1. Czym zajmuje się fitopatologia? Nauka o chorobach roślin , wpływie czynników chorobotwórczych. Zajmuje się objawami chorobowymi, profilaktyką oraz ich zwalczaniem przy użyciu metod biologicznych, chemicznych i innych.
2. Podaj definicje choroby? To dłuższe zachwianie równowagi w czynnościach czyli funkcjach życiowych rośliny przejawia się morfologicznymi, anatomicznymi i fizjologicznymi zmianami u roślin.
3. Wymienić działy fitopatologii. Część ogólna obejmująca podstawowe wiadomości z zakresu symptomatologii, etiologii, rozwoju procesu chorobowego, epidemiologii i części szczegółowe czyli wiadomości o poszczególnych jednostkach chorobowych, w gospodarce ma za zadanie poznanie wszystkich czynników chorobotwórczych i szkodników roślin.
4. Podział chorób roślinnych? Choroby infekcyjne- powodowane prze patogeniczne grzyby, bakterie pasożytnicze, rośliny nasienne i wirusy mogą występować epidemicznie. Choroby systemiczne- grzyby, bakterie, wirusy- rozwijają się w całym organiżmie rośliny. Choroby wirusowe- zakażenia, infekcje ludzi, zwierząt i roślin wywołane przez wirusy, porażają wiele roślin uprawnych i dziko rosnących powodując straty w plonach. Choroby te przenoszą się nadziemnie za pomocą soku przy kontakcie roślin zdrowych z chorymi, za pomocą porażonych roślin z wegetatywnymi cięciami, przez nasiona za pośrednictwem owoce porazonych roślin, organizmów glebowych, przez szczepienia wegetatywne.
5. Objawy chorób roślin? Więdnięcie powstaje wskutek obniżenia turgoru w komórkach rośliny. Przyczyna więdnięcia jest naruszenie równowagi w gospodarce wodnej. Nekrozy- czli obumarciu mogą podlegać komórki, tkanki lub całe rośliny, które brunatnieją i się kurczą wydzielając przy tym trujące produkty rozkładu. Zmiany zabarwienia, wyglądu zewnętrznego, przkroju całej rośliny lub narządów. Narośla- powstają w wyniku stymulującego działania na komórkirośliny różnych czynników np. przez zwierzęta.
6. Co to jest wirus? a) biologicznie to twór zbudowany z kwasu nukleinowego DNA I RNA zamkniętego w białkowej otoczce, nie posiadający budowy komórkowej ani właściwych enzymów, do istnienia i replikacji własnego mat genetycznego potrzebuje żywiciela i wykożystaniu jego rybosomów. Wywołują liczne choroby roślin zwierząt i ludzi b) intor- wirus komputerowy- program niewielkich rozmiarów który po wprowadzeniu powoduje liczne uszkodzenia i straty danych zwłaszcza na dysku twardym.
7. Przenoszenie wirusowe z rośliny na rośline. Mechaniczne przenoszenie przez ocieranie się chorej rośliny o zdrową, przez dotykanie roślint rękami zanieczyszczonymi sokiem chorych roslin. Przenoszenie przez szczepienie- wirusy drzem i krzewów owocowych, z chorej podkładki do zdrowego zraza, przenoszenie przez nasiona( rośliny motylkowe) i przez pyłek- zarażony może spowodować porażenie nasion powstałych z zapłodnionych nim zalążków lub zarażenie całej rośliny, przez pasożytnicze rośliny- kanianka, przenoszone przez zwierzęta, przez glebę- wirusy mozaiki tytoniu, pierścieniowe plamistości tytoniu, mikoryzy liści tytoniu.
8. Wirusy trwałe i nietrwałe? a) Nietrwałe- przenoszone są na powierzchni kłujki owada na samym końcu. Owad pobiera sok komórkowy z chorej rośliny i po przeniesieniu go na zdrową rośline traci zdolność przenoszenie pobranego wirusa. Istnieje silny kontakt między śliną owada a sokiem rośliny. b) Trwałe- korzeniowe, wirusy po przedostaniu się z chorej rośliny do ciała wektora pozostaja w nim przez całe życie niektóre przenoszone są na dalsze pokolenia. Okres inkubacyjny- okres w którym owady po pobraniu wirusa nabywają zdolność do przekazywania go.
9. Zimowanie wirusów- tylko niektóre mogą przetrwać niekorzystne warunki. Większość zimuje w narządacg służących do rozmnażania wegetatywnego roślin np. w bulwach ziemniaka, kłączach, cebulach, zrazach. Wiele wirusów zimuje w zielonych roślinach dwu lub wielo letnich pniach, pędach i korzeniach drzew i krzewów
10. Metody uwalniania roślin od wirusów. Najczęściej stosuje się leczenie termiczne -rośliny umieszcza się na określony czas w pomieszczeniu o podwyższonej temperaturze, która powoduje inaktywację wirusa, nie uszkadzając roślin tylko ich częśc. Rozwijają się zabiegi chemoterapii- uwolnienie roślin uprawnych zarażonych przez wirusy polega na hodowli wypreparowanych stożków wzrostu na sztucznych podłożach- dalia, gozdzik.
11. Podaj przykłady chorób wirusowych. Wirus liściozwoju czereśni, wirus mozaiki topoli, wirus nekrotycznej plamistości pierścieniowej, wirusy nepo, polex, lobamo.
12. Czym charakteryzują się bakterie? Są to organizmy jednokomórkowe lub tworzące zgrupowania komórek bez jądra kom i podziałów mitotycznych. Zamiast jądra maja ziarno chromatydowe stanowiące nukleotyd. Nie mają mitochondriów a większość ma kształt pałeczki o wymiarach 1-5razy 0,5-1,5 mikrometra. Rozmnażaja się przez podział komórek.
