Społeczeństwo wobec

niepełnosprawności

Pojęcie „niepełnosprawny” nie jest w literaturze określany jednoznacznie. Terminem osoby niepełnosprawnej obejmuje się ludzi, którzy wykazują różnego rodzaju odchylenia od normalnego rozwoju psychofizycznego. Osoby takie cechują trudności rozwojowe, w poznaniu świata, w przystosowaniu się do środowiska społecznego. Osoba niepełnosprawna jest to osoba , u której następuje obniżenie w stosunku do norm stanu sprawności organizmu powodujące pewne ograniczenia i utrudnienia w wypełnianiu ról społecznych.

Definicji niepełnosprawności można przytoczyć bardzo wiele, gdyż można ją traktować w różny sposób, chociażby dzielić ją na niepełnosprawność fizyczną i niepełnosprawność umysłową. Obecnie coraz więcej zaczyna się mówić na temat ludzi niepełnosprawnych. Powstaje wiele fundacji i ośrodków, które mają za zadanie pomóc ludziom niepełnosprawnym w codziennym życiu, w pokonywaniu barier, które są stawiane na ich drodze. Należy jednak przypatrzeć się stosunkowi społeczeństwa, jednostek do ludzi niepełnosprawnych.

Stosunek społeczeństw do osób niepełnosprawnych na przestrzeni wieków ulegał zmianom. Uzależniony był od warunków społeczno-ekonomicznych państwa , poziomu świadomości społecznej, a także od tego, jaka religia panowała w danym państwie. Należy zauważyć że ludzie niepełnosprawni w momentach politycznej stabilizacji kraju żyli na marginesie społecznym, natomiast w okresach walk podbojowych stanowili grupę osób niewartościowych , skazanych na zagładę. Już w społeczeństwach pierwotnych, głębiej upośledzeni stosunkowo wcześnie wymierali z powodu trudności ze zdobyciem pożywienia ,natomiast lżej upośledzeni żyli na marginesie wspólnot rodowych i plemiennych i dopiero w okresach wojen czy też głodu byli usuwani z rodów a nawet niekiedy mordowani. W starożytności dzieci, u których zauważano jakąś wadę były zabijane od razu po urodzeniu. Czyniono tak między innymi w Sparcie i Rzymie. Z takim samym traktowaniem dzieci niepełnosprawnych spotykamy się podczas II wojny światowej, gdzie Niemcy zabijali dzieci niepełnosprawne gdyż przeszkadzały w osiągnięciu czystej, zdrowej nordyckiej rasy i utrudniały osiągnięcia zwycięstwa Niemiec. Olbrzymi wpływ na stosunek społeczeństwa do osób niepełnosprawnych głównie w starożytności i średniowieczu miały wierzenia religijne. Jednak najistotniejszym czynnikiem, który miał wpływ na stosunek do osób niepełnosprawnych był rozwój nauki. To nauka przyczyniła się do tego , że osobom niepełnosprawnym zaczęto poświęcać więcej uwagi zarówno na płaszczyźnie medycznej jak i społecznej.

Stosunek społeczeństw do niepełnosprawnych ewoluował od eliminowania ich, izolowania od szerszych kręgów, do tolerancji i akceptacji.

Obecnie zauważamy coraz częściej, że ludzie niepełnosprawni są coraz bardziej zauważani na forum społeczności. Dużo mówi się o znoszeniu barier architektonicznych i tworzeniu szkół zintegrowanych, aby pomóc funkcjonować takim osobom w normalnym środowisku, aby nie izolować ich.

Jaki jest jednak prawdziwy stosunek społeczeństwa do osób niepełnosprawnych możemy dowiedzieć się od ich samych.

