dr Małgorzata Rosin

Wychowanie bez zwycięzców i pokonanych

Podsumowanie rozważań teoretycznych.

• Koncepcję Thomasa Gordona jest pedagogią.

• Wychowanie bez zwycięzców i pokonanych zaliczyć należy do nieautorytar­nego nurtu w pe­da­go­gice

• Jest to także pedagogia niedyrektywna.

• Źródłem pedagogii Gordona jest psychologia humanistyczna i terapia humanistyczna

• Należy do „romantycznej” ideologii wychowania oraz do nurtu pedagogiki humanistycznej typu osobocentrycznego, skoncentrowanego na dialogowym nauczaniu i uczeniu się.

• Propozycja edukacyjna Gordona może dokonać zmiany typu racjonalności z adaptacyjnej na komu­nikacyjną, ewentualnie doprowadzić wychowawców do refleksji nad własnym sposobem usensa­wia­nia świata, co może stanowić po­czą­tek zmiany typu racjonalności.

Koncepcja T. Gordona jako pedagogia.

• źródła swej koncepcji T. Gordon wywodzi z psychologii humanistycznej, przyjmując za nią kon­cepcję człowieka;

• opiera ją na teorii stosunków międzyludzkich, przykładając szczególne znaczenie do zasad komu­nikacji interpersonalnej;

• występuje przeciwko stosunkom władzy, posługiwania się siłą i lękiem w kontaktach z innymi ludźmi, w tym szczególnie z dziećmi;

• wychodzi z założenia, że podstawową przyczyną konfliktów jest posługiwanie się przez większość wychowawców barierami komunikacji;

• pragnie, by stosunki wychowawcze opierały się na wzajemnym poszanowaniu swoich potrzeb, na miłości i odpowiedzialności;

• proponuje program treningu dla wychowawców, podczas którego mogą oni posiąść umiejętności efektywnej komunikacji oraz konstruktywnego rozwiązywania konfliktów;

• zakłada, że zrozumienie podstawowych zasad jego koncepcji oraz nauczenie posługiwania się pro­ponowanymi przez niego narzędziami, zmienią kontakty wychowawca - wychowanek na lepsze, bardziej efektywne.

Wychowawcy będący prawdziwymi ludźmi

• Będą przeżywać w stosunku do dzieci zarówno uczucia akceptacji jak i braku akceptacji;

• Ich stosunek do takiego samego zachowania dziecka nie zawsze pozostanie jednakowy;

• Nie powinni ukrywać swoich prawdziwych uczuć;

• Powinni pogodzić się z faktem, że to samo zachowanie jeden z wychowawców może zaakceptować a drugi nie;

• Powinni zrozumieć, że każdy wobec każdego z dzieci będzie odczuwać różny stopień akceptacji;

• Nie muszą wyrażać akceptacji ustawicznie i bez zastrzeżeń czy przynajmniej zawsze jednakowo;

• Nie powinni udawać, że coś akceptują, gdy tak nie jest.

W TYM CELU WYCHOWAWCY:

• Muszą zacząć traktować dzieci jako osoby nie będące ich własnością, jako indywidualności mające swoje potrzeby, prawo do odmiennych od preferowanych przez dorosłych myśli, poglądów, przekonań, potrafiące samodzielnie radzić sobie z trudnościami i godne zaufania.

• Muszą pogodzić się z faktem, że dzieci zachowują się zgodnie z tym, co rozgrywa się we wzajemnych relacjach między nimi a wychowawcami; skuteczny wpływ na dziecko może mieć tylko wychowawca, który nawiązał z nim pewien szczególny stosunek.

• Muszą zrozumieć podstawowe zasady komunikacji interpersonalnej, pamiętając o tym, że rozmowa może być zarówno budująca jak też niszcząca poczucie godności dziecka czy więzi między nim a wychowawcą.

CELE WYCHOWANIA

Naczelny cel wychowania:

Szeroko rozumiany rozwój dziecka, który powinien wynikać z jego własnego potencjału osobowego.

Ponadto T. Gordon wymienia cele:

• Umożliwienie dziecku polubienia i zaakceptowania siebie, afirmację i poczucie własnej wartości;

• Autonomię, niezależność, twórczość, rozwój i realizację własnych możliwości;

• Samodzielność w radzeniu sobie z własnymi problemami, konstruktywne ich rozwiązywanie;

• Zdolność do zaspokajania własnych potrzeb, do odpowiedzialności za siebie, do samokontroli i samooceny;

• Autentyzm w wyrażaniu uczuć;

• Umiejętność współpracy z innymi, zdolność do respektowania ich potrzeb, a przy tym nie zapominania o własnych;

• Umiejętność samoograniczenia własnej swobody i wolności;

• Wewnętrzne zdyscyplinowanie;

• Produktywność w realizowaniu własnych możliwości.