13. Paogeneza bakterii? a) patogeny obligatoryjne- przystosowane do jednego najwyżej kilku bliskich systematycznie gatunków żywicieli. b) patogeny fakultatywne- działają niszcząco na podatne tkanki gospodarza, wytwarzają enzymy o właściwosciach niszczących dla gospodarza. c) patogeny potencjalne- bakterie dostają się do hemocelu owada i rozmnażają się w nim działając niszcząco.d) bakterie kryształotwórcze- wytwarzają kryształ o właściwościach wysoce toksycznych dla niektórych owadów. Bardzo łatwo rozmnazają się i rozwijają na pożywkach.
14.Choroby powodowane przez bakterie? Zaraza ogniowa, rak bakteryjny drzew owocowych, guzowatośc korzeni, rak bakter pomidora
15. Szkodliwośc i zwalczanie zarazy ogniowej? Bakteria zaraża wszystkie nadziemne organy jabłoni i gruszy. Na kwiatach powoduje zgorzel, porażone kwiaty gwałtownie obumierają i brunatnieją lecz nie opadają, kielich i dno kwiatowe czernieją liście są zakażone bezpośrednio przez blaszkę lub obumierają na skutek porażenia pędów. Zwalczanie to objęcie choroby ścisłą kwarantanną. W sąsiedztwie ogniska należy niszczyć rośliny szczególnie wrażliwena zakażenia zwłaszcza głóg i jarzębine.
16. Szkodliwosc i zwalczanie guzowatości korzeni. Objawem są narośla na korzeniach w miejscu ich przecięcia podczas przesadzania podkładek na stałe miejsce w szkółce. Innym objawem jest włosowatość korzeni. Zwalczanie- szkółkarz produkujacy podkładki powinien wysiewać nasiona lub pikować siewki na terenach na których nie uprawiano e ciągu 8- 10 lat drzew owocowych. Podkładki z objawami choroby powinny być spalone.
17.Co to są grzyby i ich budowa. Organizmy bezzieleniowe, niezdolne do fotosyntezy, które muszą korzystać ze zwiazków organicznych wytworzonych przez inne rośliny i zwierzęta. Grzyby wyżej uorganizowane odznaczają się plechą złozoną z dwóch nitkowatych tworów zwanych strzępkami grzybni. Strzępki u grzybów niższych są na ogół nie podzielne na komórki. U grzybów wyzszych strzepki są podzielone ścianami poprzecznymi na 1,2 wielojadrowe komórki. Występuje również plecha złozona albo z samych pojedynczych komórek, plechy powiększają się przez podział lub pączkowanie. Komórki grzybów są eukariotyczne, jadro otoczone błoną jądrową i zawieraja chromosomy. Zamiast skrobi jest materiał zapasowy. Sciana komórkowa grzybów powoduje tworzenie struktór nitkowatych.
18. Rozmnażanie grzybów? Mogą się rozmnażać bezpłciowo- wegetatywnie jest to rozmnażanie niedoskonałe, bardzo rozpowszechnione, odbywające się wielokrotnie w okresie wegetacji i słuzy rozprzestrzenianiu się gat. I rozmnażanie płciowe-generatywne odbywa się nuiekiedy raz w roku -stadium spoczynkowe. Rozmnażanie bezpłciowe- fragmentacja grzybni, podział komórek na komórki siostrzane, paczkowanie, wytwarzanie zarodków. Rozmnażanie płciowe plazmogamia jest to połaczenie w procesie kopulacji plazmy 2 komórek odmiennej płci, gamet w wyniku czego powstaje komórka dwujądrowa. Kariogamia zlanie się jąder w jedno jądro diploidalneo podwujnej liczbie chromosomów. Mejoza podział redukcyjny jadra diploidalnego i powrót do stanu haploidalnego
19)Utwory powstające z pojedynczych strzępek grzybni: *przycistki- przytwierdzają grzybnię i zarodki kiełkujące na powierzchni roślin do podłoża, *strzępki infekcyjne- wyrastają z przycistki w kierunku podłoża, przez które przenikają dzięki działaniu enzymów zmniejszających opór kutykuli i naciskowi mechanicznemu na bardzo małej powierzchni, *ssawki- organy strzępek grzybni przystosowane do pobierania wody i składników pokarmowych z kom roślinnych, *chlamydospory- jednokomórkowe wegetatywne organy przetrwalnikowe.
20. Fazy rozwojowe choroby? a) infekcja- okres przygotowania się czynnika chorobotwórczego, jego wnikanie do rośliny i nawiązanie pasożytniczego kontaktu z żywicielem. b) inkubacja- okres między zakończeniem infekcji a wystapieniem pierwszych objawów choroby. c) właściwa choroba- zachorowanie okres od pierwszych objawów przez wszystkie kolejne zmiany do zamarcia lub wyzdrowienia rośliny. d) wyzdrowienie okres rekonwalestencji rośliny poprzez zabliznianie rany lub ograniczenie częsci chorych, e) wyrównanie- okres powrotu rosliny do równowagi fizjolog.
21. Drogi infekcji grzybowych? a) bezpośrednio- przez uszkodzoną kutykule i skórke, b) przez naturalne otwory szparki, przedchlinki, pęknięcia przez przebijanie się korzeni bocznych i szczeliny kutikuli,l c) przez rózne zranienia- powodują białą zgnilizne winogron, wnikają przez zranienia spowodowane gradem . Strzępki kiełkowe wytwarzają przylistki lub nabrzmienia, wydzielaja kleiste substancje powodujace mocne przyklejenie się do powierzchni liścia.
22)Etapy infekcji: 1) wstępny- wys. głównie u grzybów patogenicznych, polega na pobudzeniu zarodków do kiełkowania, trwa kilka godzin. Polega na rozmnożeniu się koloni bakterii, które następnie wnikają do tkanki przez naturalne otwory. 2) penetracja tkanek rośliny żywicielskiej w tym etapie rozstrzyga się w wyniku infekcji. Etap ten wynosi od kilku do kilkunastu godzin. 3) nawiązanie kontaktu pasożytniczego, kiełkujący zarodnik przestaje korzystać z własnych substancji pokarmowych i zaczyna pobierając je wraz z wodą z tkanek rośliny żywicielskiej.
