1. Podstawy nawadniania .
Wielkość i wartość produkcji szkółkarskiej w danych warunkach glebowych bywa rożna w poszczególnych latach zależnie od zmienności pogody, a przede wszystkim od ilości i rozkładu opadów w okresie wegetacyjnym. Udatność siewów i siewek zależy nie tyle od sumy opadów rocznych czy miesięcznych, ile od ich równomiernego rozkładu w okresie wegetacji, szczególnie zaś w czasie kiełkowania nasion. Deszcze niewielkie, ale częste są korzystniejsze dla wegetacji niż rzadko pojawiające się deszcze ulewne. Jakość produkcji szkółkarskiej jest też uzależniona od wilgotności i temperatury powietrza atmosferycznego. Duża wilgotność powietrza wpływa pozytywnie na rozwój siewek, natomiast wyższa temperatura jest korzysta wówczas tylko, gdy zaspokojone są potrzeby wodne. Wysoka temperatura powietrza przy jednoczesnym braku opadów powoduje usychanie siewek. Szczególną wrażliwość na niedobór wilgotności wykazują siewki i sadzonki od maja do sierpnia. To samo odnosi się do okresu kiełkowania nasion oraz szkółkowania siewek.
Wyróżnia się wodę łatwo i trudno dostępną. O ilości wody dostępnej w glebie decyduje kilka czynników, w tym skład mechaniczny gleby i zawartość substancji organicznej w warstwie korzeniowej. Wyczerpanie wody dostępnej przez rośliny zachodzi bardzo szybko w glebie piaszczystej, a wolniej w glebie gliniastej, ilastej i torfie. W czasie suszy najwcześniej i najsilniej odczuwają brak wody rośliny rosnące na lekkich glebach mineralnych. Dlatego krótkotrwała susza w glebach piaszczystych jest groźniejsza w skutkach od znacznie dłużej trwającej na glebach ciężkich.
Zastosowanie w szkółce nawodnień umożliwia precyzyjne u3mywanie wilgotności gleby, przy której woda jest łatwo dostępna dla roślin. Zwilżanie gleby nie tylko chroni produkcję przed skutkami suszy, ale przez u3mywanie w glebie optymalnych warunków wilgotnościowych wpływa istotnie na zwiększenie ilości i polepszenie jakości materiału sadzeniowego. Jak wynika z badań IBL zastosowanie nawodnienia w połączeniu z nawożeniem mineralnym można zapewnić lepsze wschody sosny nawet o 40% w stosunku do szkółek nie nawadnianych i nie nawożonych. Ponadto nawadnianie zapewnia lepsze kiełkowanie nasion rzadko obradzających, trudno kiełkujących oraz umożliwia letnie szkółkowanie siewek świerka, a także jest skutecznym sposobem ochrony siewek i sadzonek przed przymrozkami i upałami.
2. Zastosowanie systemu nawadniającego.
Prowadzenie nawodnień w szkółkach uwarunkowane jest istnieniem odpowiedniego pod względem ilościowym i jakościowym źródła wody powierzchniowej lub podziemnej oraz uzyskaniem pozwolenia wodnoprawnego na pobór wody do nawodnień zg. z ustawą z dn. 18 lipca 2001 r.
3. Źródła poboru wody do nawadniania.
Źródłami poboru wody do nawadniania szkółek mogą być rzeki, kanały bądź inne cieki stałe prowadzące wodę, jak również jeziora i zbiorniki wodne. Na terenach gdzie brak jest warunków do ujęcia wody powierzchniowej, należy zbadać możliwości ujęcia wód podziemnych. Koszty takich ujęć wahają się w dużych granicach, zależnie od głębokości zalegania i wydajności warstwy wodonośnej. Przy rozpatrywaniu przydatności źródła wody należy brać pod uwagę:
wydajność źródła wody m3/h i wielkość dyspozycyjnego dopływu jednostkowego l/s x ha,
jakość wody pod względem fizycznym - temperatura, zawiesina, chemicznym - odczyn, związki, oraz pod względem sanitarnym.
