Stan odzywiania- w swietle terminologii, jest to stan zdrowia wynikający ze zwyczajowego spożywania żywności, wchłaniania i wykorzystania wchodzacych w jej skład składników odzywczych oraz działania czynnikow patologicznych, wpływających na te procesy.
Kryteria oceny stanu odzywiania: zawartosc składnikow w tkankach i płynach ustrojowych, zmiany biochemiczne, zmiany kliniczne, ogolny rozwoj organizmu<badania lekarskie i antropometryczne>.
Metody oceny stanu odzywiania<wykłady>:
-medyczne<ogledziny ogolnolekarskie, statystyka zdrowotna, badania antropometryczne>
-biochemiczne<testy labolatoryjne na krwi, moczu, mleku kobiecym
-kliniczne<testy kliniczne, funkcjonalne>
W ocenie stanu odzywiania 4 podstawowe rodzaje badan:
-wywiad i badania ogolnolekarskie
-badania antropometryczne
-badania biochemiczne
-statystyka demograficzno-zdrowotna
Wywiad i badania lekarskie:
-historia zywienia- podstawowe informacje jakosciowe o zywieniu sie
-sytuacja społeczna—polozenie socjalne i ekonomiczne- moze wiazac sie ze złym zywieniem
-historia choroby- schorzenia na ktore chorowali lub choruja
-aktualna sytuacja zdrowotna-ogledziny zewnetrzych powierzchni ciala
Badania antropometryczne
Antropometria zywieniowa- pomiary zmiennosci fizycznych rozmiarow ciała i jego składników u osobnikow w roznym wieku i o zroznicowanym stanie odzywiania.
Badania antropometryczne obejmuja:
-pomiary oceniajace rozmiar ciała i stan rozwoju fizycznego
-pomiary oceniajace skład ciała
Wysokosc- odleglosc od podstawy do najwyzszego punktu anatomicznego na glowie- vertex
Masa ciala- mierzona przy uzyciu legalizowanej wagi, dostarcza informacji o sumie bialek, tluszczu, wody i masy kostnej, nie daje info o proporcjach.
Wskazniki wagowo-wzrostowe
Charakteryzuja wzgledna mase ciala w stosunku do wysokosci ciala. Stwierdzono dodatnia korelacje miedzy zwiekszona masa ciala i zawartosci tluszczu w organizmie.
Wskaznik Queteleta BMI= masa ciala/wysokosc do kwadratu
Wartosc BMI miedzy 20-25- według FAO swiadczy o najmniejszym ryzyku zwiekszonej umieralnosci
Interpretacja Ferro-Luzziego- 18,5-24,9- zakres normy
Wskaznik wzglednej masy ciala=Ma/Mz*100%
Wskaznik odchylen masy ciala=Ma-Mz/Mz*100%
Tempo zmian masy ciala=Mz-Ma/dzien n-dzienp*100%
Tempzmian 2% na tydzien, miesiac 5%, 6miesiecy 10%.- jest oka.
Brocka-Brugsha:
Masa nalezna= wzrost-100/105/110 / 155-164/165-174/175-185 -+10%OK
Lorenza
Masa nalezna=wzrost-100)- 0,25(wzrost-150)
Pattona
K- (wzrost-100)- Wzrost-100/10 u M zamiast 10 jest 20.
Wskaznik Lole'a
Akt BMI/BMI dla 50c *100% 90-110%- oka
Znormalizowany wskaznik masy ciala dla dziecka
BMI z-score=BMIdziecka-BMInorm/SD(50C)
Wsrod metod oceniajacych rozwoj fizyczny dzieci i mlodziezy wykorzystuje sie:
-siatki centylowe, wskazniki proporcji, morfogramy, ocena wieku biologicznego na podstawie stopnia dojrzalosci morfologicznej, zebowej, kostnej, płciowej.
Siatki centylowe-graficzne przedstawienie danych liczbowych wysokosci i masy ciala poulacji dzieci w roznym wieku. Wartosc wzrostu lub masy znajdujaca sie na 50 centylu oznacza ze w danym wieku metrykalnym 50% rowiesnikow ma takie parametry. Granice- 3 i 97. Pogranicze 3-10, 90-97.
