieśmiałych, uciera nosa zbyt pewnym siebie-reguluje i kieruje opinią-jest sumieniem gromady. Dlatego powierzył dzieciom funkcję redagowania swojego pisma „Mały przegląd”- pokazał wiarę w możliwości małego człowieka oraz respekt do praw pozwalających dziecku stanowić o własnych sprawach, współdecydować o sobie.
Takie podejście do dziecka-człowieka stanowi o prawdziwie partnerskiej zasadzie współpracy ze sobą wychowawcy i wychowanka, co sprzyja wytworzeniu się zarówno indywidualnych jak i zespołowych więzi interpersonalnych.
ęłęóWażną techniką służącą zbliżeniu się wychowawcy i wychowanka, a jednocześnie skłaniającą do samowychowania i samodoskonalenia były „zakłady”.
Technika „zakładów” zrodziła się z obserwacji zachowania się dzieci, ich upodobań do zakładania się o „byle co”. Będąc znakomitym obserwatorem i znawcą „dusz dziecięcych” Korczak wiedział jaką walkę stoczyć musi dziecko ze sobą dążąc do poprawy. Każdy ma prawo do ukrywania swoich wad i przywar, jednak jakże wzniosła jest z nimi walka i jak radosne i cenne jest zwycięstwo. Korczak zdawał sobie sprawę z trudności wyzbycia się negatywnego zachowania od razu. Brak kontroli nad tym, czy dziecko dotrzymało umowy, mogło sprzyjać zatajeniu własnej słabości i złamaniu zakładu. Najważniejszą jednak stroną tego procesu samowychowawczego było uświadomienie sobie przez dzieci zachowań, które nie mogą być społecznie akceptowane. Zakłady przyjmowane były raz w tygodniu i zapisywane w „Księdze zakładów”. Nagrodą za dotrzymanie zakładu były dwa cukierki, które być może nie stanowiły dla dziecka dużej wartości materialnej, były jednak bardzo cenne, bo miały smak zwycięstwa.
ęłęóOgromne znaczenie w kontaktach z dzieckiem przypisywał Janusz Korczak rozmowie. Wychowawca nie może być zamknięty wobec potrzeb dziecka, jego zainteresowań, dążeń i pragnień. Szczera rozmowa zbliża wychowawcę do wychowanka, pozwala się z nim porozumieć „ jak równy z równym”. Odpowiednio kierując tokiem rozmowy, prowadząc ją luźno i nieskrępowanie, wychowawca uzyskuje cenne informacje na temat poglądów swego podopiecznego. Partnerski sposób radzenia nad istotnymi sprawami pobudzał w dzieciach chęć zabierania głosu, wzmagał odwagę i uczył odpowiedzialności. W pogadankach realizowana była funkcja słowa mówionego. Trzeba wiele taktu, serdeczności i zrozumienia dla dziecka, aby umiejętnie z nim rozmawiać nie raniąc jego uczuć.
Respektując prawo dziecka do wypowiadania swoich myśli Korczak organizował wspólne posiedzenia i narady. Celem posiedzeń było nauczenie dzieci wspólnego obradowania. Równe prawo do wypowiadania się dzieci i dorosłych, oraz uczciwe, poważne traktowanie tych wypowiedzi tworzyło atmosferę zaufania i zrozumienia. Taki rodzaj partnerskiej dyskusji stwarzał warunki do zacieśnienia się kontaktów zarówno na drodze wychowawca - wychowanek jak i wychowawca - zbiorowość dziecięca.
Nie mniejszą rolę od bezpośrednich rozmów w procesie porozumienia i zbliżenia się do dziecka odgrywało słowo pisane. Formy tego rodzaju kontaktu umożliwiały jednoczesne porozumienie się z całą grupą dziecięcą.
