Finanse publiczne Egzamin - 3 zagadnienia ; 1 do wyboru Struktura finansów publicznych w gospodarce rynkowej Budżet państwa Wydatki i dochody budżetowe Budżet samorządowy i terytorialny Literatura: St. Owsiak "Finanse publiczne - teoria i praktyka" 1999 E. Denek "Finanse publiczne" praca zbiorowa 1997 PWN J. Wierzbicki J. Sobiecki J. Borowiak A. Komar “Finanse publiczne w gospodarce rynkowej” Z. Gilowska “Stan i kierunki reformy sektora publicznego w Polsce” Mierzwa W. Misiąg B. Brzeziński “Zarys prawa finansów publicznych” Ustawa z 26.XI.1998 o finansach publicznych - akt prawny. System funkcjonowania gospodarki jest ustalony prawnie.  Na system finansów publicznych składa się : system podatkowy polityka banku centralnego (główne zadanie - emisja pieniądza)  Funkcje pieniądza: środek obiegowy dobro płynne jednostka miary (miernik wartości) gromadzenie skarbu (tezauryzacja) pieniądz narodowy  Pieniądz jest przyjmowanym środkiem zapłaty i ma moc zwalniania z zobowiązań (środek rozrachunkowy.  Środek płatniczy - gdy występuje luka czasowa między momentem zakupu i zapłaty (np. wynagrodzenia).  Dobro płynne - płynność określa zakres swobody sprzedaży, związane jest to z czasem, kosztami i znalezieniem nabywcy. Pieniądz łatwo zamienić na dowolny towar lub usługę. Funkcja ta realizuje się głównie na poziomie Producent - konsument  Zastosowanie sposoby efekty zakupy oszczędności czynników organizacji gospodarowania (decydują o wyborze produkcji i zarządzania pokrycia ewentualnych strat) (w tym źródła swobodnej decyzji) Pieniądz może być także bezterminowo przekazywany z rąk do rąk. Jednostka miary - wartość wyrażona w pieniądzu to cena. Pieniądz ewidencyjny (bezgotówkowy - techniczna miara ceny) - umożliwiło to wprowadzenie rachunkowości.  Pieniądz narodowy - każda waluta narodowa ma cenę wyrażoną w walutach innych krajów, czyli kurs walutowy; umożliwia to wymianę międzynarodową.  Pieniądz światowy - np. USD, EURO  Pieniądz jest najważniejszym elementem systemu pieniężnego każdego kraju, zaś system pieniężny jest to zespół norm ustalony przez prawo, który określa następujące regulacje: nazwa jednostki pieniężnej i jednostek pomocniczych wartość w stosunku do kruszców szlachetnych (parytet) zakres  Finanse publiczne można rozpatrywać w ujęciu: dynamicznym (proces wydatkowania środków pieniężnych) - dla jakiegoś okresu statycznym (zasób - zgromadzone środki pieniężne, którymi dysponują publiczne i prywatne podmioty gospodarcze) Zjawiska finansowe obejmują te zjawiska, które związane są z ruchem pieniądza, natomiast nie zajmują się kosztami podmiotów gospodarczych, czy gospodarstw domowych, miarami jak stopa procentowa, stopa podatkowa. Klasyfikacje finansów: przedmiotowa podmiotowa Ad. 1. Kryterium jest tytuł, z którego pochodzą wydatki i przychody Finanse   Przychody i wydatki związane z wymianą towarów i usług (materialne) Związane z pracą i wynagrodzeniem za pracę Płatności transferowe (ma charakter nieekwiwalentny) decydują o nich normy prawne Subwencje, dotacje (zasiłki, renty, emerytury) Opłaty za usługi społeczne (oświata, kultura, zdrowie Usługi finansowe związane z przychodami i wydatkami kredytowymi i ubezpiecz.   Wydatki materialne i osobowe mają charakter ekwiwalentny, czyli ich poziom kształtuje prawo popytu i podaży. Ad 2. Finanse : przedsiębiorstw publiczne banków i instytucji kredytów instytucji ubezpieczeniowych gospodarstw domowych  Finanse publiczne wyodrębniły się jako osobna dyscyplina na przełomie XIX i XX w. Kryterium społeczne - korzyść w tym samym czasie może odnosić wiele osób (przy dobrach publicznych) Kryterium ekonomiczne - są nieodpłatne lub częściowo odpłatne (dobra publiczne) Dobra ekonomiczne: wolne (lasy, wody) - dobra występujące w przyrodzie w nieograniczonej dostępności różne - publiczne, prywatne  Potrzeby są zawsze większe od dóbr, dobra nie są nieograniczone. Wpływ na podział mamy pośredni np. poprzez wybory parlamentarne. Zaspokajanie potrzeb zbiorowo - potrzeby publiczne. Finanse publiczne obejmują: a) w ujęciu węższym: budżet państwa budżet samorządów terytorialnych dług publiczny  b) w ujęciu szerszym: finanse wszystkich jednostek organizacyjnych realizujących zadania publiczne, które są finansowane z finansów publicznych (zakłady