T. Jóźwicki „Opowiadanie jako forma wypowiedzi w klasach początkowych”
Opowiadanie stanowi szczególnie korzystny środek wyrabiania sprawności w zakresie mowy. Umożliwia bowiem:
Praktyczne poznawanie wartości stylistycznych niektórych form morfologicznych;
Stosowanie w szerokim zakresie środków leksykalnych;
Stosowanie różnorodnych konstrukcji składniowych do barwnego, żywego, obrazowego, ekspresywnego i interesującego przedstawiania zdarzeń i ich okoliczności oraz wyrażania przeżyć, doznań, nastrojów i stanów emocjonalnych, jak i myśli, ocen i sądów.
Na treść opowiadania składa się szereg czynności i zdarzeń, lecz nie przypadkowych, ale takich, które następują po sobie w pewnej kolejności czasowej i które jednocześnie pozostają do siebie w stosunku przyczynowo-skutkowym, czyli że jedno wydarzenie warunkuje powstanie drugiego. Zespół powiązanych ze sobą w ten sposób wydarzeń nazywamy AKCJĄ.
Opowiadanie przedstawi obraz dynamiczny - przedstawia działanie, przebieg czynności i zdarzeń, prezentuje fabułę. Dominującymi w nim częściami mowy są CZASOWNIKI.
Opowiadanie jest tą formą wypowiedzi, w której zależy nam bardziej na barwności nia na jej zwięzłości. Barwność zyskujemy m. in. Przez stosowanie porównań i przenośni, mowy niezależnej (monologów i dialogów), zdań bogato rozwiniętych, przeważnie współrzędnie złożonych oraz powtórzeń wyrazów, wyrażeń lub zwrotów językowych i przez wprowadzenie elementów stylu potocznego.
W opowiadaniu występują 3 podstawowe elementy:
Postacie;
Zdarzenia przebiegające w czasie
Miejsce akcji.
Narrator dążąc do obrazowego, plastycznego zademonstrowania fabuły charakteryzujące osoby, zdarzenia, ich genezę, uwarunkowania i miejsce.
Etapy kształcenia umiejętności konstruowania opowiadania
Zapoznanie dzieci z istota opowiadania.
Zapoznanie ze strukturą opowiadania:
wstęp - przedstawienie sytuacji przed wydarzeniem;
rozwinięcie- przyczyna, przebieg, skutki wydarzenia;
zakończeni - wyciąganie wniosków, refleksja.
Przybliżenie dzieciom niektórych zasad poprawnego stylu, np.:
- unikania zbędnych powtórzeń składniowych;
- stosowania urozmaiconego słownictwa, zaimków osobowych, imiesłowów, rzeczowników odczasownikowych;
- opuszczania powtarzających się wyrazów.
Zapoznanie dzieci ze sposobem wyrażania różnorodnych stosunków czasowych.
Poszerzanie zestawu określeń porządkujących zdarzenia i czynności (np. na początku, wkrótce, zaraz, z kolei), zestawu wyrazów bliżej określających czas zdarzeń (np. przed chwilą, wczoraj, zimą, tydzień temu), a ponadto zasobu przysłówków częstotliwości (np. zawsze, codziennie, rzadko kiedy).
Wdrażanie do charakteryzowania czynności, działań i ich miejsca( za pomocą przysłówków oznaczających sposób, miejsce i stopień właściwości).
Zapoznawanie ze sposobami ożywiania i dynamizowania tempa akcji zdarzeń:
wyrazy, zwroty lub wyrażenia o specjalnej wymowie (np. szybko, błyskawicznie, od razu), które same przez się wskazują na szybki bieg wydarzeń, na szybko zmieniające się czynności;
szeregowe zestawienia różnych czasowników w niektórych momentach opowiadania (np. nagle zatrzymał się, popatrzył, uśmiechnął się i ...);
powtórzenia tych samych czasowników, np.. tak patrzy, patrzy i patrzy...;
zdania krótkie, gdyż uwagę czytelnika kieruje się w nich na czynności.
Uczenie konstruowania wypowiedzi barwnej:
powtórzenia charakterystycznych zwrotów i wydarzeń (np. a za nią babcia człapu, człapu, człapu);
momenty, w których występuje mowa niezależna - dialogi lub monologi;
znane porównania i wyrazy użyte w znaczeniu przenośnym (np. z tego wszystkiego wyszła wielka lipa, ręce miała zimne jak lód);
niektóre zwroty i wyrażenia frazeologiczne (np. dostał się na czarną listę do ani)
niektóre równoważniki zdań, wykrzykniki, rozmaite okrzyki i wykrzyknienia naśladujące odgłosy różnych uderzeń i głosy zwierząt (np. Bądź!, bęc!, Bzzz...bzzz... - nad nimi osa);
zdania bogato rozwinięte, przeważnie współrzędnie złożone.
Uświadomienie dzieciom sposobów wyrażania przeżyć, doznań, nastrojów i wzruszeń:
słowa i wyrażenia o rozmaitych zabarwieniach emocjonalnych (np. piesku, ty, piesiuniu mój, ty, psie jeden);
wyrazy i wyrażenia określające aktualny stan uczuciowy bohaterów (radośnie, płacząc);
uzupełnienia narracyjne dialogów (np. krzyknęła przerażona);
zdania urywane i pojedyncze nierozwinięte, wykrzykniki (Ojej! Aj, aj, aj!) oraz pewne okrzyki (cha, cha, cha).
Ukazywania dzieciom sposobu rozbudzania zainteresowania akcją.
Wskazywanie możliwości uwydatniania społeczno-moralnych aspektów zdarzeń fabularnych:
zdania o wartościach wychowawczych
- wyciąganie pouczających wniosków;
- piętnowanie zła, dezaprobowanie postaw negatywnych;
- podejmowanie sensownych postanowień na przyszłość.
Realizowanie różnorodnych programowych zadań wychowawczych
W opowiadaniu odzwierciedlone sa działania, czyny, postawy i zachowania się bohaterów. Tematyka dziecięcych opowiadań dotyczy wesołych, smutnych lub niebezpiecznych zabaw w zespole, ryzykownych wypraw, wypadków, kolizji drogowych, udzielania wzajemnej pomocy, ofiarnego opiekowania się, pierwszych prób samodzielności, zagubienia się, wystraszenia się, itp.. Pisanie opowiadania jest okazją do oceniania postaci, do wyciągania wniosków, do podejmowania pozytywnych postanowień, do mądrych refleksji, do wyrażania krytycznych ocen, do wyrabiania emocjonalnej wrażliwości dzieci na sprawy innych i niedolę zwierząt, kształtowania umiejętności społecznego współżycia i współdziałania, kształtowania wartościowych cech charakteru oraz dostarczenia piękna we wszystkich jego przejawach. Uwypuklenie w opowiadaniu społeczno-moralnych aspektów zdarzeń stanowi jego istotny moment.
Opowiadanie jest doskonałym środkiem kształcenia zdolności uświadamiania własnych przeżyć i doświadczeń, środkiem kształcenia myślenia obrazowego, rozwijania wyobraźni, środkiem wrabiania sprawności w posługiwaniu się językiem literackim, środkiem kształcenia twórczości dziecięcej. To głównie w opowiadniu dziecko może uwydatnić silnie swoją indywidualność, jeśli tylo stworzy m się warunki w tym zakresie.