OCENA SKŁADU CIAŁA
Tłuszcz jest kumulowany w 2 sposob:
-tłuszcz konstytucyjny- niezbedny- wykorzystany do bierzacych potrzeb i zebrany w szpiku, ukladu centralnego, gruzolow i innych narzadow- u kobiet stanowi 9% i mezczyzn 3%.
-zapasowy-zlokalizowany w postaci tłuszczu podskornego wokol przewodu pokarmowego i miesni, obejmuje 1/3 calej ilosci tlusczu.
Limit biologiczny: M- beztluszczowa masa ciala(ogolna - T zapasowy)
K- minimalna masa ciala od 12 do 14%.
Zawartosc tlusczu mierzy sie:
-pomiar fałdow skorno-tłuszczowych- miesniem dwuglowym ramienia, trojglowym ramienia, pod dolnym kontem łopatki, nad talerzem biodrowym.
Rozmieszczeni tluszczu podskornego
WHR- Waist hip Ratio- stosunek obwodu talii do obwodu bioderek.
Androidalna, centralna, jabłko- M WHR>1, K WHR>0,8
Ginoidalna, posładkowo-udowa, gruszkowata <1 u M i <0,8 u K.
Pomiar obwodu ramienia- wskaznik zmiany masy miesniowej
Obwod miesnia ramienia= obwod ramienia-3,14*grubosc fałdu skorno-tłuszczowego nad miesniem trojglowym ramienia.
K-23,2-20,9 M-25,3-22,8
Inne metody okreslenia zawartosci składu ciała
--pomiar bioimpendancji, badania izotopowe<K40 i H3>, ocena masy miesniowej metoda obrazowani- USG, NMR.
Zalety pomiarow Antropometrycznych:
-nieinwazyjnosc i dobrze zdefiniowane procedury postepowania
-dostepnosc i prostota podstawowych instrumentow pomiarowych
-mozliwosc zastosowania praktycznie w kazdych warunkach oraz dla dowolnie duzej populacji
-duza dokladnosc pomiarow, pod warunkiem zastosowania wystandaryzowanych technik postepowania
Wady:
-nie pozwalaja w zasadzie na wskazanie innych niedoborow niz energetycznei bialkowe
-maja mniejsza przydatnosc w ocenie krotkoterminowych zmian
-wartosci pomiarow moga byc modyfikowane przez inne czynniki niz zywieniowe- choroby, aktywnosc fizyczna, wik, inwalidztwo, stan nawodnienia
-wymagaja swiadomego i uzasadnionego doboru odpowiednich danych porownwczych oraz punktow odciecia wartosci niskich i wysokich
BADANIA BIOCHEMICZNE
3 kategorie testow:
-testy inf o zawartosci skladnikow odzywczych w płynach ustrojowych i tkankach
-testy nformujace o poziomie wydalania skladnika lub metabolitu w moczu
-testy informujace o funkcjonalnych konsekwencjach niedoboru poszczegolnych skladnikow odzywczych, ktorych miara moga byc zmiany aktywnosci enzymow.
Ogolnie testy biochemiczne dzieli sie na:
-oceniajace stan odzywiania białkowego
-OSOwitaminowego
-OS Oorganizumu w składniki mineralne
-OS organizumu zwiazany z jego gospodarka lipidowa.
TIAMINA
Absorpcja: jelito cienkie, jelito grube.
Czynniki wpływajace na absorpcje:
-deficyt tiaminy- zwieksza
-foliany w diecie, z wiekiem, alkohol-zmniejszaja
Magazynowanie tiaminy: 30mg(50% w miesniach, pozostale w watrobi, mozgu, sercu, nerkach).
Forma w organizmnie:
-80% TPP- pirofosforan tiaminy-zwiazany z dehydrogenaza pirogronianowa i dehydrogenaza a-ketoglutaranu
-10% TTP-trojfosforan i 10% TMP-pirofosforan i wolna tiamina.
Okres poltrwania witaminy- 9-18dni
Wydalanie: z moczem (w stanie wolnym i metabolitow) i zołcia.
Metabolity: octan tiaminy, siarczek tiaminy, kwas pirymidynokarboksylowy, octan tiazolu.
