Marta Włodarczyk

gr 1 pedagogika opiekuńczo- resocjalizacyjna

FILOZOFICZNE PODSTAWY PEDAGOGIKI PRAGMATYZMU J. DEWEYA

Za ojca pragmatyzmu pedagogicznego uważa się Johna Deweya żyjącego w latach 1859-1952. W swych teoriach nawiązywał on do wybitnych przedstawicieli filozofii pragmatyzmu takich jak: Charles Peirc (1839-1914) i William James (1842-1910). Charles Peirc uważał, że aby wiedza była godna zaufania to powinna potrafić poprawnie przewidzieć skutki podejmowanych decyzji. William James chciał, aby filozofia pragmatyzmu pozwoliła ludziom myśleć i postępować zgodnie z potrzebami natomiast kryterium prawdy dotyczy osobistego przekonania o potwierdzeniu lub nie naszych przewidywań wobec świata.

FUNKCJA FILOZOFII

J Dewey uważał, że filozofia, która jest ograniczona do abstrakcyjnych rozważań nie ma wartości, ponieważ pomija ona świat rzeczywisty. Jego zdaniem powinna ona być „praktycznym przedsięwzięciem„,czyli powinna pomagać ludziom w codziennym życiu.
Dewey twierdził że filozofowie powinni przestać dążyć do odkrywania „absolutnej prawdy„ natomiast powinni się skoncentrować na problemach współczesnego społeczeństwa. Filozofia powinna być zatem użyteczna.

PRAGMATYCZNA KONCEPCJA CZŁOWIEKA

J. Dewey był zwolennikiem empirycznego naturalizmu i uważał, że człowiek jest integralną częścią natury. Człowiek zyskał zdolność myślenia w procesie ewolucji i dlatego nie ma ono nic wspólnego z metafizyką, lecz jest aktywną formą związku między człowiekiem i środowiskiem. Dewey twierdził, że umysł służy do określania sposobów działania i konsekwencji. Służy również do powstrzymywania niewłaściwych reakcji. Jest to przystosowanie się związane ze zdobywaniem kontroli nad środowiskiem.

Pragmatyści podejmują też temat wolności człowieka.

Człowiek, który napotyka na swojej drodze jakąś przeszkodę posługując się inteligencją zaczyna
dociekać i szuka przyczyn powstania danego problemu. Środowisko nie ma gotowego charakteru, zmienia się pod wpływem płynnych sytuacji człowiek napotykając na nie reaguje pod wpływem nawyku, dopiero pod wpływem napotkanej przeszkody, zmienia swoje postępowanie aż doprowadzi do zamierzonego efektu. W czasie takich wzajemnych interakcji zmianom podlega zarówno człowiek jak i środowisko. Pragmatyści uważają, że świat ciągle się zmienia i nigdy nie będzie miał zakończonej postaci. Pragmatyści uważają również, że człowiek nigdy nie jest po prostu ofiarą tego, co się dzieje, ale również nie jest zupełnie wolny. Problem, przed którym staje wymaga od niego decyzji „ ZROBIC COŚ CZY NIE „ to jest wybór wolnej woli. Wybór człowieka polega, więc na ocenianiu danej sytuacji, w której jednak środowisko ma też coś do powiedzenia, jednak, jeżeli człowiek postępuje inteligentnie, wówczas środowisko nie dominuje i nie zniewala człowieka.

POGLĄD NA RZECZYWISTOŚĆ

Dla Deweya pytanie, czym naprawdę jest rzeczywistość nie ma wielkiego znaczenia, ponieważ owa rzeczywistość jest wszystkim, co przydarza się człowiekowi, więc nie da się określić definicją i tak naprawdę nie ma potrzeby by ją określać. Według Deweya świat fizyczny poprzedza każde doświadczenie człowieka. Można, więc powiedzieć, że rzeczywistością jest to, co wydarza w danym momencie.