Tablica ogłoszeń umiejscowiona była nisko na ścianie, tak, aby każde dziecko mogło zapoznać się z zarządzeniami, zawiadomieniami i ogłoszeniami regulującymi życiem placówki. Korczak wysoko cenił przydatność tablicy w pracy wychowawcy, a pomocą tej formy eliminowało się zbędną gadaninę i chaos w stosunkach z dziećmi. Każda informacja zwieszona na tablicy służyła wywołaniu określonego efektu wychowawczego. Ten kawałek wyznaczonego na ścianie miejsca, dawał pole do inicjatywy wychowawcom i dzieciom. Znajdowały tu swoje miejsce informacje o pogodzie, wiadomości z gazety, rebusy, zdarzenia z życia placówki.
Tablica jak każda inna technika wychowawcza stworzona przez Korczaka miała wpływ na samodoskonalenie się dzieci. Samowychowaniu służyły tablice i listy imienne, m.in.
- lista wczesnego wstawania ( wdrażająca do samodyscypliny )
- lista uchybień i szkód,
- lista obecności dzieci
- krzywa bójek
- lista oszczędności dzieci
- lista odzwierciedlająca rozwój fizyczny dziecka / waga, wzrost /
- lista spraw sądowych
Dostępność tablicy umożliwiała również dzieciom przyczepianie różnorodnych wywieszek - skarg, życzeń, wniosków, postulatów. Tablica w rozumieniu Korczaka miała spełniać również funkcję dydaktyczną, wdrażającą dzieci do czytania i uczącej poprawnej formy wypowiedzi pisemnej. „Tam nawet, gdzie większość dzieci nie umie czytać, zawiesiłbym tablicę ogłoszeń: nie znając liter, nauczą się poznawać swe imię, poczują potrzebę, odczują zależność swą od tych dzieci, które czytają” - pisał Korczak.
Pozornie tylko bardziej oficjalną formę porozumienia się z dziećmi stanowiła skrzynka do listów. Porozumienie się z wychowawcą za pomocą tej techniki polegało na wrzucaniu do skrzynki kartki z zapytaniem, skargą, troską czy żądaniem. Codziennie wychowawca wybierał kartki ze skrzynki, mógł rozważyć i zastanowić się nad nurtującymi dzieci problemami. Formę wypowiedzi, ustna czy pisemną, determinowały indywidualne potrzeby danego dziecka.
Skrzynka do listów uczy dzieci:
- czekać na odpowiedź nie zaraz, nie na zawołanie.
- odróżnić drobne i przelotne żale, troski, życzenia, wątpliwości od ważnych / i tak często dzieci pragną list wrzucony do skrzynki wycofać /
- uczy je myśleć, motywować
- uczy chcieć, umieć
Skrzynka do listów stwarzała szansę porozumienia się z wychowawcą dziecku nieśmiałemu.
Wymienione powyżej formy porozumienia się z wychowankiem stanowią doskonały przykład dążeń Korczaka do nawiązania bogatych i różnorodnych kontaktów z dzieckiem. Temu celowi podporządkowane były wszystkie drogi dotarcia do dziecka - bądź w sposób bezpośredni w relacji wychowawca - wychowanek, bądź pośrednio, wychowawca - grupa dziecięca - wychowanek.
Na szczególną uwagę w systemie wychowawczym Domu Sierot i Naszego Domu odgrywały dyżury. Ujęta w tym była po prostu praca dzieci. Jakże aktualna jest konieczność wpajania u dzieci dbania o czystość, porządek, pomoc starszym, pomoc słabszym w nauce, opieki i zainteresowania chorymi.
W systemie wychowawczym Janusza Korczaka, znajdujemy wiele interesujących rozwiązań w dziedzinie zaspokajania potrzeb emocjonalnych dzieci. Na pewno są to potrzeby bliskości, ciepła, oraz życzliwości. W celu zabezpieczenia tych potrzeb Doktor powołał w systemie wychowawczym opiekunów, była to opieka starszych dzieci nad nowo przybyłymi.
System wychowawczy Doktora dla współczesnej szkoły może mieć ogromną wartość inspirującą. Zadaniem współczesnego nauczyciela - wychowawcy powinno być stwarzanie dziecku warunków do podejmowania świadomego wysiłku samowychowawczego. Dziecko powinno mieć możliwość w oparciu o utworzone z zewnątrz wzory i ideały kształtowania swojej osobowości. Szczególnie teraz w erze komputerów, katastrof, wojen szkoła powinna chronić i kształtować osobowość dziecka. Winna również rozwijać specyficzne umiejętności i zdolności, aby dziecko było w stanie sprostać wymaganiom współczesnego świata.