budżetowe, środki specjalne, fundusze celowe) Finanse publiczne: w ujęciu statycznym - zasoby pieniężne państwa (budżet państwa, budżety samorządowe, fundusze celowe, zasoby pieniężne ubezpieczeń społecznych, fundacji) w ujęciu dynamicznym - procesy, zdarzenia związane z gromadzeniem dochodu (dochody z prywatyzacji, kredytów, emisji papierów wartościowych, obligacji, akcji). Wszystko to odbywa się w jakimś czasie i przestrzeni. Zarządzanie środkami i długiem publicznym Rok 1999 Polska   Finanse publiczne Dochody 255 mld (100 %) Wydatki 270 mld (100 %) Wynik -14,7 mld ? -15 mld  PKB = 595 mld zł (planowany na rok bieżący)  255 mld system 270 mld   na wejściu finansów na wyjściu publicznych   Struktura dochodów budżetowych Struktura wydatków budżetowych (finansowanie) Wynik Budżet Fundusz celowy Państwowa gospodarka pozabudżetowa Kasa chorych Budżety samorządów Samorządowe gosp. pozabudż. 50,5% 26,1% 1,7% 7% 11,2% 3,5% 28,7% 37,6% 1,3% 8,2% 20,1% 14,2% -12,8 mld -0,27 mld 0,13~0,14 mld (+) 0 -2,0 mld 0,2 mld (+)   Dochód budżetu państwa 129 mld w 1999r. Wydatki budżetowe 142 mld w 1999r. bezpośrednie 77,5 mld - rok bieżący środki transportowe 85,6 mld Rozłoży się na : - fundusze celowe 27,9 mld  - kasę chorych 2,5 mld - samorządy terytorialne 34,2 mld  - państw. gosp. pozabudż. 21 mld Dług publiczny 250 mld => 41% PKB - krajowy 121 mld - zagraniczny 129 mld 30 mld - bony skarbowe  50 mld - obligacje - dług publiczny krajowy reszta - kredyty Inwestycje zagraniczne : bezpośrednie - np. zakup przedsiębiorstwa państwowego, wykup akcji => ok.36 mld USD lokaty portfelowe - wykup krajowych papierów wartościowych skarbowych - obligacje (długoterminowe), akcje (krótkoterminowe).  Funkcje finansów publicznych redystrybucyjna - korygowanie dochodów podmiotów gospodarczych oraz ludności. Dochód w kontekście wydatków nie ma z góry swojego przeznaczenia. Są to kredyty, pożyczki, dotacje, subwencje, gwarancje, poręczenia. Cel regionalny : wyrównywanie pozycji wśród różnych regionów. alokacyjna - przenoszenie czynników wytwórczych (siły roboczej, kapitałów, innowacyjność, przepływy międzynarodowe) fiskalna - ściągnięcie jak największego dochodu do budżetu państwa stabilizacyjna - kształtowanie koniunktury, stabilności, inflacji. Potrzebne, gdy ma miejsce kryzys lub stagnacja gospodarcza. Przeciwdziała załamaniom, a jeśli już są, to mocne działanie. Tworzenie popytu poprzez zamówienia rządowe lub zwiększenie wypłat w sferze budżetowej, zwiększanie rent i emerytur kontrolna - kontroli podlega zarówno budżet, jak i czynniki pozabudżetowe i parabudżetowe . Kontrola rozdysponowania środków publicznych.  Budżet państwa - roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów, którymi dysponują organy państwowe, kontroli i ochrony prawa, sądy i trybunały, a także administracje rządowe. Budżet państwa zawiera : Źródła rozdysponowania : rozchody wydatki Zestawienia przychodów środków specjalnych, jednostek pomocniczych wydatków środków specjalnych, jednostek pomocniczych Plan przychodów i wydatków państwowych, funduszy celowych oraz zestawienie dotacji dla państwowych agencji i funduszy z udziałem Skarbu Państwa.  System budżetowy - dot. Budżetu państwa - budżetu centralnego.  Gospodarka budżetowa - wszystkie działania, czynności podejmowane przez organy władzy państwa, administracji państwowej (rząd, wojewodowie) i wszystkich jednostek im podporządkowanych w zakresie : planowania dochodów wydatków budżetowych pozyskiwania dochodów dysponowania środkami budżetowymi. Chodzi o wszelkie zadania wynikające z budżetu państwa i finansowane ze środków budżetowych. System budżetowy obejmuje elementy : podmiotowe prawne instrumentalne techniczne Ad a) Podmioty realizujące politykę budżetową czynne (aktywne) te, które oddziaływują na kształtowanie dochodu i wydatków (ich wielkość, struktura) : parlament (planuje, ocenia, kontroluje) prezydent (podpisuje ustawę budżetową) rząd (przygotowuje projekty, odpowiada za realizację ustawy budżetowej) NIK (zaleca korekty) bierne te, które w jakimś stopniu stykają się w swojej działalności z budżetem : podmioty gospodarcze osoby fizyczne, które uiszczają daniny publiczne (podatki)   Ad b) Podmioty bezpośrednie - jednostki organizacyjne sfery budżetowej występujące w 4 