1. Młoda Polska:

• początek epoki luźny (1890r.)

• 1889 - debiut poetycki J. Kasprowicza

• 1891 - debiut poetycki Tetmajera

• 1894 - przekład na język polski „Kwiatów zła” Baudelairea

• koniec epoki 1918r.

• nazwy epoki:

• fin de sieche (koniec wieku) - epoka na przełomie wieków

• neoromantyzm - podkreślenie łączności tej epoki z romantyzmem (idea walki o wolność, poetycki sposób obrazowania); nazwa zbyt wąska, bo nie obejmuje wszystkiego

• modernizm (nowoczesny) - obejmowała nowe rzeczy, nowoczesne, występujące przeciw staremu; nazwa zbyt wąska

• Młoda Polska - nawiązanie do innych państw europejskich

• dekadentyzm (wielkie konanie, schyłek, upadek):

• w znaczeniu najogólniejszym określenie wszelkich ruchów artystycznych i okresów, o których sądzi się, że reprezentują schyłkową fazę rozwoju danej formacji kulturalnej;

• także prąd duchowy, który ukształtował się w ostatnim 20-leciu XIXw. wyrażający się w postawie pesymistycznej i indywidualistycznej, w poczuciu słabości i subtelności duchowej

• często nawiązywał do filozofii Schopenhauera

• reprezentowany głównie przez tzw. cyganerię artystyczną

• nie miał szczegółowo wypracowanego programu ani poetyki

• najważniejszym elementem był bunt przeciw mieszczańskiemu światu wyrażający się w kreowaniu wzorca osobowego artysty nieprzystosowanego do świata i przekonanego o własnej słabości

• dekadenta: bezsilny, brak mocy, zanik woli, bankructwo idei, bierny, apatyczny, znużony, zniechęcony, słaby, wątpi, nihilizm, beznadziejność, mówił, że nie pragnie niczego, marzył o stanie nirwany (ucieczka w niebyt, w stan nieistnienia, spoczynku woli), skłonny do samobójstw, uciekał w świat erotyzmu, hedonizmu (postawa nastawiona na hulaszcze, rozrzutne życie), brak ideałów

• fazy epoki:

• 1890-1900 - czas poezji; krystalizacja

• 1900-1910 - okres literatury zaangażowanej w sprawy kraju

• 1910-1918 - faza schyłkowa; rozrachunek z literaturą Młodej Polski

• filozofie:

• Artura Schopenhauera:

• niemiecki filozof

• filozofia pesymistyczna

• przeznaczeniem człowieka jest cierpienie, a życie człowieka to pasmo nieszczęść i cierpień

• człowiekiem rządzi bezrozumny popęd (często płciowy), którego człowiek nigdy nie zaspokoi, więc nigdy nie będzie szczęśliwy

• są tylko trzy sposoby złagodzenia męki istnienia: wyzbycie się pożądań i potrzeb, czyli przejście w stan nirwany (nieistnienia),wzbudzenie w sobie litości i współczucia, uprawianie lub kontemplowanie sztuki

• Fryderyka Nietzsche:

• kultura europejska jest zdegenerowana i niszczy człowieka

• chrześcijaństwo to wytwór ludzi słabych, zniewolonych i biernych

• kult nadczłowieka - osoba zdolna do zniszczenia obowiązujących, zastanych norm i ustalenia nowych

• człowiek ma szanse być wolnym jedynie wtedy, gdy odnajdzie w sobie prawdziwą siłę życia, moc i energię

• Henryka Bergsona:

• francuski filozof

• poznawanie świata za pomocą intelektu deformuje jego rzeczywisty obraz

• aby poznać istotę świata należy się kierować intuicją, instynktem, uczuciem, przeczuciem

• tylko kierowanie się intuicją pozwala człowiekowi na otworzenie się na pęd życiowy, wewnętrzną siłę

• Kazimierz Przerwa-Tetmajer:

• Koniec wieku XIX:

• manifest dekadentów

• podmiotem lir. jest poeta, który głosi hasła idei swojego pokolenia, utożsamia się z ludźmi „końca wieku”

• podmiot stawia ciąg pytań retorycznych, dotyczących wartości oraz ideałów człowieka z końca wieku; podmiot odrzuca postawy jako niedostateczne w walce ze złem świata lub jako niegodne człowieka:

• przekleństwo - nie ma przeciwko komu przeklinać; oznaka prymitywizmu

• ironia - jest błahostką, śmieszna wobec ironii dziejów

• wzgarda - jak może człowiek słaby gardzić, żeby gardzić trzeba być silnym

• rozpacz - prowadzi do samounicestwienia; samobójstwo nie zmienia świata → jest daremne

• walka - życie → nadchodzący w pędzie pociąg; człowiek → mrówka na szynach - bezsilny, bezradny, słaby