Niektóre z metod Korczakowskich wydają się nieprzystosowane do współczesności, np. ,,listy wczesnego wstawania'', ,, plebiscyty życzliwości i niechęci'', ,,listy bójek''. Są również takie, które można polecić i zastosować w placówkach dydaktyczno - wychowawczych .,, Dyżury'', ,,skrzynka listów'', ,,gazetka'', ,,tablica'', ,,listy podziękowań i przeproszeń'', to metody które mogą być wdrażane w izbach dziecka, domach dziecka, domach poprawczych, gdzie często brak jest serdeczności, życzliwości, zrozumienia i tolerancji oraz szacunku dla drugiego człowieka.
4. Wychowawca. Jaki powiennien być?
Dla Janusza Korczaka jednym z najważniejszych celów w życiu była praca. Miała być ona właściwie zorganizowana i dobrze wykonywana. W związku z tym wiele obowiązków w zakładach wychowawczych, przez niego stworzonych, było ujmowane w dyżury.
Swoją postawą pokazuje współczesnym wychowawcom konieczność stałej pracy nad sobą, nieustannego wysiłku, by stać się lepszym, zrealizować zamierzone cele. Tylko ten wychowawca - pedagog spełni swoje ,,zadanie'' prawidłowo jeżeli będzie się nieustannie kształcił i samodoskonalił oraz wykorzystywał odpowiednio swoją wiedzę w praktyce. Korczak uczył się nieustannie, pogłębiał zdobytą wcześniej wiedzę, śledził literaturę naukową z zakresu medycyny, ale również nowości wydawnicze z pedagogiki i nauk z nią współdziałających, zwłaszcza filozofii i psychologii. Na samokształcenie, samodoskonalenie poświęcał noce, gdyż dni miał wypełnione rozlicznymi obowiązkami natury medycznej, opiekuńczo - wychowawczej, organizacyjnej. Swoją postawą dawał wzór wychowawcom i wychowankom. Zwracał uwagę na konieczność stałej pracy nad sobą i nieustannego wysiłku.
Janusz Korczak pokazuje wychowawcom jak ważna jest konsekwencja w wychowaniu, zwracanie uwagi na każde niewłaściwe zachowanie i konieczność omówienia jego konsekwencji.
Nauczyciel - wychowawca pełnił w społeczeństwie i w dalszym ciągu pełni jedną z najważniejszych ról, od niego bowiem zależy przyszłość młodego pokolenia. Młody ,,człowiek dnia dzisiejszego'', ,,który ma być człowiekiem jutra ''musi umiejętnie obserwować ewolucję otaczającej rzeczywistości, jeżeli chce żyć w obecnym świecie. Młode pokolenie może nabywać takie wychowanie wyłącznie od dobrych nauczycieli - wychowawców. Dobrze byłoby, żeby tylko z takim pedagogiem stykało się w procesie wychowawczym.
Janusz Korczak uważał, że każdy wychowawca powinien zaspokajać potrzeby emocjonalne swoich wychowanków, które warunkują prawidłowy rozwój dziecka i odpowiednie wychowanie. Istnieje też konieczność przełamania bariery psychologicznej, która oddziela świat dorosłych od świata dzieci. Według Korczaka instytucje oświatowo - wychowawcze powinny dostrzegać, że dzieci mają swoje prawa, dążenia i oczekiwania. To wychowawca organizując życie dzieci i oddziałując na nie powinien znać ich prawa, dążenia, oczekiwania.
Korczak słusznie zauważał, że wychowawcy są dobrzy i źli. Jednak błędy popełniają wszyscy, nikt od nich nie jest wolny, ale ,, dobrzy od złych różnią się ilością popełnionych błędów, wyrządzonych krzywd. Są błędy, które dobry wychowawca popełnia tylko raz, a oceniwszy krytycznie , nie ponawia ... Zły wychowawca winę własnych pomyłek przypisuje dzieciom ... Dobry wychowawca wie, że warto myśleć nad dobrym epizodem, bo w nim się kryje zagadnienie ... Rozumny wychowawca nie dąsa się, że nie rozumie dziecka, ale
Rozmyśla, poszukuje, wypytuje dzieci. One go pouczą, by ich nie urażał zbyt dotkliwie - byle chciał się uczyć''.