„Gdy byłam zdrowa , problem niepełnosprawności praktycznie mnie nie dotyczył. To prawda z racji mojego wykształcenia (skończyłam wychowanie fizyczne) uczulano nas zawsze na problem rehabilitacji osób niepełnosprawnych , czy też na zajęcia z dziećmi z wadami postawy, ale ucząc w szkole państwowej praktycznie nie spotkałam się z osobami niepełnosprawnymi. Po prostu ich tam nie było. Nie było jeszcze wtedy takich szkół jak teraz , gdzie dzieci zdrowe uczą się razem z chorymi, niepełnosprawnymi. Pomoc osobie chorej ograniczał się do pomocy przy wsiadaniu do autobusu człowiekowi o kulach (...)Nie spotykało się wtedy, a raczej rzadko widziało się osoby na wózku inwalidzkim... Obecnie choroba nie pozwala mi poruszać się inaczej jak tylko na wózku inwalidzkim i teraz widzę jaki to problem(....) Na początku sama bałam się tego jak ludzie będą na mnie patrzeć, ale teraz już nie przejmuje się tym tak bardzo. Zauważyłam jednak, że wiele młodych ludzi wstydzi się iść z osobą będącą na przykład na wózku. To ich zawstydza....” (Krystyna , l.57 , chora na stwardnienie rozsiane)

„Ludzie oglądają się często... nawet bardzo często. Ciekawe jest to, że niektórzy po prostu odwracają wzrok, aby nic nie widzieć , pewnie wolą pooglądać chmury.” (Robert, l.32, po amputacji lewej nogi)

„generalnie ludzie pomagają. Mam znajomych którzy jeśli trzeba to wnoszą mnie jak idziemy do kina czy na dyskotekę. Gorzej jeśli chcę coś załatwić na mieście. Jestem wtedy zdany sam na siebie, chociaż i tu muszę powiedzieć, że często ludzie proponują mi pomoc.” (Kamil, l.27, sparaliżowany po wypadku samochodowym )

Osoby niepełnosprawne wzbudzają zainteresowanie społeczeństwa ,są jednak również powodem do zakłopotania a nawet strachu. Z przeprowadzonych rozmów wynika ,większość osób pogodziła się ze swoją niepełnosprawnością chociaż droga do tego była bardzo ciężka , niektórzy natomiast jeszcze długo będą starali się zrozumieć dlaczego to właśnie oni.

„ ...to był dla mnie olbrzymi cios. Wysportowana , zawsze mnie było pełno i raptem nic nie mogę sama zrobić.” (Krystyna) Właśnie takie słowa najczęściej padają z ust sparaliżowanych, po wypadkach , chorych na przewlekłe choroby. Ludzie zdrowi przy spotkaniu z osobą chorą nie wiedzą jak się maja zachować :”Wydaje mi się że ludzie boją się ,że nie będą wiedzieli jak się zachować, co powiedzieć. Kiedyś, pewna pani powiedziała mi ze jest jej bardzo przykro, że tak się stało ,że jestem na wózku. W pewnym sensie ją rozumiem bo na jej miejscu też bym pewnie to samo powiedział, ale z drugiej strony przecież to nie jej wina , przecież to nie ona kierowała samochodem.”(Kamil)

„Tak właściwie to sama nie wiem jak reagują na mnie przechodnie. Nie widzę ich twarzy więc trudno mi to ocenić. Posługuję się białą laską wiec pewnie wzbudzam zainteresowanie i w pewnym sensie również i litość.” (Magda, l.22, niewidoma od urodzenia)

Osoby niepełnosprawne często zwracają uwagę na fakt ,że ludzie odsuwają się od nich , być może powodowani strachem czy też bezsilnością.

Dużym problemem dla osób niepełnosprawnych jest zdobycie wykształcenia. Według przeprowadzonych badań, w Polsce 14,5 procenta mieszkańców to osoby niepełnosprawne. Zaledwie dwa procent inwalidów zdobywa wyższe wykształcenie a 12 procent policealne lub zawodowe.