PROBLEM PRAWDY I WIEDZY

Pragmatycy uważali, że żadna wiedza nie jest ABSOLUTNA, ODWIECZNA, NIEZMIENNA.

Prawda jest to coś, co jest użyteczne i ma zastosowanie w praktyce.
Dewey uważał prawdę za „dynamiczną serię procesów, „ dzięki którym można osiągnąć zamierzony cel.( Filozofia Deweya była zwana INSTRUMENTALIZMEM)
To, co uważamy za prawdziwe jest, jest prawdą w danej sytuacji, i ma charakter odwracalny.
Dewey i jego następcy twierdzili, że to nie prawda, że wiedza istnieje bez człowieka.
Pragmatyści uważali, że aby odkryć wiedzę i dotrzeć do rozwiązania (w danej sytuacji) jest potrzebne doświadczenie. Dewey uważał, że wiedzy i prawdy nie można posiąść. Wiedza jest procesem a nie rzeczą, którą można gromadzić. Wiedza jest pokazana jako sposób działania w danej sytuacji.
Pragmatyzm twierdzi, że prawdziwość prawdy i wiedzy zależą od OSOBY CZASU, W KTÓRYM DZIEJE SIĘ DANA RZECZ, MIEJSCA I OKOLICZNOŚCI.

To, że prawda ma wymiar społeczny oznacza, że większość osób na bazie własnego doświadczenia uzna pewne sposoby za skuteczne w dojściu do określonego celu.

ŹRÓDŁO WARTOŚCI

J Dewey podkreśla EMPIRYCZNĄ teorię wartości opiera się ona na określeniu wartości w trakcie konkretnego działania ludzkiego. To, co według ludzi ma jakąś wartość staje się częścią „zwyczaju społecznego”, a to, co nie ma wartości - „zanika”.

Wartość również zależy od ludzi,miejsca, czasu i okoliczności.

POGLĄDY DEWEYA NA EDUKACJĘ

Dewey krytykował tradycyjną edukację wyznaczył jej trzy podstawowe cechy:

1. Jej przedmiot był tworzony przez informacje i kwalifikacje powstałe w przeszłości a głównym zadaniem szkół było przekazanie ich młodszym pokoleniom.

2. Kształcenie moralne polegało na kształtowaniu sposobów postępowania, które również powstały w przeszłości i były uznawane jako standardy.

3. „Ogólny wzór” organizacji szkolnictwa tworzył ze szkół placówki, które były bardzo odcięte od innych instytucji społecznych takich jak (np. Rodzina)

Według Deweya cele oraz metody nauczania były zdeterminowane przez te cechy. Według tradycyjnego nauczania przygotowanie młodego człowieka do życia w społeczeństwie polegało na przekazaniu materiału kształcenia, który zawierał gotową wiedzę. Uczniowie powinni być ulegli i posłuszni. Podręczniki były traktowane jako „MĄDROŚC PRZESZŁOŚCI”.

Nauczyciele wg Deweya to „ORGANY”, które łączą uczniów z materiałem nauczania.
To oznacza, że nauczyciele służą do przekazywania wiedzy, natomiast zasady, według których powinno się postępować są niejako narzucane.

Dewey twierdzi, że preferowane metody nauki nie mają związku ze zdolnościami i posiadanym doświadczeniem dzieci. Ponieważ Dewey był przeciwny traktowaniu wiedzy jako ukończonego produktu jak również był on przeciwny nauczaniu tylko i wyłącznie przez przyswajanie sobie wiedzy książkowej, dlatego stworzył własną propozycję nauczania. Do najważniejszych elementów tego nauczania należały:

1. Uczenie się przez działanie i doświadczenie.

Dla Deweya edukacja nie jest tylko środkiem do osiągnięcia określonego celu, lecz celem samym w sobie. Pragmatyści największą wartość edukacji widzieli w tym, że ma ona bezpośredni związek z życiem. Uważali oni, że „całe życie jest edukacyjne” a „ cała edukacja jest życiem”. W szkołach uczniowie powinni uczyć się przez życie. Według Deweya „gram doświadczenia więcej waży niż tona wiedzy teoretycznej”

W szkole powinna odbywać się wymiana doświadczeń osobistych i przez to powinien dokonywać się proces budowy doświadczenia wspólnego. Nauczyciel nie powinien przekazywać niezawodnej wiedzy, lecz powinien on być przewodnikiem w procesie edukacyjnym. Nauczyciel powinien niejako stać z boku i być tylko „nośnikiem” doświadczenia nie wolno mu zakłócać wolności uczniów i wtrącać się pomiędzy nich a proces doświadczenia.

