Demograficzne uwarunkowania rozwoju demograficznego.
Najbardziej znamienną cecha rozwoju zaludnienia na świecie jest jego ciągły wzrost. Przekonującym dowodem tego jest gwałtowne skracanie się czasu upływającego od pojawienia się poprzedniego miliarda ludności. Przy stałej tendencji wzrostu ludności, w niektórych okresach tempo przyrostu podlegało szczególnemu przyspieszeniu. Pierwsze przyspieszenie nastąpiło ok. 10 tys. lat temu. Jego przyczyną była tzw. neolityczna rewolucja rolnicza. Polegała ona głównie na rozpoczęciu uprawy roli, uzyskaniu nadwyżek żywności, budowaniu trwałych siedzib. Kolejny moment przełomowy w ludzkiej cywilizacji, połączony z przyspieszeniem tempa przyrostu ludności rozpoczął się w połowie 18w i związany był z początkiem rewolucji przemysłowej, wzrostem produkcji żywności, poprawą warunków bytowych. Ostatni gwałtowny przyrost w połowie 20w wywołany dalszą poprawą warunków życia, postępem medycyny, poziomem higieny, nazywany jest eksplozją demograficzna a nawet bombą demograficzną. W różnych regionach świata jednak tempo przyrostu było i jest zróżnicowane.
Od lat 50. Największy przyrost charakteryzuje Afrykę i Amerykę S a najmniejszy Europę. Przewiduje się ,że w przyszłości o liczbie ludności na Ziemi decydować będzie przyrost ludności na kontynencie Azji i Afryki. Tempo wzrostu l.ludn. zależy od liczby kobiet w wieku rozrodczym oraz liczby dzieci rodzonych przez 1 kobietę. W sytuacji gdy kobiety rodzą przec. 2 dzieci l.ludn. nie zmienia się, gdy rodzą więcej niż 2- szybko wzrasta. Przy dużej liczbie kobiet w wieku rozrodczym następuje również gwałtowne zwiększenie przyrostu naturalnego-nosi ono nazwę wtórnej eksplozji demograficznej. Zjawisko to ma miejsce w krajach Afryki, Am.Łacińskeij, Azji. W niektórych z nich podjęto kampanie na rzecz ograniczenia przyrostu nat. przez tworzenie sys, zachet prowadzących do obniżenia urodzeń. W Chinach zaczęto to wprowadzać bardziej radykalnie nawet za pomocą drastycznych metod: wymuszaniem aborcji, obciążeniem podatkami za wiekszą ilośc dzieci. Przyszłe społeczne skutki powszechnego ”jedynactwa”, szczególnie w miastach chińskich są obecnie trudne do przewidzenia.
Szybki wzrost licz. Mieszkańców est związany z tempem zmian dwóch najważniejszych wskaźników demograficznych: licz. urodzeń i zgonów. Wynika ze stałego bardzo istotnego zmniejszenia się liczby zgonów przy znacznie słabszym tempie spadku urodzeń. proporcje pomiędzy liczbą urodzeń i zgonów obecnie kształtują się odmiennie w społeczeństwach o różnym poziomie rozwoju gospodarczego, systemie politycznym i cechach kulturowych.
DETERMINIZM DEMOGRAFICZNY kierunek w socjologii przypisujący czynnikom ludnościowym wyłączną lub główną rolę w kształtowaniu rzeczywistości społecznej; ukształtował się pod wpływem teorii T. Malthusa, rozwijał się zwł. w 2. poł. XIX w
Maltuzjanizm, teoria przeludnienia, sformułowana przez T.R. Malthusa w 1798 głosząca istnienie stałej dysproporcji pomiędzy tempem wzrostu ludności a tempem wzrostu produkcji żywności. Opierała się na twierdzeniu, że liczba ludności rośnie w postępie geometrycznym (podwajając się co 25 lat), a ilość produkowanych środków żywności - w postępie arytmetycznym (zwiększa się stale o tę samą ilość), co musi prowadzić do przeludnienia
Przywracanie równowagi dokonuje się jego zdaniem poprzez represję natury (głód, pomory i epidemie, wojny). Cywilizacja może zastąpić te niehumanitarne metody hamowania wzrostu ludności wstrzemięźliwością moralną ludzi ("powstrzymywanie się od małżeństwa, połączone z czystością"), zanim nie będą oni w stanie zapewnić bytu rodzinie (jako duchowny sprzeciwiał się wszelkim innym metodom regulacji urodzin).
neomaltuzjanizm współcz. doktryna burżuazyjna zakładająca działanie prawa zmniejszającego się przychodu z ziemi i propagująca wobec tego konieczność ograniczenia przyrostu naturalnego (przez stosowanie środków antykoncepcyjnych) ludności krajów nierozwiniętych i klas biedniejszych;
Demografowie określili, że zmieny współczynnika urodzeń i zgonów w różnych społeczeństwach następują wg określonego porządku. Wyróżnili 4 fazy rozwoju demograficznego(charakteryzują się one różnymi współczynnikami urodzeń i zgonów) :
jest char. dla ludności żyjącej na b.niskim poziomie rozwoju gospodarczego: obecnie występuje tylko w nielicznych populacjach(np. wśród tubylców na Andamanach.)
osiągnięcia medycyny i wzrost zasięgu oddziaływania służby zdrowia wpływają na zmniejszenie się współczynnika zgonów. Schyłek tej fazy odpowiada eksplozji demograficznej i obecnie występuje np. w Nigrze
na początku tej fazy przyrost nat. osiąga najwyższy poziom z przyczyn podobnych jak w fazie 2, następnie nieco się obniza. obecnie występuje np. w Nigerii.
liczba zgonów jest mała co wynika z poziomu wiedzy medycznej, zasięgu oddziaływania służby zdrowia i struktury wieku ludności. Wyst. obecnie w krajach rozwiniętych gospodarczo(europie Zach. wyst. już w latach 60.)
rozwój zaludnienia w pL
wzrost % ludności w wieku poprodukcyjnym