23. Przykłady chorób grzybowych. a) Ardersonia- atakuje gąsienice motyli, larwy chrząszczy, macznik szklarniowy. B) Beaureria-Bassiano- niszczy owocówkę jabłkóweczkę, mocznice prosowianke, stonke ziemniaczaną. Stosować gdy jest 80% larw drugiego pokolenia, c) paeciloryces- furnosorosans- wywołuje różową muskarynę wśród takich szkodników jak owocówka jabłkóweczka, d) Vericullum- leceni Mykotal- zwalcza mącznik w dawce 2,5 kg w 5500 -1000 L wody na hektar, nie niszczy jaj.
24)Cykl rozwojowy kiły kapusty. Formą przetrwalnikową są jednozarodnikowe zarodnie. Czynnikiem stymulującym kiełkowanie zarodników jest kwaśny odczyn. Zarodnik przetrwalnikowy i pływki są haploidalne. Pływki docierają do korzeni podatnej rośliny i zakażają ją przez włośniki. W porażonym włośniku rozwija się wielojądrowe szybko powiększające się plazmodium, które opanowuje sąsiednie komórki miękiszu korzeni. W dalszej fazie rozwoju plazmodium dzieli się . z oddzielonych fragmentów formują się zarodki pływkowe, w liczbie 4-8. zarodki wydostają się na zewnątrz przez otwory , które pod wpływem grzyba tworzą się w ścianie porażonej komórki zarodki te zakażają dalsze podziemne części podatnych roślin i cykl rozwojowy grzyba powtarza się. Porażone kom reagują na patogenna nadmiernym wzrostem, co doprowadza powstania narośli. W wysokich temp cykl ten może się powtórzyć 6 razy w jednym sezonie.
25)Cykl rozwojowy zarazy ziemniaka.grzyb zimuje w postaci grzybni w porażonych bulwach. G.przenosi się w polu za pośrednictwem zarodków pływkowych lub konidalnych, zależnie od warunków atmosferycznych. Do masowych infekcji dochodzi w czasie wilgotnej pogody. Okres inkubacji choroby jest b.krótki i w warunkach optymalnych dla grzyba wynosi zaledwie 4 dni. Epidemia rozwija się b.szybko i w krótkim czasie wyniszcza nać. W drugiej fazie choroby następuje porażenie bulw przez zarodniki pływkowe zmywane z powierzchni liści i dostajace się do gleby. Infekcja nastepuje przez przetchlinki oraz uszkodzona skórkę. Źródłem materiału infekcyjnego dla pomidorów są porażone ziemniaki, z których grzyb z zarodnikami konidialnymi przenosi się na liście i owoce pomidora.
26. Strzygonia choinówka- motyl z rodziny sowkowatych o rozpiętości skrzydeł 30- 35 mm, skrzydła przednie rdzawe lub szarawe z białymi plamkami, tylnie skrzydła brunatno szare. Dymorfizm płciowy słabo zaznaczony, jaja drobne, zielonkawe, gąsienica naga o ośmiu parach odnóży, z których nie wszystkie wykształcają się od razu. Szkodnik atakuje glebe lit. Sośniny na słabych siedliskach, przeważnie w wieku 40-80 lat, masowy pojaw ma charakter wybuchowy i trwa średnio 5 lat. Zwalczanie optymalnie młodych gąsienic preparatami kontaktowymi z grupy węglowodorów.
27. Cykl rozwojowy parcha jabłoni? Objawy, na pędach rzadko występują objawy parcha w postaci czarnych plam przekształcających się w strupy. Zabiegi: opryskiwać drzewa fungicydami miedziowymi w fazie nabrzmiewania paków i mysiego ucha. Dalsze zbiegi co 7- 14 dni w zależności od warunków wykonywać fungicydami. Dolan 700wg, Kaplan 50wp.
27. Zwalczanie parcha jabłoni. Opryskiwanie przed kwitnieniem: miedzian 50 WP, kaplan 50 WP. W czasie kwitnienia: Diskus, Mythos 300SC, Elan 75WG, Pamarsol, Forte 80WG, Euparen multii 50.
28 Cykl rozwojowy kędzierzawki brzoskwini- chorobe wywołuje grzyb. Pączkowanie następuje w wilgotną pogodę, konidia rozmywane są w czasie opadów w koronie drzewa. Zdolność zarodników workowych i konidialnych do długotrwałego saprofitycznego przeżycia na powierzchni pąków i pędów zależy od ich odporności na długą i letnią susze i zimowe przymrozki. Zarodniki otaczają się grubą błoną. Warunki atmosferyczne warunkują nasilenie choroby w okresie wiosenno- letnim wywołane zakażeniem liści przez grzyb. Liście zakażone są w bardzo wczesnych fazach rozwoju gdy znajdują się jeszcze na nabrzmiewających pąkach. Kilka wilgotnych i ciepłych dni decyduje o nasileniu infekcji. Kiełkująca grzybnia przebija nabłonek młodego liścia, przerasta przez skórkę i rozwija się w przestrzeń. Wydobywa się na powierzchnie tworząc nalot woskowy. W każdym worku 8 zarodników. Dojrzałe worki a zarodniki rozmywane są przez opady i pączkują tworząc liczne konidia. Zwalczanie- opryskiwać pod koniec okresu spoczynkowego przed nabrzmieniem pączków, przed zakażeniem listka w pąku przez konidia. Zwalczamy fungicydami dydonowymi, silnym stężeniem środka miedziowego. Intensywnie nawozić korę drzewa obrywać i palić porażone liście.