Niewielka grupa niepełnosprawnej młodzieży uczy się w liceach ogólnokształcących i innych szkołach średnich. Okazuje się , że bardzo mała grupa niepełnosprawnych posiadając maturę podejmuje naukę na wyższych uczelniach. Na przykład w 2000 roku na uniwersytetach było ich : na gdańskim - 68, wrocławskim - 51, śląskim - 68, jagiellońskim - 55, warszawskim - 190. Znacznie mniej osób jest na politechnikach: białostockiej - 9, gdańskiej - 8, krakowskiej - 26, opolskiej - 6, szczecińskiej - 30(patrz wykres 1 i 2).

„To prawda osobom niepełnosprawnym znacznie trudniej podjąć naukę. W moim przypadku i tak miałam szczęście. Naukę rozpoczęłam w instytucie w Laskach. Liceum skończyłam też dla niedowidzących i niewidomych w Warszawie. Teraz bardzo chciałam studiować i jestem studentka I roku filologii angielskiej.” (Magda)

„Musiałem zrezygnować z kierunku , który studiowałem bo budowniczy na wózku raczej nie miałby przyszłości .Na szczęście informatyk nie musi biegać po rusztowaniach.”(Kamil)

Należy w takim razie zastanowić się jakie są szanse osób niepełnosprawnych na rynku pracy. Według danych w 2000 roku pracowało ok. 650 tyś osób niepełnosprawnych. Ponad 70 procent ma wykształcenie tylko podstawowe lub zasadnicze zawodowe co nie zapewnia im korzystnej sytuacji na rynku pracy. Około 90 procent pracuje w sektorze prywatnym, najwięcej w rolnictwie, przetwórstwie owocowo-warzywnym, następnie w handlu i usługach i niewielu w obsłudze nieruchomości i firmach.

Najtrudniejsze jednak , jak mówią wszyscy rozmówcy jest pokonywanie barier architektonicznych .” .... gorzej jest jak chcę coś załatwić na mieście. Specjalnie zmieniłem bank bo do starego nie sposób było wjechać wózkiem i mam problemy z urzędem miejskim, choć ostatnio zaczęli budować podjazd dla wózków , ale wylewają go już 6 miesięcy wiec marne są szanse że szybko skończą” (Robert)

„ ....najciekawsze jest to jak projektanci wyobrażają sobie zjechanie wózkiem z trzeciego piętra. Muszę zawsze czekać aż ktoś zniesie najpierw wózek a potem mnie bo windy oczywiście brak.” (Krystyna)

Ponieważ wchodzimy do Unii Europejskiej nie powinno być tak, że wciąż niepełnosprawni nie są widoczni na ulicach z powodu barier architektonicznych . Od pięciu lat łamane jest prawo budowlane, które nakazuje przystosowanie obiektów do potrzeb osób niepełnosprawnych. Z danych Stowarzyszenia Przyjaciół Integracji wynika ,że często zmieniające się przepisy oraz brak rzetelnej i kompleksowej informacji w państwowych placówkach służby zdrowia sprawiają, że osoba niepełnosprawna i jej rodzina są pozbawione podstawowych informacji na temat ulg, uprawnień, sprzętu rehabilitacyjnego, usuwania barier architektonicznych oraz rehabilitacji.

Coraz więcej firm zaczyna działania na rzecz ludzi niepełnosprawnych. Zauważyć można coraz więcej środków komunikacji miejskiej przystosowanych do przewozu wózków, czy też specjalnych samochodów dla osób niepełnosprawnych. Coraz więcej budynków zaczyna mieć podjazdy dla wózków inwalidzkich .W mediach wciąż głośno jest na temat integracji osób niepełnosprawnych. Najważniejsze jednak jest to, aby ludzie niepełnosprawni zaczęli być traktowani na równi ze zdrowymi ludźmi, gdyż to w głównej mierze pozwoli poczuć się im normalnie w naszym społeczeństwie . Wszystko zatem zależy tylko i wyłącznie od nas samych , od tego abyśmy nie bali się ludzi niepełnosprawnych , gdyż są to tak samo wartościowi ludzie jak ludzie zdrowi. Jeżeli nie zmieni się nasz pogląd na niepełnosprawność , trzeba będzie się zastanowić czy to aby społeczeństwo, w którym żyjemy nie jest właśnie społeczeństwem niepełnosprawnym.