Korczak ukazał całą gamę postaw wychowawców, których treść ma charakter negatywny. Są one niekorzystne nie tylko z niedostatku działań opiekuńczych, ale i też z powodu ich nadmiaru. Zwraca naszą uwagę na to jakie postawy wychowawcy powinni prezentować a jakich się ustrzec. Jedną z takich negatywnych postaw, według Korczaka, reprezentuje wychowawca - brutal. Opiekun taki ma lekceważący, a nawet brutalny stosunek do własności dziecka. Uważał również, że wychowawca nie powinien być pobłażliwy, liberalny, gdyż w ten sposób ośmiesza się w oczach dzieci. Na negatywne oceny zasługuje również tzw. wychowawca dozorca, który uważa, że obowiązkiem jego jest przede wszystkim pilnować . Wychowawca taki nie chce w swej pracy ponieść ryzyka, które powinno być jego naturalną konsekwencją. Podkreśla tu ważność odpowiedzialności w pracy opiekuńczo-wychowawczej, która powinna cechować dobrego wychowawcę. Wychowawca - dozorca toleruje niezadowolone, karygodne zachowania swoich podopiecznych, ze względu na swoje wygodnictwo. Takiej postawy nie powinni przyjmować wychowawcy, gdyż jest ona tragiczna dla skutków wychowania dzieci i młodzieży.
Wg Korczaka wychowawcy nie powinni być tyranami, czyli opiekunami przyjmującymi w swojej pracy jako metodę wychowawczą bicia podopiecznych.
Taki wychowawca nie będzie budził szacunku, wręcz nienawiść i nieufność. Wychowawcy nie powinni być również nastawieni na dawanie(wychowawcy - apostołowie).Taka postawa jest wyrazem nadopiekuńczości i zaburza przebieg procesu wychowania. Korczak wyróżnił również postawę ,,wychowawcy - przyrodnika -kapłana''. Taki wychowawca ma swoich ulubieńców, faworytów''. Wpływa to negatywnie na tych wychowanków, którzy nie są faworyzowani. Negatywnie postępuje również taki wychowawca, który chce aby wszystkie dzieci rozwijały się według jednego ustalonego wzoru. Wychowawca taki nadaje niewłaściwy kierunek rozwoju ich osobowości. Korczak krytykuje taką postawę urabiania dziecka. Każdy proces wychowania aby był odpowiedni powinien być dopasowany indywidualnie do każdego. Kolejnymi negatywnymi typami wychowawców są: idealista i rutyniarz. Tego drugiego charakteryzuje niski poziom pracy opiekuńczo-wychowawczej. Korczak dał również wskazówkę, że nie należy być wychowawcą, który nie umie dokonać samokontroli i samooceny. Wszystkie te postawy wychowawców przedstawił Korczak, aby uchronić przed popełnianiem błędów i zapobieganiem rozczarowania w pracy z wychowankami.
Korczak dał współczesnym wychowawcom przykłady postaw wychowawców wg niego pozytywnych w pracy z dziećmi. Uważa, że praca każdego wychowawcy winna rozpoczynać się od poznania samego siebie: ,,Bądź sobą - szukaj własnej drogi. Poznaj samego siebie zanim zechcesz dzieci poznać ''. Dobry wychowawca powinien zdawać sobie sprawę z tego, kim jest i kim może być dla dzieci: powinien być zawsze sobą. Wychowawca powinien odznaczać się pracowitością. Postawa wychowawcy - pracownika określa w jakimś stopniu sprawowaną przez niego opiekę i wychowanie. Dobry opiekun - wychowawca powinien wszechstronnie i ciągle poznawać dzieci, którymi się zajmuje. Prawdziwy wychowawca według niego, to taki który posiada umiejętność bycia zarówno dorosłym jak i dzieckiem. Opiekun wychowawca powinien być w stosunku do swoich podopiecznych pielęgniarzem, umieć zajmować się również dziećmi chorymi. Korczak uważał, że jednym z podstawowych zadań opiekuna - wychowawcy jest wspieranie rozwoju swoich wychowanków i zaspokajanie ich potrzeb. Dobry pedagog powinien również oznaczać się umiejętnościami organizatorskimi. Opiekun wychowawca ma przestrzegać praw dziecka do szacunku. Od Korczaka współczesny wychowawca może i powinien uczyć się stosunku do dziecka, albowiem nie jest łatwo widzieć w wychowanku współpartnera w procesie wychowania. Wychowawca powinien wyrażać tolerancję dla jego niewiedzy i niepowodzeń. Cierpliwość winna być połączona z wymaganiami i niezbędnymi rygorami ze strony opiekuna.