ZADANIE WYCHOWANIA

• Szeroko rozumiana zmiana człowieka i jego stosunku do otaczającej rzeczywistości - człowiek powinien umieć się znaleźć w nieustannie zmieniającym się świecie.

• Nabycie umiejętności twórczego przekształcania zastanego świata.

• Zmiana w sposobie postrzegania dziecka i siebie w roli wychowawcy.

• Zmiana dotychczasowych metod oddziaływań wychowawczych.

• Przekształcenie placówek oświatowych.

EFEKTYWNE RELACJE WYCHOWAWCA - WYCHOWANEK

Stosunki wychowawca-wychowanek są dobre, jeśli są zbudowane na:

- szczerości, przejrzystości, uczciwości wobec siebie;

- wzajemnym zainteresowaniu;

- wzajemnej, a nie jednostronnej zależności;

- niezbędnym dystansie, dzięki któremu możliwe jest rozwijanie kreatywności i indywidualności;

- wzajemnym zaspokajaniu potrzeb

Istota zmian edukacyjnych

1. Rewizja poglądów i mitów dotyczących sposobu postrzegania dziecka:

Nie jest prawdą,że;

• Dziecko nie jest jeszcze pełnowartościowym człowiekiem.

• Dziecko jest złe z natury.

• Dziecko jest własnością rodziców, ich kontynuacją.

• Dzieci są dla rodziców najważniejsze.

• Dzieci chcą, by dorośli wyznaczali im granice zachowań.

• Bunt okresu dorastania jest zjawiskiem naturalnym.

2. Rewizja poglądów dotyczących sposobu postrzegania siebie w roli wychowawcy.

Nie jest prawdą, że:

• Rodzice i nauczyciele muszą być czymś więcej niż zwykłymi ludźmi.

• Wychowawcy muszą być konsekwentni.

• Wychowawcy muszą stanowić „zwarty front” w wychowaniu.

• Wychowawcy muszą zawsze akceptować dziecko.

• Wychowawca musi zwyciężać, gdyż w przeciwnym przypadku zostanie pokonany.

• Wychowawcy mają prawo narzucać dzieciom swoją wolę i rozwiązania.

• Wychowawcy muszą przekazywać dzieciom swoją hierarchię wartości.

• Wychowawcy są odpowiedzialni za przekazywanie kultury.

3. Rewizja poglądów dotyczących metod oddziaływań wychowawczych.

Nie jest prawdą, że:

• W stosunku do dzieci należy używać swojej władzy i autorytetu .

• Konflikt między dziećmi a wychowawcami niszczy wzajemne stosunki.

• Należy mówić dziecku, co jest złego w jego zachowaniu, gdyż jedynie wówczas będzie w stanie je zmienić.

• Grupa nie może podejmować decyzji.

4. Stosunek do środowiska wychowawczego.

• Nieuzasadniona krytyka rodziny.

• Nieuzasadniona krytyka nauczycieli.

• Nieuzasadniona krytyka szkoły.

ISTOTA ODDZIAŁYWAŃ WYCHOWAWCZYCH

• Zasada posiadania problemu

• Akceptacja jako niezbędny warunek pomocy człowiekowi posiadającemu problem

• Rezygnacja z oddziaływania siłą i władzą

• Wychowawca musi zadbać o siebie

• Postrzeganie konfliktu jako problemu do wspólnego rozwiązania

• Przekazywanie hierarchii wartości poprzez wyznawanie jej własnym życiem

• Nastawienie na współpracę i współdziałanie.

METODY, ŚRODKI I FORMY WYCHOWANIA

1. Sposoby reakcji wychowawcy, gdy problem ma dziecko:

- bierne słuchanie

- „otwieracze drzwi”

- aktywne słuchanie.

2. Wpływanie na zmianę nieakceptowanego zachowania dziecka:

- wypowiedź „ja”

- zmiana otoczenia

- zmiana swojego stosunku do zachowania dziecka.

3. Konstruktywne rozwiązywanie konfliktów:

- metoda dwu szpalt

- metoda 6 kroków.

