PODSTAWY KLASYFIKACJI GŁOSEK

• aktywność/nieaktywność strun głosowych, co prowadzi do rozpoznania, że głoska jest dźwięczna lub bezdźwięczna,

• zwarcie/brak zwarcia podniebienno-gardłowego, co prowadzi do identyfikacji, że głoska jest ustna lub nosowa,

• wykonanie ruchu i przyjęcie określonej pozycji warg lub języka w stosunku do różnych miejsc jamy ustnej, co prowadzi do identyfikacji miejsca artykulacji,

• udział itowości/brak itowości, co prowadzi do identyfikacji miękkości/twardości głosek,

• pokonanie, przez strumień powietrza wykorzystywanego do artykulacji, utworzonego zwarcia/szczeliny w jamie ustnej, co prowadzi do identyfikacji sposobu artykulacji (por. omówienie cech fonetycznych u B.Wierzchowskiej, B.Rocławskiego 2002, Ostaszewskiej-Tambor)

Identyfikacja głoski to ocena audytywna, wzrokowa i czuciowa

Pamiętając, że jamy rezonacyjne tworzą system sprzężony, możemy wyróżnić m.in. następujące u m i e j ę t n o ś c i składające się na artykulację (pomijając w tym miejscu znaczenie wyższych poziomów organizacji tych czynności). Są to:

• uzyskiwanie właściwego ciśnienia podgłośniowego, co ma związek z drganiami strun głosowych,

• uruchamianie lub powstrzymywanie się od ruchu strun głosowych w zależności od głoski,

• oddzielanie jamy ustnej od nosowej i kierowanie powietrza wydechowego przez jamę ustną lub przez jamę nosową,

• regulowanie strumienia powietrza wydechowego, co wyraża się umiejętnością dzielenia go na „dawki” w zależności od głoski,

• uzyskiwanie właściwego ciśnienia wewnątrzustnego, co umożliwia artykulację głosek tzw. ciśnieniowych

• wykonywanie precyzyjnych ruchów języka, który kontaktuje się z różnymi miejscami jamy ustnej,

• wykonywanie ruchów warg, takich jak zamykanie warg, zaokrąglanie, rozciąganie,

• jednoczesne wykonywanie określonych ruchów języka i warg,

• obniżanie i unoszenie żuchwy,

• umiejętność koordynacji ruchów i pozycji oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnych (por. definicję tworzenia głoski u B.Ostapiuk 1997)

KLASYFIKACJA PODSTAWOWYCH SPÓŁGŁOSEK

WG B. ROCŁAWSKIEGO (2001)

KRYTERIUM PODZIAŁU	CECHY FONETYCZNE
UDZIAŁ WIĄZADEŁ GŁOSOWYCH	dźwięczne bezdźwięczne
UDZIAŁ REZONATORA NOSOWEGO	ustne nosowe ustno-nosowe
GŁÓWNE MIEJSCE ARTYKULACJI	dwuwargowe wargowo-zębowe przedniojęzykowo-przyzębowe (zębowe) przedniojęzykowo-przydziąsłowe (dziąsłowe) przednio-środkowojęzykowo-dziąsłowo-twardopodniebienne (środkowojęzykowe) tylnojęzykowo-miękkopodniebienne (tylnojęzykowe)
SPOSÓB ARTYKULACJI	wybuchowe (zawartowybuchowe, zwarte) trące (szczelinowe, frykatywne) przytarte (zwartoszczelinowe, afrykaty, ześlizgowe) półotwarte (boczne, drżące, półsamogłoskowe, nosowe)
UDZIAŁ ITOWOŚCI	itowe (miękkie, palatalne) nieitowe (twarde, niepalatalne)

W stosunkach międzyludzkich w przeciwieństwie do reszty ciała twarz pozostaje zawsze „naga” (Kępiński, 1989, 84)

Oddech jest (...) do wydawania głosu i zapewnienia w ten sposób jestestwu wyższego szczęścia (Arystoteles, dzieło O duszy, podkr. DPW).

W określeniu tej cechy fonetycznej posłużyłam się terminami utworzonymi przez B.Ostapiuk (1997, 131)

„ Kontakt to zbliżenie się dwóch elementów (np. wargi dolnej i wargi górnej, tylnej części języka i podniebienia miękkiego, języka i zębów) w celu utworzenia zwarcia lub szczeliny” (za B.Ostapiuk 1997, 131)

---