Funkcje tiaminy: (kofaktor enzymow):
-transketolaza(metabolizm glukozy w cyklu pentozafosforanowym)
-dehydrogenaza pirogronianowa(kluczowy enzym w metabolizmie Glu)
-dehydrogenaza a-ketoglutaranu- enzym cyklu kwasow trojkarboksylowych- przemiany tryptofanu, lizyny itp)
-dehydrogenaza rozgalezionych a-ketokwasow(walina, leuzyna, izoleucyna)
Wskazniki stanu odzywiania;
-koncentracjia witaminy w osoczu, pełnej krwi, erytrocytach
-zawartosc tiaminy wolnej w moczu
-aktywnosc transketolazy erytrocytow
-aktywnosc innych enzymow///koncentracja tiaminy w roznych narzadach.
RYBOFLAWINA
Absorpcja witaminy:
- w zoładku: FAD, FMN pod wpływem HCl—uwalniana z wiazan białkowych
FMN—alkaliczna fosfataza—ryboflawina
FAD---pirofosfataza nukleotydow—AMP+FMN---ryboflawina
Absorpcja: jelito cienkie i grube.
Najwiecej : FAD, potem ryboflawina, FMN
Wielkosc wydalania zalezy od:
--aktywnosc ruchowa badanego, ujemny bilans azotowy, przyjmowanie antybiotykow, stan chorobowy, fizjologiczny, racja bogata w WW<wydal sie wiecej>, dzieci wiecej niz dorosli. Przeliczenie na 1g kreatyniny.
Objawy niedoboru: zajady, zmiany zapalne jezyka, pekanie warg, lojotok.
Ryboflawina nie jest magazynowana- okres poltrwania 3-4 dni.
Reutylizajca- FAS i FMN zwiazane z bialkiem, ulegaja przemiana z uwolnieniem ryboflawiny, ktora moze byc powtornie wykorzystana w czasie deficytu.
Funkcje:
-FAD i FMN- składniki enzymow podstawowych przemian
-oddychanie komorkowe(oksydatywna fosforylacja)
-potencjal redox- składniki reduktazy glutationowej
-metabolizm kwasu mlekowego
-b-oksydacja kwasow tluszczowych
-metabolizm hemoglobiny, witamin(C, B6), nukleotydow, Aminokwasow(glicyna, valina, leucyna)
-informacja hormonalna i komorkowa(katabolizm adrenaliny, noradrenaliny, serotoniny, synteza hormonow sterydowych)
-detoksykacja organizmu(usuwanie ksenobiotykow)
Wydalanie:
-1% z zołcia
-30 z moczem: z tego 60-70% jako wolna ryboflawina
10-15%- 7-hydrometylryboflawina
4-7%-8-hydrometylryboflawina
reszta 8-sulfonylryboflawiny
Wskaznik stanu odzywiania:
-zawartosc w moczu, erytrocytach
-aktywnosc reduktacy glutationu w erytrocytach
NIACYNA
Grupa 2 zwiazkow aktywnych: nikotynamidu i kwasu nikotynowego.
Niacyna wchodzi w skład:
-NAD- dwunukleotyd nikotyamidoadeninowy
-NADP-fosforan NAD
Funkcje:
-udział w reakcjach utleniania i redoks
-prawidłowe funkcjonowanie mozgu, obwodowego układu nerwowego, do syntezy hormonow płciowych
-synteza kortyzolu, tyroksyny, insuliny
-obniza poziom cholesterolu
Brak: zmiany zapalne na jezyku, pelagra, zaburzenia psychiczne, rozdraznienie, osłabienie, depresja, jadłowstret.
Wchłanianie : amid i kwas
We krwi, nerkach, mozgu i watrobie: formy koenzymatyczne NAD i NADP
W erytrocytach przewaza NAD
Zapas ustrojowy: 2-6 tygodni.
Wydalana w postaci: amidu kwasu N-metylonikotynowego(N-metylonikotynamid), trigonelina, kwas nikotynurenowy, amid kwasu N-metylo-2-pirydyno-5-karboksylowego(2-pirydon).
Stosunek L-metylo-6-pirydyno-3-karboksamid do L-metylonikotynamido - 1,3 do 4.
Przy niedoborze niacyny zmniejsza sie wydalanie N-metylonikotynamidu, przy czym objawy niedoborowe pojawiaja sie, gdy poizom wydalania tych pochodnych wynosi 0,2mg na godzine lub 0,5mg na 1g kreatyniny. Pewna ilosc wydalalna z potem.