Na podstawie analizy ilościowej i jakościowej źródła wody oraz zależności od odmiany systemu nawadniającego, a także jego parametrów eksploatacyjnych określana jest potencjalna wielkość nawadnianej powierzchni. Decyzję o rzeczywistej wielkości nawadnianej powierzchni podejmuje się na podstawie porównania potencjalnych możliwości nawadniania z zapotrzebowaniem na materiał sadzeniowy.
Istotne znaczenie ma również odległość ujęcia wody od szkółki oraz wzniesienie terenu szkółki ponad poziom wody w miejscu ujęcia. Pompownia musi być zlokalizowana blisko szkółki i nie powinna znajdować się zbyt nisko w stosunku do najwyżej położonej kwatery. Przy długich rurociągach tłocznych doprowadzających i znacznych różnicach poziomów między ujęciem a szkółką straty ciśnienia mogą okazać się zbyt duże i uniemożliwić uzyskanie dostatecznego ciśnienia w zraszaczach. Zastosowanie dodatkowej pompowni jest zwykle nie opłacalne ze względu na znaczne zwiększenie kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych deszczowni. Jeżeli wydajność źródła wody jest mniejsza od wymaganej, niezbędne jest wykonanie zbiornika retencyjnego służącego do wyrównywania przepływów dobowych. Przy ujęciu wody powierzchniowej o stosunkowo dużych zasobach wodnych zwykle stosowane są deszczownie, natomiast jeśli źródło wody jest bardzo małe możliwe jest zastosowanie mikronawodnień, z których najbardziej popularne są mikrodeszczownie i przewody deszczujące. Wymagają one mniejszych dopływów jednostkowych niż deszczownie ze względu na stosowanie mniejszych, lecz podawanych z większą częstotliwością dawek polekowych.
W nawodnieniach szkółek leśnych może być używana woda odpowiadająca III klasie czystości. W deszczowniach nie występuje wtedy problem zatykania zraszaczy. Kryterium jakościowe spełnia większość wód powierzchniowych i podziemnych obszarów leśnych. Znacznie bardziej zaostrzone są kryteria jakości wód dla mikronawodnieniach ze względu na małe przekroje otworów, emiterów i mikrozraszaczy. Zatykanie się tych urządzeń może być spowodowane zanieczyszczeniami fizycznymi, chemicznymi i biologicznymi. Niekiedy woda przed wprowadzeniem do sieci nawadniającej musi zostać poddana procesowi oczyszczania, uzdatniana i ewentualnie wzbogacana - przez dodanie nawozów i środków chemicznych.
Wody powierzchniowe zawierają znaczne ilości zanieczyszczeń mineralnych - piasek i organicznych - glony. Jakość wód podziemnych jest zmienna i zależna od charakterystyki warstw wodonośnych. W przypadku stosowania mikronawodnień konieczne jest wykonanie oceny jakości wody.
4. Odwodnienie terenu szkółki.
Potrzeba odwodnienia terenu szkółki może wyniknąć stąd, że często przeznacza się pod teren szkółki o glebie zasobnej, ale słabo przepuszczalnej, lub obszary wylesione, gdzie zwierciadło wody jest zbyt blisko powierzchni gruntu, co utrudnia prace sprzętem mechanicznym. Obfite opady atmosferyczne mogą powodować na nieprzepuszczalnych glebach wymakanie siewek i sadzonek. Obniżenie zbyt wysokiego poziomu wody gruntownej i odprowadzeniu nadmiaru wody z opadów sprzyja polepszeniu warunków produkcji szkółkarskiej. Odwadnianie za pomocą rowów otwartych jest nie korzystne, ze względu na utratę powierzchni produkcyjnej, najodpowiedniejszym systemem odwaniania szkółek jest drenowanie, ponieważ zapewnia szybsze odprowadzanie nadmiaru wody grawitacyjnej, a ponadto poprawia fizycznie i biologicznie właściwości gleby.
Używa się 3 rodzajów drenów:
- ceramicznych,
ze sztucznego tworzywa
z faszyny
dreny ceramiczne można stosować w postaci rurociągów nie uszczelnionych tylko na uprawach. Produkowany w nich 1 i 2 letni materiał sadzeniowy korzeni się na tyle płytko, iż nie powoduje zarastania drenów przez korzenie.
