ZAJĘCIA NR 1

1. Tekst

Najważniejszym (konstytutywnym) elementem tekstu jest domknięcie semantyczne. Tekst mówi o czymś konkretnym, ma jeden przewodni temat, jest ZNAKIEM, odpowiada na jedno sprecyzowane w myśli nadawcy pytanie, ma jedno wiodące znaczenie.

Obok domknięcia tematycznego tekst może również posiadać pewne elementy zaznaczające jego granice, oddzielające go od innych wypowiedzi. Nazywamy je RAMĄ tekstu (ramą tekstową).

Elementy wskazujące na granice tekstu mogą przyjmować dwojaką postać:

1. formalną, np. pauzy długie oddzielające jedną wypowiedź ustną od innych lub niezadrukowane obszary używane w tekstach pisanych dla wskazania końca wypowiedzi;

2. leksykalną, np. skonwencjonalizowane (utarte) formuły sygnalizujące początek oraz koniec tekstu:

• rozmowa policjanta z kierowcą w trakcie kontroli drogowej: Dzień dobry, sierżant Jan Kowalski, kontrola drogowa. Proszę pokazać dowód osobisty, dokumenty pojazdu oraz dowód ubezpieczenia

• baśń: Za siedmioma górami, za siedmioma lasami/ I żyli odtąd długo i szczęśliwie

• rozprawa sądowa: Proszę wstać. Sąd idzie. Rozprawie będzie przewodniczyć sędzia …./ Zamykam rozprawę.

W wielu tekstach leksykalne wskaźniki ramy tekstu nie muszą być skonwencjonalizowane i mogą być tworzone doraźnie, np.

• rozmowa dwóch studentów polonistyki: Cześć. Na początek chciałbym Ci podziękować za ksera notatek na staropolską.

3. mieszaną, np. tytuł w tekstach drukowanych (graficznie oznacza początek nowego tekstu, leksykalnie sygnalizuje o temacie wypowiedzi, jej głównych bohaterach etc.).

Tekst może mieć różną długość, począwszy od zdania (np. Jak sobie pościelisz, tak się wyśpisz), a skończywszy na wielotomowych dziełach napisanych z intencją przedstawienia jednego określonego tematu (np. siedmiotomowy cykl Marcela Prousta W poszukiwaniu straconego czasu).

2. Początki refleksji nad tekstem

Ponieważ słowo tekst istnieje w wielu językach, np. j. angielskim (text), j. francuskim (un texte), j. niemieckim (der Text), j. hiszpańskim (el texto) oraz j. rosyjskim (TEKCT), dlatego uznać możemy je za internacjonalizm, czyli wyraz wspólny dla grupy co najmniej trzech języków i mający swe korzenie w jednym z języków antycznych.

Polskie słowo tekst pochodzi od swego łacińskiego odpowiednika - rzeczownika textus. Tenże rzeczownik pochodzi natomiast od czasownika texere - `tkać`. Jak więc widać, tworzenie tekstów, całościowych wypowiedzi złożonych w jedną całość z różnorodnych elementów, przywodziło antycznym Rzymianom na myśl tkanie nowego materiału polegające na łączeniu ze sobą różnorodnych nici.

Zanim narodziła się lingwistyczna refleksja nad tekstem (lata 60 - te XX wieku), skończone tematycznie komunikaty stanowiły źródło dwóch typów refleksji. Pierwsza z nich - hermeneutyka - cechowała się poszukiwaniem znaczenia już stworzonych tekstów (np. Biblii, tekstów literackich, prawnych). Druga z nich - retoryka - skupiała się na nauce tworzenia tekstów. Obie dziedziny sięgają swą tradycją aż do czasów antycznych.

Inne spojrzenie na tekst przyszło od strony lingwistyki (językoznawstwa) w latach sześćdziesiątych dwudziestego wieku. Już wcześniej wielu badaczy zauważało potrzebę dociekań nad tekstem (Michaił Bachtin, językoznawcy amerykańscy badający narzecza Indian). Natomiast w latach 60 - tych lingwiści doszli do wniosku, że zdania nie można traktować jako największej jednostki języka dostępnej opisowi naukowemu. Na podstawie zdania da się orzec o pełności gramatycznej (np. rodzajowi orzeczenia czy podmiotu), rzadko o znaczeniu, sensie. Dzieje się tak dlatego, że właściwą jednostką w przekazu (sensu, semantyki, znaczenia) jest tekst.

Komunikat uzyskuje swój określony kształt w tekście. W zdaniu możemy zaobserwować jedynie jego niepełny fragment, np.:

Usiadłem wbrew sobie (P. Coelho „Pielgrzym”, Świat Książki, Warszawa2008, s. 48). Zdanie jest zbudowane poprawnie. Nie wiemy jednak, kto usiadł i czemu akurat wbrew sobie. Odpowiedź na te pytania może nam przynieść jedynie brakująca część tekstu.

