USTRÓJ DEMOKRACJI SZLACHECKIEJ PODSUMOWANIE

Na czele państwa stał król wybierany w elekcji viritim. Król podpisywał dwa zestawy dokumentów: artykuły henrykowskie i pacta conventa.
Uprawnienia króla:
1. W zakresie władzy ustawodawczej:
- zwoływał i odwoływał sejm
- bez jego zgody żadna ustawa nie miała mocy prawnej
- posiadał inicjatywę ustawodawczą.
2. W zakresie władzy wykonawczej:
- mianował urzędników państwowych
- był naczelnym wodzem armii.

Władzę ustawodawczą miał sejm walny.

W senacie po Unii Lubelskiej zasiadało 140 członków. W skład senatu wchodzili:
1. marszałek wielki - odpowiedzialny za działalność dworu królewskiego, dbał o bezpieczeństwo publiczne i króla;
2. marszałek nadworny - zastępca marszałka wielkiego;
3. kanclerz - kierował kancelarią publiczną, był odpowiedzialny za politykę zagraniczną i administrację wewnętrzną państwa;
4. podkanclerzy - zastępca kanclerza;
5. podskarbi - kierował skarbem państwa.

Do senatu wchodzili też urzędnicy terytorialni, wojewodowie i kasztelanowie oraz biskupi i arcybiskupi rzymskokatoliccy.

Senat miał inicjatywę ustawodawczą.
Izba poselska składał się po Unii Lubelskiej ze 170 członków (122 z Polski i 48 z Litwy). Do sejmu wchodzili też przedstawiciele miasta Krakowa i Wilna, ale bez prawa głosu. Posłowie byli wybierani na sejmikach ziemskich. Posłowie byli zaopatrzeni na sejm w instrukcje poselskie, musieli na sejmie brać udział w głosowaniu według instrukcji, ograniczało to samodzielność posłów.Kadencja sejmu trwała 2 lata. Obradował pod przewodnictwem marszałka wybieranego spośród posłów. Sejm obradował na:
- zebraniach plenarnych (cała izba obraduje razem)
- komisjach sejmowych - komisje był wybierane spośród posłów i odpowiadały przed sejmem.

Podstawowymi zadaniami sejmu było ustawodawstwo i kontrola finansów państwa i króla. W sejmie szlacheckim panowała zasada jednomyślności - wszyscy musieli się zgodzić, żeby ustawa przeszła. Ponieważ jednomyślność nie jest możliwa, w sejmie stosowano praktykę ucierania głosów - gdy grupa posłów sprzeciwiała się ustawie to ich pomijano, a jeżeli było ich więcej to tak ich przekonywano, że zmieniali w końcu zdanie. Ta praktyka była stosowana do połowy XVII wieku. W drugiej połowie XVII wieku doszło do rygorystycznego przestrzegania tej zasady, gdy jeden poseł się sprzeciwiał to ustawa nie przechodziła.
Były różne rodzaje sejmów:
- zwykłe - co 2 lata
- nadzwyczajne
- konwokacyjne - dla uchwalenia wolnej elekcji i pacta conventa.

Na sejmach konwokacyjnych obowiązywała zasada większości głosów.
W II połowie XVII wieku praktyką stały się sejmy konfederacyjne, ponieważ sejmy były ciągle zrywane, dlatego dla załatwienia ważnych spraw grupa posłów zawiązywała konfederację dla załatwienia tej konkretnej sprawy i nie obowiązywało na tych sejmach liberum veto.

Władzę wykonawczą miał król i urzędnicy, którzy byli senatorami i ci którzy nie byli w senacie:
- podskarbi nadworny - odpowiadał za finanse dworu
- hetman wielki i polny - dowodzili armią pod nieobecność króla
urzędnicy terytorialni:
- wojewodowie - zarządzali województwem, dowodzili pospolitym ruszeniem na swoim terenie i ustalali taksy wojewodzińskie (ceny za towary)
- kasztelanowie - (zarządzali kasztelaniami).
Do senatu nie wchodzili starostowie.
Urzędnicy byli mianowani dożywotnio przez króla, byli nieusuwalni i niezależni.

PODZIAŁ TERYTORIALNY
Korona dzieliła się na 2 prowincje:
- Wielkopolskę
- Małopolskę
Prowincje dzieliły się na województwa, kasztelanie, starostwa.

SKARB PAŃSTWA
Dochody były:
1. Stałe:
- z królewszczyzn
- z podatków (chłopi i mieszczanie)
- specjalny podatek, który płacili Żydzi
- cła i myta
- regalia królewskie
- sprzedaż urzędów.
2. Niestałe
- podatki nadzwyczajne.

SIŁA ZBROJNA
Podstawą było pospolite ruszenie. Oprócz tego było jeszcze wojsko stałe:
- wojsko kwarciane - do obrony granic
- piechota wybraniecka - na każde 20 łanów z królewszczyzn wybierano do piechoty jednego chłopa, wtedy jego gospodarstwo było zwalniane z pańszczyzny
- obce regimenty - wojsko zaciężne
- w XVI wieku pojawiły się wojska prywatne magnatów.

SĄDOWNICTWO
Ponieważ społeczeństwo polskie było podzielone na stany, dla każdego stanu było oddzielne sądownictwo i prawa:
1. Dla duchowieństwa - sądy kościelne oparte na prawie kanonicznym
2. Dla szlachty - sądy ziemskie, sędziów wybierano na sejmikach. Instytucją odwoławczą początkowo był król, lecz potem za Stefana Batorego król utracił te prawa i utworzono trybunały jako sądy apelacyjne. Były trybunały: koronny i litewski. Były to najwyższe instancje dla szlachty.
3. Mieszczanie mieli sądy miejskie, ale większość utraciła prawa na rzecz królewskiego marszałka.
4. Chłopi - sądownictwo patrymonialne.

---