formach organizacyjno-prawnych : jednostka budżetowa - bezpośrednio związana z budżetem tzn dochody jednostki są dochodem budżetu i analogicznie wydatki są to wszystkie organy administracji państwowej : urzędy centralne, wojewódzkie, ministerstwa, a mogą być szkoły, przedszkola, teatry. Na swoją działalność otrzymują one środki z budżetu państwa (bieżące, wynagrodzenia, inwestycje, itp.) zakład budżetowy - najczęściej teatry, muzea, szkoły, przedszkola (kulturalno-oświatowe, socjalne, itp.), ich celem nie jest zysk, lecz zaspokojenie potrzeb o charakterze publicznym. Koszty swojej działalności pokrywają z dochodów, może jednak otrzymywać dotacje przedmiotowe (dopłata do pewnego rodzaju usług), z kolei jeśli osiągną nadwyżkę to dzielą się nią z budżetem, na inwestycje, bieżące. Opracowują swoje plany finansowe. Dotacje nie mogą być wyższe niż 50% wydatków. Powiązanie z budżetem ma charakter pośredni (wynikowy). Gospodarstwa pomocnicze - tworzy kierownictwo jednostki budżetowej, wyodrębniając część działalności podstawowej lub działalność uboczną np. sfera socjalna - ośrodki wypoczynkowe, stołówki, a także warsztaty naprawcze, kolumny transportu. Koszty pokrywane są z dochodu. Jeśli jest strata to można dostać dotację, jeśli zysk to minimum 50% oddaje do jednostek budżetowych. Jest to także powiązane z budżetem pośrednio. Środki specjalne - wyodrębnione konto. Prawo określa jakie środki tam wpływają i na co je można przeznaczyć (ustawa).   Wpływy Wydatki darowizny, spadki, zapisy odszkodowania, rekompensaty za mienie będące w dyspozycji jednostek gospodarczych środki ze sprzedaży rezerw mobilizacyjnych (żywność, sanitarne, itp.) cele wskazane przez darczyńcę tworzenie rezerw mobilizacyjnych remonty, niewielkie inwestycje Ad c) dotacje poręczenia- narzędzia (instrumenty) finansów publicznych zasiłki Ad d) Klasyfikacja budżetowa W budżecie nie wolno łączyć określonych dochodów z określonymi wydatkami. Wyjątki : dochody z kredytów zagranicznych i dochody zagraniczne nie podlegające zwrotowi (fundusze pomocowe).  Fundusze parabudżetowe - przeznaczone na konkretne cele.  Zasady jakimi powinien się cechować budżet : jedności - polega na tym, że powinno się umieszczać dochody i wydatki wszystkich podmiotów i jednostek budżetowych (naruszają je jednak zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocy i środki specjalne) powszechności - łączy się z pierwszą zasadą . obowiązują tu 2 metody finansowania: bezpośrednia - jednostki budżetowe (netto) i pośrednia -reszta roczności - ustala się budżet na 1 rok (niekoniecznie rok kalendarzowy). Postulat, by budżet ustalać na dłużej trudny do zrealizowania, bo to plany, które trudno przewidzieć. Na razie odnosi się do : inwestycji centralnych i restrukturyzacji równowagi - nadwyżka => oszczędność (tworzy się) niedobór -musi mieć źródło finansowania (deficyt) deficyt nie powinien przekraczać 3% PKB (wg Unii Europejskiej) np. w Polsce planowany na 1999 = 2,15% 2000 = 1,97% szczegółowości (specjalizacji) - jak szczegółowy powinien być budżet uwzględnia strukturę terytorialną, organizacyjną. Struktura budżetu ma wymiar : podmiotowy - budżet podzielony na podmioty odpowiedzialne za jego realizację (ministerstwa, urzędy centralne, wojewodowie) mają oznaczenia 01, 02, 03 ... itd. + rezerwy celowe przedmiotowy - podział gospodarki na działy (29) handel, przemysł, oświata, obrona narodowa itd. -są to działy rozdziały tworzą się na podstawie podziału na poszczególne rodzaje wpływów (cła, podatki) i wydatków (dotacje, zasiłki) Budżet państwa powinien być na tyle szczegółowy, by parlament i organy kontrolne mogły rozróżnić rodzaj działalności jawności - realizowane przez : Ustawa publikowana w Dz. Ustaw jawność debaty budżetowej obowiązek podawania przez Ministra Finansów okresowo parametrów realizacji budżetu (długu publicznego, krajowych i zagranicznych dotacji) stosowanie jednolitych norm dla wszystkich jednostek w oparciu o te same zasady rachunkowości  Część budżetu jest niejawna (np. wydatki służb specjalnych) - jest jednak kontrolowana przez parlament. Budżet państwa to przede wszystkim plan : dochodów (także zagraniczne) i wydatków przychodów i rozchodów organów władzy państwa, kontroli, sądów, trybunałów oraz administracji państwowej.

---