29. Cykl rozwojowy rdzy wejmutkowo- pożeczkowej? Objawy: na dolnej stronie liści pomarańczowe pęcherzyki następnie czarne sterczące kłączki, porażone liście opadają. Zabiegi: sadzić pożeczkę czarną w odległości co najmniej odległości 1 km od sosen 5- cio igielnych, a zwłaszcza od wejmutki. Opryskiwać bezpośrednio przed kwitnieniem i 2, 3 razy po kwitnieniu, co 10-14 dni preparatami zawierającymi mankozep np.: Saprol lub Score 250 EC.
30. Cykl rozwojowy fuzariozy pomidora. Choroba wywoływana przez grzyby. Objawy chorobowe występują głównie na owocach w czasie wzrostu lub podczas przechowywania, w czasie transportu. Na owocach powstają plamy pokrywające się różnym nalotem, miąższ mięknie i gnije, porażone owoce nie nadają się do spożycia. Więdnięcie całych roślin wywołane jest przez Fusarium bulbigenum. Na powierzchni korzeni i szyjki korzeniowej powstaje różowy nalot, roślina gnije, rozwojowi choroby sprzyja ciepła, wilgotna pogoda. Grzyby zimują na resztkach rośli lub w glebie. Zapobieganie: wysiew zdrowych nasion, prawidłowy płodozmian, niszczenie porażonych owoców i resztek po zbiorach.
2) Czynniki ekologiczne działające na populację. Ze względu na działanie czynniki ekolog dzieli się na zależne i niezależne od zagęszczenia populacji . Rozróżnia się także na czynniki biotyczne i abiotyczne (mówi się także o czynnikach antropogenicznych związanych z działalnością człowieka). Czynniki abiotyczne: temp, wilgotność , światło, prądy powietrzne, gleba, ukształtowanie terenu. Działają niezależnie od zgęszczenia populacji zwierząt. Biotyczne: pokarm, wrogowie naturalni, konkurencyjność. Zależą od zagęszczenia populacji. Antropogeniczne: np. zmniejszające się zalesienie,zagospodarowanie odłogów, urbanizacja, zabiegi agrotechniczne.
3)Wpływ temp na populację zwierząt. Bardzo ważny czynnik dla zwierząt zmienno cieplnych jak owady i roztocza. Rozwój, żerowanie i dynamika populacji tych zwierząt zależy od temp zwierząt. Rozwój ich może odbywać się od 2 do 18 0C. zwierzęta zmienno cieplne są odporniejsze na niskie temp niż stało cieplne. W kilku stopniach powyżej 0 liczne gat owadów przechodzą w stan odrętwienia, przy wyższych temp stan ten się kończy. Temp która hamuje aktywność życiową to temp zera fizjologicznego.
4) Wpływ wody i wilgotności powietrza na populację zwierząt. Woda jest podstawowym skł życiowym organizmów, stymuluje procesy przemiany materii oraz jest potrzebna niektórym org do przemieszczania się.
5) Wymień czynniki biotyczne działające na populację zwierząt. Czynniki biotyczne: pokarm ,wrogowie naturalni, konkurencyjność. Zależą od zagęszczenia populacji.
6) Charakterystyka szkodników z gromady nicienie. Przeważnie mają symetrię dwuboczną i promienistą. Średnia długość ciała wynosi ok. 1mm, grubość 0,2mm również są nicienie 1m. Ciało nicieni jest bezbarwne, często z przeświecającym przewodem pokarmowym o barwie pożywienia. Tylni koniec ciała jest zwężony, część poza otworem odbytowym nazywana jest ogonem. Otwór gębowy znajduje się na przodzie ciała. Na stronie brzusznej znajduje się poprzeczny otwór odbytowy ,otwór wydalniczy i otwór płciowy, zwany u samic wulwą bulwą samców stokiem. U samców tylni koniec ciała jest często zagięty. Nicienie są jajorodne niekiedy jajożyworodne. Stanowią znaczną część mezofauny glebowej. Wyst w milionach szt na 1m2, a ich biomasa może dochodzić do 20gr\1m2. Nicienie chorują w skutek porażenia przez wirusy, grzyby , są atakowane przez pierwotniaki ,niesporczaki, nicienie drapieżne, roztocza.
7) Budowa anatomiczna roztoczy na przykładzie przędziorka chmielowa. Zimuje samica, ma zdolność tworzenia pajęczyny, lubi ciepłe i suche lata, dobrze się rozmnaża, pod spodem liści wbija kujkę i wypija soki, oczy złożone i dzięki temu widzi panoramicznie, larwy beznogie, poczwarka wolna.
8) Omów znaczenie Dobroczynna szklarniowego w ochronie roślin. Jest wykorzystywany do biologicznego zwalczania przędziorków na ogórkach w szklarni z mniejszym skutkiem na gerberze, różach i goździkach. Rozmnaża się go na fasoli porażonej sztucznie przędziorkiem chmielowcem. Z 1m uzyskuje się liczbę osobników drapieżcy wystarczająca na 200m. Po zauważeniu szkodnika w szklarni podaje się co najmniej 20 drapieżników na roślinę.