Wg Korczaka są to najistotniejsze, pozytywne postawy opiekuna - wychowawcy.
Na pewno współcześni pedagodzy - wychowawcy mogą przejąć cenne wskazówki odnośnie tego jak powinni postępować w pracy z dziećmi, jakie przyjmować wobec nich postawy aby jak najlepiej osiągnąć zamierzone cele wychowawcze.
Często można spotkać się z opinią, iż wychowawcą może być tylko osoba, która w pełni poświęci się opiece i jest całkowicie oddana powierzonym jej dzieciom. Powinniśmy dostrzegać wagę i konieczność cząstkowego wysiłku i współdziałania wielu wychowawców. W ten proces powinni zaangażować się zarówno nauczyciele jak i rodzice, organizacje społeczne i instytucje. Tylko wspólnymi siłami mogą przygotować dziecko do samodzielnego życia w społeczeństwie. Osiąganiu zamierzonych celów wychowania i opieki sprzyjać będzie współdziałanie wszystkich którzy wykonują zadania opiekuńczo - wychowawcze. Winni oni wykonywać te zadania z pełnym oddaniem, poświęceniem i myślą o dobru dziecka. Wartości osobistego przykładu wychowawcy nie da się niczym zastąpić. Od Korczaka współczesny wychowawca może więc uczyć się, jak dochować wiary dziecku i samemu sobie.
Korczak podkreślał również ważną rolę rodziców w wychowaniu swoich dzieci analizując podstawowe błędy wychowania domowego " Dobry ojciec i matka są podstawą naturalnej miłości i szacunku. Miłości i szacunku nie osiągniemy przemocą i nakazem"(J. Korczak). Błędy w wychowaniu wynikają przeważnie z niezrozumienia dziecka, niedostrzegania jego przeżyć i nie liczenia się z tymi przeżyciami, dlatego to my dorośli powinniśmy pracować nad relacją z własnymi dziećmi, bo "one nie są głupsze od dorosłych, tylko mają mniej doświadczenia"( J. Korczak).
5. Podsumowanie:
Podsumowując: ê³êóPedagogika Korczaka to pedagogika „ukochania i szacunku”do małych istot będących pełnowartościowymi ludźmi. Nie metody i techniki stworzyły „pedagogikę serca”, lecz osobowość wielkiego człowieka za pomocą metod i technik stworzyła niepowtarzalny system „wychowania przez miłość”. Najważniejszym wykładnikiem tego systemu była serdeczność, życzliwość, a także uśmiech, ciepły dotyk ręki, przytulenie, miłe spokojne słowa otuchy. Miłość przejawiała się we wszystkich formach stosunków z dzieckiem. Stworzony przez Janusza Korczaka system wychowawczy miał na celu bliski kontakt z wychowankiem i współdziałanie z nim. Najkrótszą drogę i najpewniejszą metodą osiagnięcia tego celu była dobroć - podstawowy ośrodek pracy Korczaka z dziełami. Zasadnicze sposoby oddziaływania wychowawczego - łagodne słowo, spojrzenie, uśmiech, zjednywały serca małych podopiecznych. Tylko ojcowska miłość do dziecka mogła zjednoczyć wychowawcę z wychowankiem w jednym pochodzie ku śmierci, do krematorium Treblinki.