• rezygnacja - nie będziemy mniej cierpieć, nie zlikwiduje cierpienia

• byt przyszły - człowiek nie może myśleć o przyszłości, bo nikt nie jest w stanie jej przewidzieć; nie wie, co z tym światem będzie dalej → pesymizm poznawczy

• użycie - aluzja do filozofii Schopenhauera; człowiek nigdy nie będzie zaspokojony

• dwa ostatnie wersy - puenta:

• człowiekowi pozostaje tylko cierpienie

• jego istnienie jest absurdem (nie ma sensu)

• Nie wierzę w nic:

• podmiotem lir. jest sam poeta, który w monologu lir. wyraża swoje uczucia

• liryka bezpośredniego wyznania

• wyraz nastroju dekadenta, którego ogarnia poczucie bezsensu, niewiara, apatia; podmiot nie jest zdolny do żadnego czynu; marzenia podmiotu nigdy się nie urzeczywistniały, dlatego je porzuca

• rozczarowanie, gorycz, znudzenie życiem, ponieważ wysiłek jaki podmiot włożył w kształtowanie swojego światopoglądu i wyznaczanie celów życiowych poszedł na marne

• człowiek podporządkowany jest prawom, których nie rozumie, i na które nie ma wpływu, więc wszelkie jego działania nie mają celu, ponieważ nie mogą wpłynąć na zmianę jego losu czy kondycji świata

• Eviva l'arte:

• podmiot zbiorowy, poeta wypowiada się w imieniu wszystkich twórców „My artyści”

• manifest młodopolskich artystów, którzy uznają sztukę za absolut i najwyższą wartość duchową, a sobie przypisują rolę jednostek stojących ponad światem

• wiersz zawiera pochwałę (apoteozę) sztuki, która jest traktowana jako wartość najwyższa, absolut, równa Bogu

• artysta jest natchniony przez Boga, najwyższymi wartościami są sława, duma, jest przekazicielem wartości absolutnych, łącznikiem między absolutem a zwykłymi ludźmi

• poeta uwypukla konflikt między artystami a filistrami:

• artyści: wytwarzają dobra duchowe, dzieła sztuki, przymierając głodem, są kapłanami sztuki, wyrzekają się dóbr materialnych (dzięki temu są ponad tłumem, są bogaci duchowo_

• filistrowie: pozbawieni są wyobraźni, przyziemni, gromadzą dobra materialne; podmiot nazywa ich pasibrzuchami, gardzi nimi

• poeta znikomości życia przeciwstawia wieczność sztuki, potwierdzając starożytną maksymę „sztuka dłyga, życie krótkie)

• Melodia mgieł nocnych:

• podmiotem są mgły, które spowiły Czarny Staw Gąsienicowy

• mgły potrafią mówić, myśleć, tańczą

• subiektywny opis przyrody postrzeganej przez mgły - impresjonizm

• ulotna wizja rzeczywistości

• nagromadzenie czasowników wyrażających ruch oraz wyrazów dotyczących dźwięków, kolorów

• nuta melancholii, przemijania, czego symbolem jest spadająca gwiazda

• Na Anioł Pański:

• wiersz zbudowany z czterech obrazów, rozdzielonych refrenem:

• I: zaduma, która samotnie wędruje po polach, w zmierzchu wieczoru, poprzez moczary, bagna, łąki, zmierza ku cmentarzowi, gdzie staje na grobie młodej dziewczyny; nastrój smutku, melancholii potęguje sceneria wieczornego mroku

• II: płynąca rzeka, zmierzająca do morza, znika w nim bezpowrotnie; jej wędrówce towarzyszy smutek i żal

• III: ogarniający ziemię mrok; dymy snują się ponad słomianymi dachami i znikają w oddali

• IV: samotna dusza ludzka, wędrująca przez puste pola, narzeka na zły los, jej wędrówka pozbawiona jest celu, nigdzie nie ma dla niej miejsca, wszędzie jest wygnańcem

• refren: oddaje dźwięk bijących na Anioł Pański dzwonów; ma monotonny rytm, który potęguje nastrój przygnębienia, melancholii, beznadziei

• symbolizm (grób, wędrówka, rzeka, mrok, dusza)

• nastrój beznadziejności, melancholii, smutku potęgowany przez pejzaż (puste jesienne pola, zapadający mrok, szarość, cmentarz), żałobny dźwięk dzwonów

• życie ludzkie jest pozbawione celu i sensu, człowiek doświadcza na ziemi jedynie cierpień, bólu, samotności

• Jan Kasprowicz:

• okresy twórczości:

• I: rzecznik skrzywdzonych, poniżonych; w poezji dominują tematy biedy wsi, nędznego życia chłopów, losu wiejskich dzieci; sonety „Z chałupy”, wiersz „W chałupie”