Z przeprowadzonej wśród młodzieży ankiety wynika, że tylko pewna część młodzieży (34 procent) ma wśród swoich przyjaciół osoby niepełnosprawne psychicznie lub fizycznie. Tylko 60 procent ankietowanych zgodnie uważa że niepełnosprawni powinni mieć taki sam dostęp do wszystkiego jak zdrowi ludzie, i ze bariery zarówno architektoniczne jak i społeczne powinny być zniesione. Przerażającym jest fakt że aż 10 procent że osoby niepełnosprawne powinny być izolowane ze środowiska, a najlepiej zamykane w zamkniętych zakładach. Częściej mężczyźni niż kobiety podzielają pogląd , że osoby chore powinno się zmykać w szpitalach czy też ośrodkach.

Wśród ankietowanych przeważa opinia, że takie odcięcie się od osób niepełnosprawnych powoduje najczęściej strach przed własna bezsilnością , lecz także obawa osób niepełnosprawnych przed nowymi kontaktami.

Na pytanie czy osoba ankietowana poświęciłaby się pracy z osobami niepełnosprawnymi tylko 20 procent chciałaby pracować z upośledzonymi psychicznie bądź fizycznie. 6 procent ankietowanych uważa że nie mogłaby pracować z niepełnosprawnymi gdyż jest to bardzo odpowiedzialna praca wymagająca dużo cierpliwości i siły wewnętrznej, wiec tylko niektórzy ludzie nadają się do takiego typu pracy.

Z przeprowadzonej ankiety wynika że jednak młodzież zauważa problemy osób niepełnosprawnych i zdaje sobie sprawę z potrzeby pomocy chorym . Widać ,że ludzi młodych nie opanowała jeszcze aż taka znieczulica aby nie dostrzegać ludzi słabszych od siebie i iść im z pomocą. Na tej podstawie nasuwa się jeden wniosek, że nasze społeczeństwo , a w szczególności młodsze pokolenie dąży do integracji z osobami niepełnosprawnymi i uważa ich za ludzi w pełni wartościowych i potrzebnych w naszym społeczeństwie.

Wykres nr 1

Wykres nr 2

Przypisy:

1. Gazeta Samorządowa i Administracyjna (10) 7.V.01r , „Rok 2003 rokiem osób niepełnosprawnych”, M.R.

2. K. Kierejczyk, Z historii pedagogiki specjalnej, Warszawa 1981

3. Dane statystyczne na rok 2000

4. Gazeta Wyborcza 8.05.2001r, Inni dorośli, AGB

5. Dziennik Polski 29.IX.2001r, Apetyt na życie, Ewa Owsiany

6. Ankieta przeprowadzona na terenie Gdańska wśród młodzieży w wieku 18-21 lat.

Ankieta

Płeć............

Wiek ..........

1.Czy w Pana/Pani gronie przyjaciół jest osoba niepełnosprawna?

Tak Nie

2.Proszę podać przyczynę braku lub też istnienia takich ludzi w Pana/Pani. gronie najbliższych przyjaciół

.........................................................................................................................

.........................................................................................................................

.......................................................................................................................... .........................................................................................................................

.........................................................................................................................

..........................................................................................................................

3.Czy ludzie niepełnosprawni powinni mieć takie samo prawo do życia w społeczeństwie jak zdrowi ludzie?

.........................................................................................................................

.........................................................................................................................

.......................................................................................................................... .........................................................................................................................

.........................................................................................................................

..........................................................................................................................

4.Czy poświęciłaby się Pani/Pan pracy z chorymi umysłowo lub fizycznie?

Tak Raczej tak Nie Na pewno nie

5.Dlaczego tak wiele ludzi nie wyraża chęci pracy z osobami niepełnosprawnymi?

.........................................................................................................................

.........................................................................................................................

.......................................................................................................................... .........................................................................................................................

.......................................................................................................................... .........................................................................................................................

8

6

---