Aktywne słuchanie

1. Odzwierciedlanie uczuć

2. Parafrazowanie

3. Klaryfikacja

ZALETY CZYNNEGO SŁUCHANIA:

• Czynne słuchanie często pomaga dzieciom mniej się obawiać negatywnych uczuć („Uczucia są dobre”).

• Czynne słuchanie stwarza - jak gdyby jako „produkt uboczny” - serdeczne stosunki między dziećmi a wychowawcami.

• Czynne słuchanie umożliwia rozwiązanie problemu przez dziecko.

• Czynne słuchanie wpływa na dziecko w ten sposób, że słucha ono myśli i poglądów wychowawców z większą chęcią i gotowością.

• Czynne słuchanie „zostawia dziecku piłkę”.

• Czynne słuchanie jest jedną z najskuteczniejszych metod, aby pomóc dziecku stać się bardziej samodzielnym, odpowiedzialnym i bardziej niezależnym.

POSTAWY KONIECZNE PRZY STOSOWANIU CZYNNEGO SŁUCHANIA

• Musicie chcieć słuchać, co dziecko ma do powiedzenia. To znaczy musicie mieć zamiar znaleźć czas na słuchanie. Jeśli nie macie czasu, trzeba to tylko powiedzieć.

• Musicie w tym momencie przy jego szczególnym problemie chcieć dziecku naprawdę pomóc. Jeśli nie chcecie, poczekajcie aż taka chęć się pojawi.

• Musicie rzeczywiście być gotowi zaakceptować jego uczucia bez względu na to, o co może chodzić lub jak bardzo różnią się od waszych własnych uczuć lub od uczuć, które waszym zdaniem dziecko „powinno” przejawiać. Potrzeba czasu, aby dojść do takiej postawy.

• Musicie mieć głębokie zaufanie w zdolność dziecka do uporania się ze swymi uczuciami, przedarcia się przez nie i znalezienia rozwiązań swoich problemów. Zyskacie to zaufanie, gdy będziecie obserwować dziecko przy rozwiązywaniu jego własnych problemów.

• Musicie być świadomi, że uczucia są przemijające, a nie trwałe. Uczucia zmieniają się - nienawiść może zmienić się w miłość, w miejsce zniechęcenia może szybko wstąpić nadzieja. Wobec tego nie potrzebujecie obawiać się uzewnętrznienia uczuć; nie ustalą się w dziecku na zawsze. To pokaże wam czynne słuchanie.

• Musicie być gotowi traktować wasze dziecko jak kogoś, kto jest od wasz odłączony - jako odrębnego, już z wami nie związanego człowieka, jako indywidualność samą dla siebie, która otrzymała od was swoje własne życie i swoją własną tożsamość. To „Bycie odłączonym da wam możliwość „pozwolenia” dziecku na własne uczucia, swój własny sposób widzenia rzeczy. Tylko przez odczucie „bycia odłączonym” możecie udzielić dziecku pomocy. Musicie być przy nim, kiedy przeżywa swoje problemy, ale nie złączeni z nim.

RYZYKO CZYNNEGO SŁUCHANIA

• Czynne słuchanie wymaga od odbiorcy zupełnego ukrywania własnych myśli i uczuć, aby słuchać wyłącznie wypowiedzi dziecka.

• Zmusza do dokładnego przyjmowania dziecięcych wypowiedzi (jeśli wychowawca ma zrozumieć wypowiedź w znaczeniu, jakie jej nadaje dziecko, musi jak gdyby przestawić się na miejsce dziecka, tzn. wejść w jego system wartościowania, w jego przeżywanie rzeczywistości i wtedy może usłyszeć znaczenie zamierzone przez nadawcę. Część czynnego słuchania, którą jest dawanie sygnału zwrotnego, nie jest niczym innym, niż ostatnim sprawdzeniem przez wychowawcę poprawności swego słuchania, chociaż daje on także dziecku pewność, że zostało zrozumiane.

• Człowiek podejmujący aktywne słuchanie ponosi ryzyko, że jego poglądy i postawy mogą zostać zmienione. Ludzie bowiem zmieniają się faktycznie przez to, co naprawdę rozumieją. Otwarcie się na doświadczenia kogoś drugiego wywołuje możliwość konieczności nowej interpretacji własnych doświadczeń. To wzbudza niepokój.

Błędy występujące przy aktywnym słuchaniu

1. Manipulowanie dziećmi przez „kierowanie”.

2. Otwieranie drzwi, by za chwilę je zamknąć.

3. „Bezmyślnie powtarzający wychowawcy”.