• II: przełom modernistyczny; poeta odchodzi od tematyki społecznej, a symbolizm i impresjonizm, katastrofizm i ekspresjonizm zastępują naturalizm; „Krzak dzikiej róży”

• III: franciszkanizm; pogodzenie się z Bogiem po wielkim bluźnierczym buncie; poszukiwanie pozytywnych odpowiedzi na pytania nurtujące człowieka

• Krzak dzikiej róży:

• w utworze zostały sobie przeciwstawione:

• krzak dzikiej róży:

• rośnie wśród skał, w trawach, wysoko w górach, samotnie

• przypomina rumieniącą się kobietę

• jest odosobniona, bezbronna, samotna

• jest wyobcowana ze świata, zatopiona w marzeniu

• symbol piękna, życia młodości

• próchniejąca limba:

• leży obok róży

• martwa, próchniejąca

• poniosła klęskę, jest zarażona śmiercią i rozkładem

• przypomina róży o nieuchronności przemijania i o śmieci

• symbol starości, rozkładu, przemijania, śmierci

• impresjonizm:

• kolory: czerwień róży, niebieski, zieleń → pastelowe, rozmywają się we mgle, błyszczą w słońcu i kroplach rosy

• rola światła i cienia

• dźwięki → w przyrodzie panuje cisza przerywana jedynie odgłosami zwierząt

• Dies Irae:

• „dzień gniewu”, czyli dzień Sądu Ostatecznego

• wizja apokalipsy:

• zapowiadana jest przez dźwięk trąby

• wypełni się to, co zostało zapisane w Biblii

• grozę nadchodzącego wydarzenia wzmaga przeświadczenie o grzechach ludzkości, obraz Chrystusa w cierniowej koronie, wizja Ewy wygnanej z raju; grzech, ciemność, płacz, ból, nastrój grozy, przerażenia, nieuchronność nadciągającego kataklizmu

• świat pogrąża się w lęku przed karą, zapada ciemność, łamią się drzewa, giną zwierzęta, przychodzi Dzień Sądu Ostatecznego

• powstają umarli, morza, rzeki napełniają się krwią, niebo się rozdziela, z ziemi wypełzają potworne gady, oplatają krzyże mogił; pochody ludzi zostają odrzucone sprzed niebieskich bram i skazane na potępienie

• przybywają prorocy, by obwieścić koniec świata, ale giną w morzu spadających gwiazd

• góry zapadają się, rzeki występują z brzegów, ziemia drży w posadach, gwiazdy wypadają ze swoich orbit, z nieba uderzają pioruny

• Michał pokonuje w walce smoka-szatana i nastaje koniec świata

• człowiek: ofiara nieczułego Boga i potężnego szatana, cierpienie ludzkie jest nieusprawiedliwione; poeta stawia pytanie czy człowiek musi odpowiadać za zło, stworzone przez Boga i będące częścią jego planu

• Bóg: okrutny, niemiłosierny

• Święty Boże:

• adresatem jest Bóg

• modlitewny charakter

• artysta zaczyna utwór od wykrzyknień, które mają na celu zniżenie Boga do poziomu człowieka

• autor żąda od Boga pokazania prawdziwej twarzy

• ukazanie wielkości Boga, ale również poeta ma żal do Niego i wszelkie zło na świecie, ludzkie cierpienie, biedę i ból

• poeta pragnie by Bóg cierpiał tak, jak on

• poeta ukazuje dwie strony ludzkości; z jednej strony chwali ogień za ciepło i światło, a z drugiej ma żal o spowodowanie nieszczęścia i cierpienia

• życie ludzkie jest kruche, a ziemski byt to tylko czekanie na nieuniknioną śmierć

• Przeprosiny Pana Boga i Rozmiłowała się ma dusza:

• utwory z III etapu twórczości

• każący, monumentalny, nieosiągalny Bóg z hymnów (II) staje się rpzyjacielem, współlokatorem, powiernikiem, zwykłych ludzi

• między człowiekiem a naturą mogą istnieć więzi tj. braterstwo i przyjaźń; człowiek jest elementem przyrody i podlega jej prawom

• Leopold Staff:

• Kowal:

• podmiot lir.: poeta, człowiek zafascynowany filozofią Nietschego, który dokonuje pracy nad własną osobowością

• tytułowy kowal to człowiek, który „wykuwa” swój charakter

• Staff posłużył się metaforą: tak jak kowal kuje żelazo, tak człowiek ciężko pracuje nad uformowaniem swojego charakteru

• tytuł można odczytać jako nawiązanie do łacińskiego powiedzenia „Każdy jest kowalem swojego losu”

• człowiek w wierszu traktowany jest jak pewien potencjał, z którego dopiero ciężką pracą można uformować charakter i osobowość

