TRAWIENIE, ODŻYWIANIE ŻYWIENIE LUDZI CHORYCH - DIETY * Żywienie pacjentów w szpitalach (różnorodne diety np. wątrobowo-trzustkowa, cukrzycowa, i in.) * Żywienie pozajelitowe * Technologia produkcji i dystrybucji posiłków w szpitalach NADWAGA I OTYŁOŚC DEFINICJA - są to zaburzenia równowagi przemiany energetycznej spowodowane zbyt wysoką podażą energii zawartej w pokarmach w stosunku do zapotrzebowania organizmu, co prowadzi do nadmiernego magazynowania tłuszczów PARAMETRY * wskaźnik masy ciała (Body Mass Index) BMI = masa ciała (kg) / wzrost² (m²) nadwaga: BMI ≥ 25 otyłość: BMI ≥ 30 * stosunek obwodu talii do obwodu bioder (Waist-to-Hip Ratio - WHR) * obwód brzucha * otyłość brzuszna (typu „jabłko”, centralna, trzewna) - odwód brzucha powyżej: 88 cm dla kobiet 102 cm dla mężczyzn * otyłość udowo-pośladkowa (typu „gruszka”) - stosunek odwodu talii do obwodu bioder poniżej: 0,8 dla kobiet 1,0 dla mężczyzn PRZYCZYNY: *nadmierny dowóz pokarmów *mała aktywność fizyczna *czynniki metaboliczne i hormonalne *czynniki psychologiczne *czynniki genetyczne *leki (neuroleptyki, przeciwdepresyjne, itp.) CZĘSTOŚĆ WYSTĘPOWANIA: Nadwaga i otyłość u dorosłych Polaków w 2002r * mężczyźni: norma-42%, nadwaga-39%, otyłość-19% * kobiety: norma-52%, nadwaga-29%, otyłość-19% * Co druga osoba w Polsce ma nadwagę, a ponad 20 % populacji dorosłych to ludzie otyli. * Wśród osób powyżej 30 roku życia jest 30 % otyłych kobiet i 20 % otyłych mężczyzn OBJAWY: * bezdech senny - krótkotrwałe zatrzymanie oddechu podczas snu występujące min 100 razy w ciągu nocy * zespół hipowentylacji (Pickwicka) - zaburzenie oddychania prowadzące do zmniejszonego stężenia tlenu w krwi, zmniejszenia pobudliwości ośrodka oddechowego w mózgu oraz zagrożenia przedwczesnym zgonem * przeciążenie stawów - z uwagi na zwiększoną masę ciała * zmiany skórne - spowodowane zwiększonym wydzielaniem potu i łoju, które gromadzą się w grubych fałdach skórnych, tworząc pożywkę dla bakterii i prowadząc do zakażeń * zaburzenia psychiczne - spowodowane nieprzychylnym nastawieniem środowiska oraz dyskredytowaniem własnego wyglądu przez osoby otyłe WPŁYW NA DŁUGOŚĆ ŻYCIA: * otyłość skraca życie o około 10-12 lat * szacuje się, że każde 2-3 kg powyżej prawidłowej masy ciała skraca życie o1 rok * choroby układu krążenia - jako efekt podwyższonych lipidów we krwi. Otyłość zwiększa ryzyko choroby niedokrwiennej serca oraz zawału * nadciśnienie tętnicze - związek z otyłością obserwuje się we wszystkich grupach etnicznych * udar mózgu - na tle zmian miażdżycowych, będących efektem podwyższonych poziomu tłuszczów we krwi * choroby metaboliczne, w tym cukrzyca typ II - spowodowana opornością na insulinę oraz upośledzoną tolerancja glukozy * choroby wątroby i dróg żółciowych - będące skutkiem stłuszczenia wątroby * zapalenie trzustki - otyłość przyczynia się, a także pogarsza przebieg * choroby zwyrodnieniowe stawów - ryzyko wzrasta juz gdy BMI>25 * nowotwory: rak jelita grubego, przełyku, żołądka, dróg żółciowych, rak trzonu macicy, piersi, jajników u kobiet i rak gruczołu krokowego u mężczyzn - głównie z powodu zaburzeń hormonalnych * niepłodność - w wyniku zaburzeń cyklu miesięcznego * powikłania ciąży - częściej występuje nadciśnienie, cukrzyca ciężarnych, infekcje dróg moczowych, przenoszenie ciąży i częściej wykonywane są indukcje porodów i cesarskie cięcia, a także porody trwają dłużej, występuje większa utrata krwi * nietrzymanie moczu u kobiet - zarówno wysiłkowe jak i mimowolne * powikłania po operacjach - częstsze infekcje ran pooperacyjnych * udar cieplny - rezultat upośledzonej tolerancji podwyższonej temperatury * upośledzenie układu odporności - otyłość zmniejsza siły układu immunologicznego * upośledzenie układu oddechowego - jako wynik zmniejszenie pojemności oddechowej na skutek uniesienia się przepony * wady rozwojowe noworodków - u matek z BMI>29 zaobserwowano wzrost częstości wad cewy nerwowej * problemy psychologiczne - obniżona samoocena, depresja JAK SIĘ UCHRONIĆ: A) dieta: *zamiana kwasów tłuszczowych nasyconych na nienasycone *zwiększenie spożycia kwasów tłuszczowych omega-3 *duża ilość owoców, warzyw, orzechów i produktów z pełnych ziaren *unikanie pokarmów z dużą zawartością przyswajalnych węglowodanów B) codzienna aktywność fizyczna LECZENIE: *zalecenia dietetyczne (ograniczenie kaloryczności posiłków) *aktywność fizyczna (codzienne ćwiczenia) *modyfikacja zachowań (zmiana nawyków żywieniowych, radzenie sobie ze stresem) *farmakoterapia (leki hamujące łaknienie, zmniejszające trawienie pokarmów i wchłanianie tłuszczów w jelitach, zwiększające ciepłotę ciała) *operacje chirurgiczne w skrajnych przypadkach 10 ZASAD ZDROWEGO ŻYWIENIA 1.Dbaj o różnorodność spożywanych produktów 2.Unikaj nadwagi i otyłości 3.Produkty zbożowe powinny być głównym źródłem kalorii 4.Spożywaj codziennie co najmniej dwie duże szklanki mleka 5.Spożywaj z umiarem mięso i jego zamienniki. Wybieraj codziennie inny produkt z tej grupy 6.Spożywaj codziennie dużo warzyw i owoców 7.Ograniczaj spożycie tłuszczów, szczególnie zwierzęcych, oraz produktów zawierających cholesterol. 8.Unikaj cukru i słodyczy 9.Ograniczaj spożycie soli 10.Unikaj alkoholu niedowaga ( BMI < 18,5) prawidłowa masa ciała ( BMI = 20 - 25) nadwaga ( BMI = 25 - 29,9) otyłość ( BMI = 30 - 39,9) otyłość dużego stopnia ( BMI > 40) ŻYWIENIE KLINICZNE FUNKCJE POKARMU *Dostarczenie zasobów energetycznych (paliwo) *Dostarczenie niezbędnych składników do budowy i odnowy organizmu *Zapewnienie dobrego samopoczucia (przyjemność !!!) JAKOŚĆ PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH *Jakość organoleptyczna *Bezpieczeństwo *Wygoda *Jakość emocjonalna *Wartość odżywcza *Współczynnik strawności (przyswajalność) GRUPY PRODUKTÓW ŻYWNOŚCIOWYCH *Produkty zbożowe oraz nasiona roślin strączkowych *Mleko i przetwory mleczne *Mięso, wędliny, drób, ryby, jaja *Tłuszcze *Warzywa i owoce *Cukier i słodycze PIRAMIDA ZDROWEGO ŻYWIENIA *Codziennie jedz co najmniej pięć porcji produktów zbożowych, (skrobia -energia, błonnik) *Cztery porcje warzyw i trzy owoców (witaminy, minerały i błonnik) *Co najmniej dwie szklanki mleka, jedną możesz zastąpić serem (wapń, białko) *Jedna porcja ryby, drobiu, grochu lub fasoli lub mięsa (białko) Produkty zbożowe -Węglowodany złożone (skrobia) - 50-70 % -Białka roślinne (7 - 13 %) -Witaminy (głównie grupy B) -Składniki mineralne Działają na organizm zakwaszająco. Przeciętnie dostarczają opk. 30 % energii oraz 30 % białka Nasiona roślin strączkowych (groch, fasola, soja, soczewica) -Znaczna zawartość białka (21-34 %) -Zawartość skrobi (soja-33%; fasola-60%) -W soi do 18% tłuszczy bogatego w NNKT -Bogate w składniki mineralne (Fe, P, Ca, Mg) -Witaminy grupy B -Należą do produktów alkalizujących, obniżają poziom cholesterolu Mleko i przetwory mleczne -Wysoka wartość odżywcza, -Prawie wyłączne źródło wapnia, (laktoza ułatwia wchłanianie wapnia,) -Witaminy B, oraz A i D -Tłuszcz (3,5 %) jest lekkostrawny bo w formie emulsji -Sery twarogowe mają mniej wapnia -Sery twarde mają do 50 % tłuszczu i są ciężko strawne -Działają alkalizująco na organizm Mięso, wędliny, drób, ryby, jaja -Białka o wysokiej wartości biologicznej (wszystkie aminokwasy egzogenne) -Zawartość białka ok. 16-20 % -Zawartość tłuszczu różna: (Chuda cielęcina 2 % Tłusta wieprzowina 30 %; Drób 5-7 %) -Zawiera żelazo łatwo przyswajalne i cynk -Witaminy A, D, -W rybach i po części w drobiu duża zawartość NNKT -Działa na organizm silnie zakwaszająco Tłuszcze -Zwierzęce: masło, smalec, łój, słonina -Tłuszcze roślinne: oleje jadalne, oliwa z oliwek, margaryna -Wysokokaloryczne -Masło łatwo przyswajalne (krótkie KT) -Do smażenia nadają się: smalec, oliwa z oliwek, oleje arachidowy i kukurydziany -Oleje roślinne to ważne źródło NNKT Warzywa i owoce -Niska wartość kaloryczna -Węglowodany przyswajalne 6-17 % -Wysoka zawartość błonnika! -Witaminy C, karoten (prowit.A) -Właściwości antoksydacyjne -Składniki mineralne -W ziemniakach dużo skrobi (ok.18 %)