Wskazniki stanu odzywiania:
-stosunek metabolitow, iloscm etabolitow wydalalna z moczem, niacyna i koenzym w surowicy i erytrocytach.
Żelazo - Fe
Niedobor może być wywołany:
Niewystarczajace spozycie Fe z pokarmem
Niskie wchłanianie
Nadmierne straty
Powiazanie wszystkich czynnikow
Ilosc Fe w organizmie - 3-5g, w tym,
65-70% hemoglobina
25% ferrytyna, hemosyderyna
4-5% mioglobina
1% Fe w cytochromach, enzymach, w osoczu powiązane z transferyną
Testy biochemiczne:
badanie stezenia hemoglobiny
hematokryt
rozmazy krwi
oznaczenie stezenia Fe w surowicy krwi
procentowe wysycenie transferyny Fe
stezenie ferrytyny w osoczu
stezenie protoporfiryny w erytrocytach
wydalanie Fe z moczem
Straty Fe wydalanie z moczem, śłina, żółcia, potem (1-1,5mg Fe/doba) dodatkowo u kobiet straty menstruacyjne i podczas ciąży.
Oznaczenie wartosci hematokrytowej polega na oddzieleniu krwinek czerwonych od osocza w kapilarach za pomoca specjalnych szybkoobrotowych wirówek.
Oznaczenie poziomu hemoglobiny we krwi zasada metody polega na utlenieniu hemoglobiny do methemoglobiny za pomoca żelazicjanku, a nastepnie przeprowadzeniu jej w trwała pochodna cyjanową, ktorej natezenie barwy mierzy się kolorymetrycznie.
Oznaczenie zawartosci Fe w osoczu krwi zasada metody polega na pomiarze czerwonego nateżenia barwy, która daje Fe2+ z dwupirydylem. Żelazo utrzymuje się w postaci dwuwartosciowej dzieki redukcyjnemu srodowisku siarczynu.
Białko
Wiekszosc bialka ustrojowego wystepuje w miesniach szkieletowych 30-50%, najmniej w trzewiach.
Pomiar stanu odzywienia bialkiem:
pomiar masy miesniowej na przedramieniu
poziom białka ogółem w osoczu krwi
wydalanie kreatyniny w moczu
stezenie albumin, prealbumin, białka wiazacego retinol w surowicy
Test Whitehead- stosunek 4 amin EN do 6 amin EG
Całkowita liczba limfocytow
Test skorny opoznionej wrazliwosci
Kreatynina w moczu jest miarą masy miesniowej ponieważ pojawia się w nim, wskutek katabolizmu fosforanu kreatyniny, metabolitu obecnego w mięsniach. M - 20-28mg/kg m.c. , K - 14-22mg/kg m.c.
Białka osocza - bialka proste (albuminy, globuliny), złożone (fibrynogen, glikoproteidy, lipoproteidy, metaloproteidy). Syntetyzowane głównie w wątrobie i komorkach ukladu limfocytarnego, limfocytach i plazmocytach (immunoglobuliny). Bialka osocza znajduja się w stanie rownowagi dynamicznej tzn. stale odbywa się ich synteza i katabolizm. Funkcje bialek osocza:
utrzymywanie ciesnienia osmotycznego
sterowanie przemiana materi prze UE
regulacja czynnosci zyciowych przez hormony
utrzymanie rownowagi kw - zas krwi
proces krzepniecia krwi
chronia organizm przed zakażeniami i zatruciem
zawieraja hormony i enzymy
czynnosci obronne ustroju
rezerwa bilakowa podczas głodu i niedoboru
Stężenie bialka calkowitego w osoczu - 66-87g/L
Stezenie bialka w surowicy krwi - 65-82g/L
Spadek stezenia hipoproteinemia, choroby nerek, przewodu pokarmowego, ciezkie pprzenia.
Zasada metody oznaczania kreatyniny w moczu polega na kolorymetrycznym pomiarze barwy pochodzacej z reakcji kwasu pikrynowego z kreatynina w srodowisku zasadowym.