• podmiot lir. wykuwa swój charakter - jest to praca ciężka, wymagająca siły, poświęcenia i hartu ducha

• Staff podobnie jak Nietzsche, ceni siłę, aktywizm życiowy, odporność i takie też pragnie mieć serce

• poeta gardzi słabością, apatią, brakiem odporności, twierdzi, że lepiej bowiem umrzeć, niż żyć w słabości

• propagowanie ideału aktywności, siły, przeciwstawienie się młodopolskiemu dekadentyzmowi

• Deszcz jesienny:

• w utworze występują trzy obrazy poetyckie przedzielone refrenem; za pomocą każdego z tych obrazów poeta tworzy określony nastrój:

• I: ukazane senne mary, snujące się po pustyniach, odwiedzające groby, opłakujące swoje nędzne życie, odeszły w smutku, nie doczekały się radości, ich marzenia nie spełniły się, pozostała po nich jedynie rozpacz; scena przedstawiona tu jest niejasna, mglista, nieuchwytna

• II: można tu wyodrębnić podmiot lir., który wyraża swój smutek, żal, który wynika z doświadczeń całego życia: odejścia i śmierci najbliższych, rozstania; poczucie osobistego nieszczęścia wywołuje w podmiocie ciąg skojarzeń, których tematem są cierpienia wszystkich ludzi: śmierć, nędza, pożar

• III: pojawia się typowy dla liryki Młodej Polski obraz ogrodu, symbolizującego duszę ludzką i obraz przechadzającego się po nim szatana - symbolu zła - ulega on ogólnemu smutkowi, charakterystycznemu dla epoki, zarażając smutkiem i złem duszę człowieka

• nastrój smutku, melancholii, poczucia beznadziejności → takie odczucia kształtowane są przez obrazy deszczu, którego krople uderzają o szyby, porę dnia (wieczór), porę roku (jesień), krajobraz (szare pustkowia, bezdroża, spowite mgłą)

• refren → rytmizacja tekstu

• symbolizm (ogród, grób, deszcz jesienny, jesień, wieczór)

• Przedśpiew:

• podmiotem lir. jest sam poeta, który w utworze przedstawia swój program poetycki (manifest poetycki)

• poeta deklaruje się jako wielbiciel ideałów klasycznych: mądrości, piękna, nauki, harmonii, sztuki

• podmiot jawi się jako człowiek doświadczony, który wiele w życiu przeżył, a to, czego doznał nauczyło go stoickiego spokoju i doceniania życia we wszystkich jego przejawach

• poeta odwołuje się do myśli starożytnego komediopisarza Terencjusza: „Człowiekiem jestem i nic, co ludzkie nie jest mi obce”

• doświadczenia życiowe nauczyły podmiot dystansu wobec tego, co się przytrafia ludziom

• poeta przez swoją twórczość uczy innych radości życia, traktowania doświadczeń jako wzbogacającej konieczności, stoickiej pogody ducha

• ...izmy:

• Naturalizm - prąd literacki, który powstał w XIXw. we Francji; metoda zmierzająca do wiernego, niemal fotograficznego opisu rzeczywistości, pokazanie problematyki społecznej, wprowadzenie bohaterów żyjących w niższych warstwach społecznych, a nawet z marginesu;

• Realizm - metoda polegająca na wiernym i obiektywnym opisywaniu rzeczywistości. W węższym znaczeniu terminu "realizm" używa się do określenia prądu literackiego, który powstał w latach dwudziestych XIX wieku we Francji.

• Symbolizm - kierunek w poezji i sztukach plastycznych, powstały we Francji i Belgii w 2 poł. XIX w., zakładał że świat poznawany zmysłami (materialny) jest złudą skrywającą prawdziwy, idealny świat, którego zmysłami i rozumem nie można zinterpretować. Pojęć ze świata prawdziwego nie da się opisać za pomocą zwykłego języka, może to zrobić tylko symbol

• Impresjonizm - nurt w sztuce europejskiej, który powstał w 2 poł. XIX w.; dążenie do oddania zmysłowych, ulotnych momentów - "złapania uciekających chwil"

• Ekspresjonizm - wyrazistość, siła oddziaływania dzieła na odbiorcę, na emocjonalną sferę jego psychiki; przeciwstawiał się naturalizmowi; miał na celu wyrażenie uczuć artysty

• Modernizm - kierunek literacki w I fazie epoki Młodej Polski; w następstwie zmian np. dotyczących przepływu informacji autorzy poszukiwali nowe środki wyrazu, aby pokazać nowoczesność nowego pokolenia

• Katastrofizm - dekadencka postawa wyrażająca przeświadczenie o nieuniknionej, gwałtownej zagładzie formy świata i cywilizacji; całkowite zatracenie wartości, które stają u podstaw człowieczeństwa