5. Podział nawodnień wg pełnionych funkcji.
Nawodnienia zwilżające - podstawowym celem stosowania nawodnień jest u3mywanie uwilgotnienia gleby w stanie zapewniającym prawidłowy rozwój roślin. Za pomocą nawodnień zwilżających u3muje się w warstwie korzeniowej uwilgotnienie gleby w zakresie, przy którym woda jest łatwo dostępna dla roślin, lecz nie występuje w nadmiarze, gdyż mogłoby to powodować uszkodzenia - pleśnienie nasion, wymywanie składników nawozowych lub negatywnie wpływać na stan mikoryzę.
Nawodnienia technologiczne - polegają na zwiększeniu wilgotności gleby w celu ułatwienia szkółkowania, oraz zapewnienia optymalnych warunków wodnych bezpośrednio po wykonanych zabiegach szkółkowania i po podcinaniu korzeni. Równoczesne nawożenie i zwilżanie gleby to fertygacja.
Nawodnienia ochronne - polegają na regulacji warunków termicznych dla ochrony przed przymrozkami lub w celu zmniejszania transpiracji przez obniżenie temperatury powietrza w upalne dni.
6. Systemy nawadniające stosowane w szkółkach.
Nawodnienia można podzielić na grawitacyjne i ciśnieniowe. Grawitacyjne - nawodnienia podsiąkowe. Polegają na zasilaniu warstwy korzeniowej przez podsiąk kapilarny z wody gruntowej u3mywanej blisko powierzchni terenu za pomocą sieci rowów i znajdujących się w nich urządzeń piętrzących. Powszechnie używa się w szkółkach nawodnienia deszczowniane i mikronawodnienia.
7. Typy deszczowni.
Zależnie od sposobu instalacji, montażu i eksploatacji deszczownie dzieli się na: stałe, półstałe, przenośne i ruchome.
Deszczownia stała - wszystkie elementy zamontowane są na stałe. Agregat pompowy znajduje się w stałym pomieszczeniu, a rurociągi dostarczające wodę znajdują się poniżej głębokości zamarzania gruntu. Niezbędne jest zapewnienie możliwości odwadniania rurociągów na okres zimowy. Wysokie koszty instalacji deszczowni stałych są rekompensowane przez niską pracochłonność obsługi - możliwość sterowania nawadnianiem.
Deszczownia półstała - ma stałą pompownie i podziemny rurociąg główny, na którym umieszczone są hydranty czerpalne. Podłącza się do nich przenośne rurociągi nawadniające ze zraszaczami. Można zastosować agregat pompowy, który jest wygodniejszy niż spalinowy.
Deszczownia przenośna - składa się z przenośnego agregatu pompowego z napędem spalinowym oraz przenośnych rurociągów układanych na powierzchni terenu: głównego i deszczujących ze zraszaczami. Rurociąg główny układa się raz na sezon zraszania, natomiast zestaw przenośny jest po każdym zraszaniu demontowanym przenoszony i montowany na następnej kwaterze. Zaletą jest łatwy montaż i niskie koszty instalacji, wadą jest wysoka pracochłonność przy rozkładaniu, składaniu i przenoszeniu rurociągów. Ponadto naziemny rurociąg główny jest często narażony na uszkodzenia.
Deszczownie ruchome - cześć elementów jest przemieszczana w trakcie nawadniania. Do tego typu deszczowni należą deszczownie szpulowe. Deszczowni ruchomych nie można zastosować do ochrony sadzonek przed przymrozkami.
8. Elementy deszczowni.
Deszczownia składa się z następujących elementów:
ujęcia wody powierzchniowej lub podziemnej
agregatu pompowego
przewodów złożonych z rurociągów tłocznych z odpowiednią armaturą.
przewodów deszczujących z zasuwami i zraszaczami.