Ogarniała mnie senność, postanowiłem więc bez dalszej zwłoki wykonać ćwiczenie (jw., s. 117). Pomimo iż jest to poprawnie zbudowane zdanie, nie wiemy, o jakiego rodzaju ćwiczenie chodzi narratorowi, jakie jest jego miejsce w sekwencji zdarzeń. Dowiedzieć się tego możemy jedynie czytając cały tekst powieści P. Coelho.

III. Pomiędzy różnymi typami znaków… Interdyscyplinarne perspektywy współczesnych badań tekstowych

Gdy tekstem zajmowali się językoznawcy, ograniczali obiekt swych dociekań wyłącznie do tworów słownych. Sytuacja zmieniła się, gdy w pojęciu tekstu potencjał zaczęli widzieć semiotycy (badacze różnego rodzaju znaków, np. dzieł sztuki, literatury) oraz badacze kultury (kulturoznawcy, historycy literatury, historycy sztuki). Doszli oni do wniosku, że skończony tematycznie przekaz mogą również przekazywać inne oprócz komunikatów słownych wytwory ludzkiej myśli (dzieła sztuki, utwory muzyczne). Ponieważ niosą one pewien pełny przekaz, również są tekstami. Co z tym się wiąże, można stosować do ich opisu terminy wypracowane na gruncie nauki o tekście.

Współczesny świat przyniósł również istnienie tekstów opartych na różnych systemach znaków (piśmie, obrazie, muzyce). W ten sposób zbudowane są na przykład teksty reklam, komiksów, stron internetowych. Aby dobrze je opisać, należy odwołać się nie tylko do wiedzy o języku, lecz także do wiedzy o sztuce czy teorii przekazu audiowizualnego.

Stąd podkreśla się, że na współczesnej nauce o tekście zaciążyła perspektywa intersemiotyczna. Możliwość oceny zjawisk towarzyszących życiu ludzkiemu poprzez teorię tekstu zafascynowała wielu badaczy i filozofów. Jeden z najbardziej znanych współczesnych myślicieli - Jacques Derrida - sformułował zdanie:

Il n`y a pas de hors - texte `Nie ma nic poza tekstem`.

W jego myśl otaczają nas miliony tekstów i samo życie jest jak tekst, ponieważ nieustannie je interpretujemy i szukamy jego znaczenia.

4. Proces tworzenia tekstu

5. Najpopularniejszy model struktury tekstu problemowego

Model ten wymyślony został przez anglojęzycznych nauczycieli tworzenia dobrych tekstów. Współgra on ze zdecydowaną większością tematów prac naukowych. Jest również odpowiedni dla wielu zagadnień omawianych w czasopismach.

Nazwa modelu - BPSE - pochodzi od początkowych liter czterech angielskich wyrazów: background, problem, solution, evaluation. Sekwencję tę można przetłumaczyć na język polski jako TPRO, czyli tło, problem, rozwiązanie problemu, ocena rozwiązania. Odpowiada ona kolejnym dużym fragmentom tekstu realizującym określony temat.

1. Tło

W tej części tekstu powinno znaleźć się to, co bezpośrednio otacza zjawisko, o którym będziemy mówić, np. sytuacja towarzysząca problemowi.

Czas, miejsce, uczestnicy sytuacji.

Wszystko to, co odbiorca tekstu musi wiedzieć, żeby zrozumieć problem.

2. Problem

O czym jest dokładnie tekst? Jaki temat jest realizowany?

Jakie pytanie, potrzeba, dylemat, wątpliwość, zagadka, brak stoją w centrum tekstu.

3. Rozwiązanie

Jaka jest odpowiedź na pytanie?

Jak można zaspokoić potrzebę?

Jak można rozstrzygnąć dylemat?

Jak można rozwiać wątpliwość?

Jak można rozwiązać zagadkę?

Jak można uzupełnić brak?

4. Ocena rozwiązania

Jak należy ocenić zaproponowane rozwiązanie

(wystarczające, potrzebne, niecałkowite)?

Czy istnieją inne drogi? Co by zmieniło ich obranie?

Jeżeli nie wiesz, o czym dokładnie chcesz napisać tekst,

nie pisz go.

Tekst to „zamknięty układ znaczący”.

T. Dobrzyńska, Tekst, [w:] Współczesny język polski, Lublin 2001, s. 293.

.

Krok pierwszy: wybór tematu

Należy dokładnie uzmysłowić sobie, na jaki temat będziemy się wypowiadać, to znaczy na jakie pytanie odpowiedź przyniesie nasz tekst.

Krok drugi: dobór argumentów

Wybieramy tylko te dane, które dotyczą tematu, odpowiadają na zawarte w nim pytanie.

Krok trzeci: organizacja argumentów

Należy zadecydować, w jakiej kolejności zostaną umieszczone wybrane argumenty w tekście. Dobrze jest zacząć ten etap od sporządzenia planu

Krok czwarty: pisanie

Krok piąty: sprawdzanie zawartości tematycznej i poprawności językowej

Zaleca się zrobienie przerwy pomiędzy pisaniem tekstu a jego sprawdzaniem. Warto dać również komuś życzliwemu tekst do oceny.

Krok szósty: stworzenie ostatecznej wersji tekstu

---