Edukacja jest procesem doświadczenia, ale nie ma końca, jest zmienny, dlatego proces nauczania jest ciągły. Dzięki temu,że program szkolny jest oparty na doświadczeniach jak również potrzebach uczniów może mobilizować do ciągłego uczenia się. Taka edukacja umożliwia wykorzystanie zdobytej wiedzy w życiu codziennym. Dewey odrzucił również dwa podstawowe założenia starego nauczania, które zaznaczały odmienność wiedzy ogólnej od zawodowej oraz dzieliły wiedzę na teoretyczną i praktyczną. Podziały te wynikały z założenia, że tylko część społeczeństwa może rozwijać się intelektualnie a zdecydowana większość może jedynie zdobyć praktyczne kwalifikacje niezbędne do przetrwania w społeczeństwie i wykorzystać zdobytą wiedzę w pracy zawodowej.
Pragmatyści w tym Dewey uważali,że to działanie jest źródłem wiedzy i dlatego uczenie się powinno być oparte na działaniu, gdyż przez działanie człowiek rekonstruuje swoje doświadczenie. Przez rekonstrukcję doświadczenia można rozumieć: korzystanie ze zdobytego już wcześniej doświadczenia. Podsumowując uczenie się można nazwać procesem badawczym nastawionym na rozwiązywanie problemów.

2. Indywidualizm pedagogiczny.

Dewey podkreśla indywidualizm pedagogiczny. Jest on ważny na dwojaki sposób myślenia:
-subiektywny - reakcje dzieci są różne, ponieważ są zależne od indywidualnego charakteru dziecka
-obiektywny - warunki życia dzieci są różne.

Ponieważ każde dziecko jest inne i dorasta w różnych warunkach to niemożliwością jest objąć to jedną definicją. Pragmatyści brali pod uwagę te różnice i dopiero oni zaczęli zauważać piękno indywidualności każdej jednostki. Ta indywidualność była punktem wyjścia dla procesu uczenia się. Dewey uważa, że wychowanie nie tylko musi zapewniać indywidualizm, ale również musi uczyć każdego człowieka zdolności przystosowania się do zaistniałych warunków w przeciwnym razie człowiek może być przytłoczony zmianami, które się wokół dokonują i może stać się bezradny wobec nich.

3. Edukacja i demokracja.

Pomimo, że Dewey kładł nacisk na indywidualizm pedagogiczny to jednak w jego poglądach widzimy ogromny nacisk na współdziałanie. Uważał on, że właśnie współdziałanie jest podstawą aktywności człowieka również edukacyjnej. Dewey uważa również, że w społeczeństwie nie istnieje jednostka, która jest zupełnie wyodrębniona ze społeczeństwa tzn., że każdy człowiek jest częścią większej całości, jaką jest społeczeństwo. Ludzie w tym społeczeństwie mają wspólne cele i podobne sposoby do osiągania tych właśnie celów.

Fakt, że jednostki mogą współdziałać ze sobą i wymieniać własne doświadczenia między sobą prowadzi do rozwoju jednostki. Można to również uważać za podstawę demokracji.
Dla Deweya demokracja to nie tylko forma rządów, ale przede wszystkim forma wspólnego życia i wzajemna wymiana doświadczeń. Według Deweya demokracja jest po prostu sposobem życia, którego najważniejszym czynnikiem jest demokratyczna edukacja.