9) Charakterystyka owadów( Insekta). Typ :stawonogi, Gromada: Owady( Insecta), Podgromada: bezskrzydłe, Podgromada: uskrzydlone. Podstawą podziału owadów na rzędy są następujące cechy : segmentacja ciała, brak lub obecność skrzydeł oraz ich struktura, typ narządów gębowych, typ metamorfozy. Owady są to stawonogi o ciele wyraźnie podzielonym na trzy części : głowę z 1 parą czułków, tułów z 3 parami nóg i 2 parami skrzydeł oraz odwłok. Głowa powstała ze zrośnięcia 6 segmentów. Ma kształt silnie zgrubiałej puszki z narządami gębowymi ,czułkami, oczami złożonymi czasem prostymi. Aparaty gębowe: aparat gryzący, aparat gryząco- liżący, aparat ssący, aparat liżący, aparat ssąco kłujący. Najbardziej pierwotny i skomplikowany jest aparat gryzący od góry przykrywa go warga górna, pod wargą znajdują się dwie przeżuwaczki czyli płytki chitynowe z ząbkami dalej znajdują się szczęki pierwszej pary, żuchwy: mają budowę członowaną, bardzo skomplikowaną , służą do chwytania pokarmu i rozdrabniania. Aparat gryzący posiadają owady z rzędów :prostoskrzydła(turkoć podjadek, świerszcze, pasikonik, chrabąszcz. Aparat kłująco ssący- służy do przyjmowania pokarmów ciekłych, od góry warga w kształcie trójkątnej płytki, 4 kłujki( dwie z nich to żuwaczki, nakłuwają, dwie to żuchwy- pobierają pokarm i wprowadzają ślinę. Warga dolna- mięsista ,rynienkowata( kłujki w stanie spoczynku mogą być złożone w tej rynience). Gdy owad chce pobrać pokarm obie żuchwy mocno ściskają sicze sobą tworząc dwa kanały: górny- pobiera pokarm, dolny- wprowadza ślinę. Aparat ssący -najbardziej zmodyfikowany, żuwki zew tworzą ssawkę, żuwaczki uległy całkowitej redukcji ,warga górna i dolna silnie zredukowana, głaszczki wargowe są trójczłonowe. Aparat ten wyst u dorosłych motyli. Aparat liżący- służy do przyjmowania pokarmów stałych i ciekłych, warga górna i dolna tworzy ryjek zakończony poduszeczką, w poduszeczce jest otwór do którego ścieka ślina. Aparat ten wyst u muchówek. Oczy owadów są złożone ,czasami dodatkowo występują oczy proste. Oczy złożone składają się z sześciokątnych oczek prostych, których liczba może sięgać 20 tys. Owad widzi obraz złożony. Mają przesunięte spektrum widzenia w stronę ultrafioletu, widzą światło o długości fali 2530- 7200nm. Czułki występują po bokach ciała nad oczami. Są to narządy zmysłu ,węchu i dotyku. Samce mają węch doskonały- z odległości 11km, potrafią wyczuć feromon płciowy samicy.
10) Morfologia owadów. W obrębie 1 czułka segmenty mogą być jednorodne lub zróżnicowane. Wyróżniamy następujące rodzaje czułków: nitkowate, szczecinowate, paciorkowate, buławkowate, maczugowate, ząbkowate, wachlarzykowate, grzebykowate, rylcowate, pierzaste. Pojedynczy czułek skł się: z członu podstawowego- trzonka, nóżki, biczyka.
11) Z czego składa się noga owada. Dorosły owad ma 6 nóg , po jednej parze na każdym segmęcie. Noga składa się z 5 członów: biodro, krętarz, udo, goleń, członowana stopa (2 -5 członów zakończona przedstopiem z 1-2 pazurkami , przylgami lub pojedyńczą poduszeczką). Nogi służą do chodzenia ale mogą pełnić też inne funkcje: grzebne- turkoć podjadek, chwytne -modliszka, skoczne- pchełki ziemne, szarańczak, pływne- nartnik, z koszyczkiem- pszczoły.
13) Biologia owadów. Ciało dorosłego owada składa się z 3 odcinków: głowa, tułów, odwłok. Na głowie znajduje się para czułków stanowiący narządy dotyku i węchu, nie rzadko także smaku oraz pare oczu złozonych, zbudowanych z licznych zwykle pojedynczych soczewek. Ułożonych tak że powierzchnia oka przypomina plastry miodu. Tułów składa się z trzech części: przed-śród-zatułowia. Na każdej z nich znajduje się jedna para nóg. Większość owadów ma dwie pary skrzydeł osadzonych na śród i zatułowiu. Odwłok składa się z jedenastu pierścieni ale nie wszystkie są widoczne. Ogromna większość owadów jest jajorodna, są gatunki jajożyworodne i żyworodne. W zależności od przebiegu cyklu rozwojowego rozróznia się dwie podstawowe grupy owadów. Przechodzące przeobrażenia niezupełne i zupełne. Larwy owadów po przeobrażeniu zupełnym nie są wcale podobne do postaci doskonałych, po zakończeniu rozwoju przepoczwarzają się, a owad dorosły wylęga się z poczwarki. Larwy niezupełne są podobne do osobników dorosłych, które przeobrażają się bezpośrednio po zakończeniu rozwoju larwalnego, więc nie występuje u nich stadium poczwarki.
14) Turkuć podjadek. Biologia: samica kopie komorę gniazdową na głębokość 10-30 cm, w której składa jaja. Wylęgłe larwy początkowo są pod opieką samicy, po czym drążą boczne kanały w których poszukują pokarmu. Zimują
larwy i osobniki dorosłe w glebie na głębokość 50-100cm. Jedno pokolenie w ciągu roku. Szkodliwość: dla zapewnienia lepszego nagrzania jej i larw samica podcina korzenie roślin nad i wokół gniazda, co powoduje ich zasychanie i powstanie palcowatych wypadów. Zwalczanie: przeprowadzenie zabiegów agrotechnicznych, które niszczą turkocie, gdy wys. masowo stosuje się zaprawianie gleby preparatami granulowanymi.