4. Słuchanie bez wczuwania się.

5. Czynne słuchanie w niewłaściwym czasie.

WYPOWIEDŹ „JA”

Ja (czuję)…

kiedy Ty (konkretna czynność drugiego człowieka)….

ponieważ (konkretny skutek tego zachowania dla mnie)….

Błędy występujące przy wypowiedziach typu „ja”

• Zamaskowana wypowiedź TY(„przebieranie” wypowiedzi JA: przed wypowiedzią strofującą stawianie zwrotu „Mam uczucie”).

• Podkreślanie tego, co ujemne (kilka zdań mówiących tylko o przykrych uczuciach).

• „Wysłać chłopca aby wykonał pracę mężczyzny” (wypowiedź nie odzwierciedlająca faktycznej intensywności uczuć).

• „Wybuchający Wezuwiusz” (częste dawanie upustu swoim uczuciom gniewu i złości; nie sięganie do uczuć pierwotnych).

ZMIANA NIEAKCEPTOWNEGO ZACHOWANIA POPRZEZ ZMIANĘ OTOCZENIA

• Wzbogacić otoczenie - źle zachowują się dzieci, które się nudzą. Należy więc wzbogacić ich otoczenie, aby dać im możliwość zrobienia wielu interesujących rzeczy.

• Ograniczyć bodźce otoczenia - okresowo dzieci po­trze­bują otoczenia z małą ilością bodźców, np. przed pójściem spać. Należy więc wówczas zredukować nad­miar bodźców w otoczeniu dziecka.

• Uprościć otoczenie - dzieci często demonstrują za­chowanie „nie do przyjęcia” ponieważ ich otoczenie jest dla nich zbyt trudne i skomplikowane. Otoczenie dziecka należy modyfikować w ten sposób, by dać dziecku możliwość zrobienia samodzielnie jak naj­większej ilości rzeczy.

• Ograniczyć przestrzeń życiową dziecka - wydziele­nie określonego miejsca, gdzie dziecko może bez problemu wykonywać jakąś działalność (np. w łatwej do umycia kuchni może malować farbami; na dużym papierze pakowym zawieszonym na ścianie u siebie w pokoju może rysować, oszczędzając ściany, powinno mieć miejsce, gdzie może zachowywać się głośno).

• Uczynić otoczenie bardziej bezpiecznym dla dzieci -przeprowadzić kontrolę bezpieczeństwa dzieci: czy w domu nie ma dywaników, na których bardzo łatwo się pośliznąć, czy okna na wyższych piętrach są zabezpie­czone, czy w łazience jest położona gumowa mata i czy ostre rogi mebli są zabezpieczone.

• Zastąpić jedno zajęcie innym - jeśli dziecko zaczyna robić coś, czego nie można zaakceptować, należy umoż­liwić mu zrobienie rzeczy podobnej, ale nie przy­no­szącej strat (np. jeśli wyrywa strony z książki - moż­na zastąpić książkę starą gazetą, jeśli grzebie w szufladzie z kosmetykami, można mu dać stare pu­deł­ka po kremie itp.)

• Przygotować dziecko do zmian otoczenia - wielu negatywnych zachowań można uniknąć, jeśli dziecko jest przygotowane do zmian w swoim otoczeniu, za­nim one nastąpią. Wcześniej należy porozmawiać o wizycie u lekarza, tłumacząc dokładnie, co się bę­dzie działo; wcześniej zapowiedzieć, że np. w środę idzie­my z wizytą, żeby nie wyciągać go na siłę z pod­wór­ka podczas świetnej zabawy itp.

• Robić plany ze starszymi dziećmi - wspólnie kupo­wać meble do pokoju dziecka, uczyć planowania wy­dawania pieniędzy poprzez kieszonkowe, wspólnie planować wakacje i pytać dziecko o zdanie, razem z nim kupować ubrania.

ALTERNATYWY DLA TRADYCYJNEGO NAGRADZANIA I KARANIA

• Pozytywne wypowiedzi „ja”

• Aktywne słuchanie

• Prawidłowe odczytywanie potrzeb dzieci

• Handel zamienny

• Zmiana otoczenia

• Konfrontacyjna wypowiedź typu „ja”

• Prewencyjna wypowiedź typu „ja”

• „zmiana kroku” w celu zmniejszenia oporu

• Konstruktywne rozwiązywanie problemów

• Zamiana uczuć wtórnych na pierwotne.

9

---