Pragmatyści uważali, że człowiek uczy się przez całe życie. Zarówno edukacja i demokracja są sposobem życia, są ze sobą ściśle związane. Demokracja jest bezpośrednio związana z dążeniem pragmatystów do równości społecznej. Według nich każdy człowiek bez względu na pochodzenie i kolor skóry ma prawo do równości społecznej.

NEOPRAGMATYZM RICHARDA RORTY'EGO

Richard Rorty - amerykański filozof, najwybitniejszy współczesny kontynuator myśli Johna Deweya a zarazem twórca „krytycznego pragmatyzmu”.

Kładzie ona nacisk na trzy podstawowe cechy pragmatyzmu.

1. jest on w obliczu pojęć „prawda”, „wiedza”, „język”, „moralność”- antyesencjalizmem. To praktyka i działanie pozwalają nam powiedzieć „coś użytecznego” o pojęciach;

2. nie istnieje epistemologiczna między prawdą dotyczącą tego, co powinno być, a prawdą tego, co jest, ani jakakolwiek różnica metodologiczna między moralnością a nauką;

3. pragmatyzm jest koncepcją, która akceptuje przygodność naszych poglądów, co implikuje zaakceptowanie „naszego dziedzictwa” i „rozmowy z innymi ludźmi” jako jedynego poradnika w życiu.

Rorty bazując na dorobku Deweya pragnie chwalić demokrację parlamentarną i państwo dobrobytu, jednak nie na podstawie przekonania, że odpowiadają one naturze ludzkiej.

W krytycznym pragmatyzmie Rorty'ego pojęcie solidarności zastępuje „monopolistyczne” pojęcie obiektywności. Solidarność wynika tu z z doświadczenia w zakresie dzielenia „ znaczących form życia” danej społeczności. Propagowana przez Rorty' ego koncepcja edukacji wynika z jego przekonań filozoficznych. Wychodzi on od krytyki prawicowych i lewicowych interpretacji edukacji. O ile dla prawicy funkcją edukacji jest przekazywanie młodzieży słusznych wartości, o tle dla lewicy uświadomienie młodzieży, że powinna zanegować alienujący proces socjalizacji. Różnica wynika więc z odpowiedzi na pytanie czy aktualny układ społeczno - ekonomiczny pozwala na urzeczywistnienie potencjału ludzi. Rorty jest rozczarowany poziomem pierwszych szczebli edukacji amerykańskiej. Ideałem był dla niego taki system szkolny, którego niższe szczeble kształtowałyby „piśmiennych obywateli”, a wyższe „samorealizujące się jednostki”. Twierdzi on, że uniwersytety powinny być miejscem dyskutowania wszelkich możliwych idei i koncepcji. Edukacja ma na celu umożliwienie ludziom wyboru sposobów życia, które przyniosłyby im najwyższy stopień rozwoju i samorealizacji. Związane jest to z rozróżnieniem tego co publiczne i tego, co prywatne.

Podsumowując można stwierdzić, że koncepcja Rorty'ego znalazła trwałe miejsce we współczenej myśli humanistycznej.

TEORETYCZNE KONTROWERSJE WOKÓŁ PRAGMATYZMU

Pragmatyzm rozpatrywany w aspekcie filozoficznym i pedagogicznym oskarżany jest o nihilizm i relatywizm. Uważa się, ze pozbawia on człowieka postaw w sferze wyborów przekonań i wartości. Pragmatyści twierdzą, że fakt rozpoznawania wartości jak ludzkich wytworów obniża „wartości” owych wartości. Według nich moralność jest społeczna i to nadaje wartościom prawomocność. To jednak nie przekonuje krytyków pragmatyzmu. Twierdzą oni, iż jeśli wartości absolutne zostają unieważnione wówczas nie istnieje Żaden powód, aby przedkładać jedną wartość ponad drugą.

LITERATURA:

1. Pedagogika tom I. Red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Wydawnictwo Naukowe PWN, W-wa 2004, s. 306-324

---