15. Biologia i szkodliwość skoczka różanego. Biologia: zimują jaja pod skórką jednorocznych rzadziej dwuletnich pędów róż dzikich i szlachetnych, szlachetnych miejscach tych skórka jest uwypuklona, rozwój jednego pokolenia odbywa się wiosną na różach lęgną się w maju, przechodzą na dolną stronę liści i tam żerują, początkowo wzdłuż nerwu głównego potem na całej blaszce liściowej. Rozwój larwy trwa 17-24 dni, linieje ona pięć razy, pierwsze osobniki dorosłe pojawiają się zwykle na początku czerwca, część składa jaja do nerwów liściowych róż, część przelatuje na jabłonie gdzie rodzi się drugie, a w sprzyjających warunkach nawet trzy pokolenia. Szkodliwośc: szkodliwe są larwy i owady dorosłe, głównie z pokolenia wiosennego, nakłuwają one i wysysają soki z miękiszu palisadowego liści, w skutek czego na liściach tworzą się jasne później żółknące plamki, które przy silnym porażeniu są matowe, szare potem zółkną, więdną i wcześniej opadają. Szkodnik jest groźny w lata suche i ciepłe.
16. Biologia i szkodliwość mszyc. Zimują jaja składane u mszyc dwudomnych na żywicielu zimnym, a u jednodomych na zbożach ozimych, samosiewach i trawach. Wiosną wylęgają się z nich larwy, które po intensywnym żerowaniu przeobrażają się w bezskrzydłowe samice rozmnażające się drzewo-i żyworodnie. Ogółem w okresie wegetacyjnym rozwija się od 8 do 20 pokoleń. Wśród nich płciowo rozmnaża się jedynie ostatnie pokolenie, którego samice składają zimujące jaja. Zarówno larwy jak i osobniki dorosłe wysysają soki z liści, pochew liściowych, źdźbeł i kłosów. Powodują zachwianie gospodarki wodnej w roślinie co prowadzi do więdnięcia i zasychania młodych roślin. Cześć gatunków jest wektorami chorób wirusowych. Zwalczanie; podorywki i orki zimowe, oraz wykaszanie traw na miedzach i przydrożach niszczy zimujące jaja. 17. Bawełnica korówka. Zimują larwy w miejscu żerowania lub na szyi korzeniowej. Wiosną rozpoczynają żerowanie na gałęziach jabłoni , przeobrażając się po kilku linieniach w dzrzeworodne i żyworodne samice. W ciągu roku występuje do 10 pokoleń. Zarówno larwy i osobniki dorosłe wysysają soki z wiązek przewodzących gałęzi i pni jabłoni. W miejscach żerowania powstają spękania, a czasem rakowate narośla. Zaatakowane gałęzie częściej przemarzają i zasychają. Zwalczanie; podświetlanie koron drzew, wycinając gałęzie z koloniami bawełnicy i paląc je. W przypadku masowych pojawów szkodnika prowadzi się zwalczanie chemiczne po kwitnieniu drzew lub po zbiorze owoców stosując preparaty systemiczne. 18. Czerwce. Są to małe owady o silnie wyrażonym dymorfizmie płciowym. Samice są zawsze pozbawione skrzydeł, samce mogą być bezskrzydlne lub mają tylko pierwszą pare skrzydeł. Druga para jest przekształcona w tzw. Rozpinacze lub całkowicie zanikła. Samce nie mają narządu gębowego. Oczy złożone występują tylko u niektórych samców, samice zaś mają tylko dwa przyoczka. Często występuje partenogeneza i żyworodność. Mają 1-3 pokoleń rocznie. Samice składają jaja do woreczka jajowego pod ciałem lub pod tarczką. Larwa pierwsza jest ruchoma, larwy drugie mają już zredukowane narządy gębowe i nogi. Samice często o zredukowanych nogach i czułkach, są okryte tarczką lub wydzieliną woskową. Stopy nóg u obu płci zakończone są pazurkiem. Szkodliwość: polega na ogładzaniu rośli. Wprowadzana do roślin ślina hamuje wzrost i powoduje obumieranie pędów. Są wektorami niektórych wirusów. Są to szkodniki drzew, krzewów owocowych, ozdobnych, roślin uprawianych w szklarniach szklarniach i mieszkaniach. Porażone rośliny ozdobne mogą mieć szare metalowe liście. 19. Charakterystyka pluskwiaków równoskrzydłych. Są to owady z podgromady owadów uskrzydlonych, Występujące głównie w strefie zwrotnikowej i podzwrotnikowej, zarówno zarówno środowiskach wodnych jak i lądowych. Długość ciała od 1 mm do 10cm, przednia para skrzydeł posiada u nasady zgrubienia nadające jej charakter pokryw skrzydłowych, tylna para ma budowę błoniastą. Aparat gębowy typu kłująco ssącego z przodu głowy umieszczone w stanie spoczynku pod głową i tułowiem, podczas żerowania skierowany pionowo w dół. Pluskwiaki są pasożytami roślin i zwierząt lub prowadzą drapieżnicy tryb życia. Przechodzą rozwój z przeobrażeniem niezupełnym. Roznoszą wiele chorób roślin. Pluskwiaki prowadzące drapieżnicy tryb życia pełnią pożyteczną rolę zwal;czając owady będące szkodnikami np stonkę ziemniaczaną. 20. Biologia i szkodliwośc zmieników. Zimują postacie dorosłe na brzegach pól i lasów ,oraz na plantacjach roślin wieloletnich. Wiosną uaktywniają się rozpoczynając żerowanie na młodych liściach. Zapłodnione samice składają jaja umieszczając je zwykle w tkance roślinnej. Rozwój larw i nimf odbywa się w maju i czerwcu. Postacie dorosłe latają w lipcu, dając początek drugiemu pokoleniu, którego imagines pojawiają się we wnętrzu poszukując po krótkim żerowaniu miejsc na przezimowanie. Szkodliwość: zarówno osobniki dorosłe i larwy wysysają soki z różnych roślin. W miejscach żerowania tworzą się brunatne plamy powstające na skutek zamierania uszkodzonych komórek. Dochodzi do deformacji elementów roślin. Zniszczone liście i części generatywne zasychja i opadają. Przy masowych pojawach może dojść do znacznego spadku plonu masy zielonej i nasion. 