Oznaczenie bialka w osoczu metoda Lowry'ego kolorymetryczny pomiar barwy pochodzacej z reakcji biuretowej białka z jonami Cu w srodowisku zasadowym i reakcji grupy fenolowej z tyrozyny lub tryptofanu z odczynikiem Folina.
Oznaczenie zawartosci albumin w osoczu krwi metoda zieleni bromokrezolowej polega na kolorymetrycznym pomiarze barwy pochodzacej z reakcji albumin z zielenią bromokrezolową w srodowisku kwasnym.
Witamina C
Funkcje:
reakcje oksydoredukcyjne
przemiany aminokwasow
synteza kolagenu
synteza hormonów
synteza barwnikow skory i neurotransmiterow
zwieksza wchlanianie Fe
wplywa na odpornosc ustroju
naturalny antyoksydant
synteza kwasow żółciowych
Hipowitaminoza:
brak apetytu
łatwe meczenie się
bóle stawowo-mięśniowe
krwawienie dziąseł
Awitaminoza (ponizej 300mg w org)
szkorbut krwawienie z dziaseł, wypadanie zębow, nidokrwistosc, osłabiona odpornosc ustroju.
u dzieci zmiany w kościach
Witamina C jest wydalana z moczem głównie jako kwas askorbinowy, kwas dehydroaskorbinowy i dioksogluonian.
Metoda pomiaru wydalania kw. askorbinowego z moczem - metoda Tilllmansa polega na utlenieniu w srodowisku kwasnym kwasu askorbinowego do kw. dehydroaskorbinowego za pomoca 2,6-dwuchlorofenoloindofenolu, ulegajacego redukcji do bezbarwnego leukozwiazku.
Test jezykowy nanosimy kroplę rozcieńczonego indofenolu na powierzchnię języka i mierzymy czas zniknięcia zabarwienia - 1 min jest okresem prawidłowym. /2.4-dwuchlorofenoloindofenol
Oznaczenie kwasu askorbinowego w osoczu metoda ta polega na ilosciowej reakcji barwnej utlenionego kwasu askorbinowego z dwunitrofenylohydrazyną.
Wapń - Ca
Organizm dorosłego czlowieka zawiera srednio 1200-1600g wapnia, głównie w tkance kostnej oraz zębach i paznokciach, w formie hydroksyapatytów oraz fosforanów i węglanow wapnia. Wapn wpływa na pobudliwosc miesniowo-nerwowa, czynność serca oraz proces krzepniecia krwi.
Hipokalcemia:
niedobór wit. D
zaburzenia wchlaniania Ca
zwiekszona utrata Ca z moczem
niedoczynnosc gruczołów przytarczycznych
nasilona osteogeneza
W rezultacie dochodzi do:
-zaburzenia funkcjonowania ukladu krazenia, nerwowego i przewodu pokarmowego. Podstawowew objawy to: zwiekszenie aktywnosvci nerwowo-miesniowej(skurcze toniczne lub tezyczka), zaburzenia ukrwienia konczyn,depresja, zawroty glowy, zmiany skorne, zacma, zwiekszona lamliwosc pzanokci i wlosow, atrofia szkliwa zebow, bielactwo.
Hiperkalcemia:
-nadmierne wchłanianie wpnia z przewodu pokarmowego
-hiperwitaminoza wit A i E
-niedoboe kalcytoniny i glikokortykosteroidow
-nadwrazliwosc przewodu pokarmowego na kalcytriol
-nasilenie procesow osteolitycznych
-nowotwory, zmniejszone wydalanie Ca z moczem, zaburzenia przemiany bialkowej.
Objawy:
-uszkodzenie nerek na skutek odkładania sie fosforanu wapnia
-kamica nerkowa i poliuria
-tlumienie pobudzenia nerwowo-miesniowego,
-nole brzucha, zaparcia
-depresja brak łaknienia, mdłosci, wymioty, choroba wrzodowa zoładka<zaburzenia wydzielania gastryny i kwsnosci soku zoładkowego>
-nadcisnienie, zatrzymancie serca powyzej 11mg/dl
Badania stanu odżywienia Ca:
calkowite stezenie Ca w osoczu lub surowicy
calkowite stezene wapnia zjonizowanego w osoczu lub surowicy
calkowita zawartosc wapnia w organizmie
gestosc kośćca
wydalania wapnia i hydroksyproliny z moczem