21. Charakterystyka rzędu muchówek. Owady z rzędu zaliczanego do podgromady owadów uskrzydlonych zasiedlające całą kulę ziemską. Rozmiary ciała wachają się od 1-55mm długości i do 10cm rozpiętości skrzydeł.W budowie charakterystyczna głowa z dużymi, często owłosionymi oczami, nogi długie, segmentowany odwłok, narządy gębowe różnych typów. Posiadają jedną parę przeźroczystych skrzydeł, niektóre gatunki są ich pozbawione. 22. Owady błonkoskrzydłe. 23. Charakterystyka motyli. Owady różnej wielkości posiadają dwie pary skrzydeł błoniastych, okrytych łuskami lub włoskami, włoski wystające poza brzeg skrzydła tworzą tzw strzępine. Głowa z dużymi oczami złożonymi z 2 przyoczkami, z wieloczłonowymi czułkami, bardzo wyraźny dymorfizm między czułkami samca a samicy, narzady gębowe ssące żywią się nektarem. Nogi przystosowane do chodzenia, przednie nogi zwykle zredukowane. Larwa zwana gąsienicą jest często owłosiona, poczwarki zamknięte z chitynową osłonką, często z kokonem, larwa przed przepotważeniem przytwierdza się tylnymi odnóżami do podłoża. Skóra pęka wzdłuż ciała i wychodzi poczwarka, brunatnieje i żyje od kilku tygodni do kilku miesięcy. Po czym motyl wychodzi z niej w ten sam sposób. 24. Omówić biologie i zwalczanie zwójek. Zimują jaja na pędach lub gąsienice w oprzędach. Żerujące gąsienice zawijają brzegi blaszki liściowej ,często łącząc również przędzą kilka liści. Po kwitnieniu drzew przepoczwarzają się w oprzędach wśród liści lub w spękaniach kory. Lot motyli ma miejsce wiosną i latem. W naszych warunkach dają jedno, dwa pokolenia rocznie. Zwalczanie: w okresie pęcznienia pąków kwiatowych stosuje się opryskiwanie roślin preparatami chemicznymi lub biopreparatami. 25. Owocówka jabłkóweczka. Biologia. Gąsienice zimują w szczelinach kory. Wiosna przepoczwarzają się ,a wylot motyli następuje na przełomie V/VI. Samice składają jaja na związkach owoców ,a wychodzące gąsienice wgryzają się do wnętrza owoców gdzie przechodzą cały rozwój. Po wyrośnięciu kryją się w szczelinach kory. W ciągu roku wys. 1 do2 pokoleń. Szkodliwość ;gąsienice żerują wewnątrz owoców, zjadając miąższ i zanieczyszczając go odchodami. Opanowane owoce przedwcześnie opadają. Nie nadają się również do spożycia i przechowywania. Zwalczanie: jesienią wyłapuje się gąsienice przy użyciu opasek chwytnych, które następnie się niszczy. 26. Niestrzęp głogowiec. Motyle, wyżerają z górnej strony liścia skórkę i miękisz ,pozostawiając zbrązowiałą skórkę dolną równą od 1 -3% powierzchni liścia. W 2-3 stadium rozwoju opuszcza gniazda zimowe i żeruje na pąkach kwiatowych (grusza ,morela, czereśnia). 27. Piędzik przedimek. Biologia. Jaja zimują w koronach różnych drzew liściastych, składane są przy pąkach na krótkopędach lub w szczelinach kory w okresie pękania pąków wylęgają się z nich gąsienice, które żerują kolejno na wszystkich zielonych organach roślin. Po wyrośnięciu w maju, gąsienice schodzą do gleby gdzie przepoczwarczają się. W stadium poczwarki odbywa się diapauza letnia. Wylot motyli i składanie jaj odbywa się przy końcu paź. Szkodliwość. Gąsienice zjadają pąki liściowe, a następnie liście różnych drzew owocowych. Wygryzają małe dziurki doprowadzając do goło żerów blaszek liściowych, a później żerują także na pędach kwiatowych i kwiatach niszcząc słupki i pręciki, Zwalczanie. Opryskiwanie drzew preparatami chemicznymi lub biopreparatami
28) Pierścienica nadrzewka. Biologia. Jaja zimują na cienkich gałązkach różnych drzew liściastych. Wylęgłe z nich gąsienice żerują od wiosny na pąkach i liściach, początkowo gromadnie, kryjąc się we wspólnych obrzędzie, następnie pojedynczo. Po wyrośnięciu przepoczwarczają się na drzewach w luźnych kokonach. W VII pojawiają się dorosłe motyle. Jedno pokolenie w roku . Szkodliwość. gąsienice żerują niszcząc liście i kwiaty różnych drzew owocowych. Wczesną wiosną wyjadają pąki a następnie zjadają cale blaszki liściowe, pozostawiając pojedyncze główne nerwy. Mogą doprowadzić do powstawania goło żerów. Zwalczanie. W okresie bezlistnym należy ścinać i niszczyć gałęzi wraz ze złożami jajowymi, gdy wys. masowo należy opryskiwać. 29. Strzygonia chojnówka. Motyl z rodziny sowkowatych o rozpiętości skrzydeł 30-35 mm ,skrzydła przednie rdzawe lub szarawe z białymi plamami, tylnie skrzydła brunatnoszare z jasną strzępiną, dymorfizm płciowy słabo zaznaczony, jaja drobne, zielonkawe, gąsienica naga o 8 parach odnurzy. Szkodnik atakuje gł na słabych siedliskach przeważnie w wieku 40-80 lat, masowy pojaw (wybuch). Zwalczanie: opylanie młodych gąsienic preparatami kontaktowymi z gr węglowodanów chlorowanych. 30. Osiewnik rolowiec. Biologia. Samica składa jaja do gleby w pobliżuroslin. Wylęgłe larwy żerują na częściach podziemnych różnych roślin przez 2-4 lat, zimują w głębszych warstwach gleby. Przepoczwarzanie następuje w końcu lata. Stadium poczwarki jest krótkim więc jesienią pojawiają się postacie dorosłe. Pełen rozwój jednego pokolenia trwa średnio 3-5 lat. Szkodliwość. postacią szkodliwą są larwy uszkadzające korzenie i bulwy różnych roślin uprawnych. Zwalczanie. Larwy niszczy się mechanicznie , nasiona i wysadki należy zaprawiać bądź stosować pod rośliny preparaty granulowane. 31)Chradąszcz majowy. Zimują larwy w glebie lub w komorze poczwarkowej .dorosłe opuszczają komory poczwarkowe wiosną prowadząc zazwyczaj żer uzupełniający na liściach i organach generatywnych różnych roślin. Larwy żerują na częściach podziemnych roślin 1-4 lat. Pełen rozwój jednego pokolenia trwa 2-5 lat. Szkodliwość. postacie dorosłe niszczą liście i części generatywne roślin, powodując niekiedy gołożery. Larwy objadaja korzenie i rozłogi oraz dziurawią bulwy różnych roślin . zwalczanie. Głębokie spulchnienie gleby przed zimą lub orkę zimową, larwy można wyłapywać, stosować zaprawianie nasion lub wysiew łącznie z preparatami granulowanymi, opryskiwanie i opylanie roślin środkami żołądkowymi ( przeciw chrząszczą). 32. Hurmak olchowiec. Żeruje gł na olszy czarnej i szarej w razie ich braku na liściach brzozy, lipy, topoli, wierzby oraz drzewach owocowych. Cykl rozwojowy jest jednoroczny. Chrabąszcze po przezimowaniu zaczynają żerować na młodych liściach od końca kwietnia do połowy mają przez ok. 20 dni. Następnie kopulują ,pierwsze jaja w drugiej połowie maja. Po 15-18 dniach wylęgają się larwy, które żerują wyjadając dziury w blaszkach liściowych szkieletując je. Przepoczwarzają się w ściółce, następnie wylęgają się młode chrząszcze które żerują na górnej stronie liścia. Do zwalczania stosować insektycydy żołądkowe i kontaktowe. 33. Opuchlak truskawkowiec. Ryjek krótki ,gruby, gł szkodnik truskawek. Larwa podgryza korzenie roślin bardzo blisko liści. Zimują larwy najstarsze w glebie, wiosną żerują na korzeniach i zapoczważają się ,w maju pojawiają się osobniki dorosłe. W połowie lipca do połowy września samice składają jaja do gleby u nasady roślin, jedna samica po 2000 jajek, wylęgłe larwy wgryzają się di korzeni przekształcając się i zimując. Jesienią i wiosną powodują poważne uszkodzenia. Długość chrząszcza 6-7mm, ciało jajowate, ku tyłowi rozszerzone ,od góry jest ciemnofioletowe lub niebieskie. Spód czarnoniebieski, pokrywy z gęstymi kropkami. Larwa dł do 12mm ma barwę błyszcząco czarną. Gat ten wyst na olszach, larwy szkieletują liście na spodniej stronie, dorosłe chrząszcze wygryzają dziury w liściu. 34. Ogłodek owocowiec. . Chrząszcze ciemnoubarwione, dł 304mm, o ciele cylindrycznym. Larwy białe, beznogie, z czarną puszką głowową. Boilogia . zimują larwy, samica wygryza w drewnie chodnik macierzysty, a na jego bokach kilkadziesiąt wgłębień , w których składa jaja. Larwy żerują w drewnie wygryzając boczne chodniki, na których zakładają kolebki poczwarkowe. Szkodliwość. niszczą drewno i łyko różnych gat drzew co prowadzi do zasychania gałęzi, a nawet zamierania drzewa. Zwalczanie. Usuwanie z sadu i palenie wycietych gałęzi drzew. Opryskiwanie pni i grupszych gałęzi preparatami chemicznymi. 35. Szkodliwość ptaków. Głównie wydziobywanie pąków zimowych, uszkadzanie owoców .podłużne wydziobywanie pędów porzeczek w poszukiwaniu gąsienic. Pąki zimowe gł kwiatowe (wiśnia, grusza,porzeczka czerwona) -gile, wróble domowe, sikory, ziemba. Owoce( czereśne)- szpaki, kosy, drozdy, gawrony, sroki, wróble ,gile. Zapobieganie :odstraszanie przez wywieszanie błyszczących metalowych blaszek lub marwych ptaków, pokrywanie roślin sieciami, rozciąganie białych nici ,stosowanie armatek karbidowych. 36. Mysz polna i nornik. Mysz- myszowate, dł ciała ok50-250mm ,ogon dłuższy niż połowa ciała, pyszczek wąski i wydłużony, uszy wyraźnie widoczne, wąskie. Nornik- nornikowate- dł ciała ok90-200mm. Ogon krótszy niż połowa ciała, pyszczek tępy i krótki ,podobnie jak uszy, które są przylegające, niemal niewidoczne. Biologia. Gniazda zakladają w szczelinach oraz w norach kopalnych w glebie. Daja od 2-7 miotow rocznie po kilka do kilkanastu młodych w miocie. Odżywiają się produktami żywnościowymi i przemysłowymi ,bulwami ikorzeniami roślin ,oraz korą drzew i młodymi pędami. Szkodliwość. niszczą przechowywane produkty żywnościowe. Uszkadzają konstrukcje i ocieplenia pomieszczeń. Nornikowe zjadaja częśći zielone roślin motylkowych, zjadają oraz odżywiają się korzeniami spichrzowymi buraka, marchwi, pietruszki, bulwami ziemniaka i ziaren zbóż. Zwalczanie przez wyłapywanie różnymi pułapkami ,w sadach i na polach płytkie dołki należy napełniać zatrutym ziarnem. Sadzonki smarować środkami odstraszającymi. Gazowanie nor spalinami lub środkami chemicznymi.