9. Ujęcie wody w deszczowni.
Warunkiem prawidłowej lokalizacji szkółki wielkoobszarowej jest możliwość ujęcia i doprowadzenia określonej ilości wody nadającej się do deszczowania. Powierzchnię produkcyjną szkółki przewidzianą do nawodnienia w cyklu jednorocznym stanowi powierzchnia będąca pod uprawą w danym roku. Powierzchnia nawadniania w cyklu 1 rocznym wynosi ok. 70-80% powierzchni produkcyjnej i zależna jest od płodozmianu. Powierzchnie zajęte pod ugór czarny lub zielony nie wymagają nawodnienia.
Najbardziej przydatne do nawodnień deszczownianych są pompy wirowe odśrodkowe. Zalety:
- równomierny ruch pozwalający wytworzyć stałe ciśnienie wody
- wysoka niezawodność działania
- duże bezpieczeństwo użytkowania
- małe wymiary i masa.
Wybrany agregat pompowy powinien odznaczać się niezbędną wydajnością oraz zapewnić odpowiednie ciśnienie w urządzeniach nawadniających. Niezbędną wydajność agregatu pompowego deszczowni określa się z zależności:
Q = 1000 x Z / 60 x Tz [l/min]
Z - dzienne zapotrzebowanie na wodę do deszczowania szkółki
Tz - czas pracy deszczowni w ciągu dnia roboczego [h]
Określenie wydajności agregatu pompowego powinno uwzględniać także wydatek wody na nawodnienia ochronne przed przymrozkami, co można obliczyć z zależności:
Q = 166,78 x Po x Io [l/min]
Po - powierzchnia jednocześnie chroniona przed przymrozkami [ha]
Io - intensywność deszczowania w czasie ochrony przed przymrozkami.
Przyjętą wartość Q należy zwiększyć o straty wody w 2% w deszczowniach poł stałych i 5%
W przenośnych.
Czas pracy deszczowni trwa zwykle od 4-6 h w ciągu dnia roboczego.
10. Zraszacze.
Zadaniem zraszaczy jest rozprowadzanie w postaci sztucznego deszczu, wody na nawadnianej kwaterze.
Zraszacze powinny :
zapewniać intensywność deszczowania w granicach 3-10 mm/h
mieć promień zasięgu deszczowania do 20 m
funkcjonować przy ciśnieniu mniejszym od 0,04 Mpa
być zaopatrzone w wymienne dysze umożliwiające dostosowanie intensywności nawodnień zwilżających do fazy rozwojowej roślin oraz realizację innych funkcji deszczowni - nawożenie, rozprowadzanie środków ochrony, ochronę przed przymrozkami.
W nawodnieniach zwilżających zaleca się różnicowanie intensywności deszczowania. Po wysiewie nasion do połowy czerwca należy stosować dysze 3-4 mm/h o małej intensywności zraszania. Od połowy czerwca na kwaterach z materiałem 1 letnim intensywność zwilżania można zwiększyć do 6 mm/h. na kwaterach z materiałem wieloletnim intensywność może być większa do 10 mm/h, lecz nie powinna przekraczać natężenia wsiąkania wody w glebę (infiltracji). Przy nawadnianiu technologicznym można stosować zraszacze o większym natężeniu do 10 mm/h, natomiast po szkółkowaniu a także przy ochronie przed przymrozkami i przy nawożeniu intensywność deszczowania powinna wynosić 3-5 mm/h.
Do ochrony przed przymrozkami stosuje się specjalne zraszacze z kapturkami zabezpieczającymi sprężynę zraszacza przed zamarzaniem i mechanicznym uszkodzeniem.
11. mikronawodnienia.
Dostarczają one do gleby wodę lub roztwory w postaci kropel, strużek, rozprysku lub mgły. Zaletami są oszczędność wody oraz możliwość zapewnienia poszczególnym roślinom optymalnych wodnych i pokarmowych warunków rozwoju.
Wyróżnia się nawodnienia:
kroplowe i podpowierzchniowe < 12 l/h
strużkowe od 12 do 100 l/h.
rozpryskowe od 25 do 120 l/h.
w szkółkach leśnych na powierzchniach otwartych stosuje się jedynie mikro deszczownie z przewodami zraszającymi i mikro zraszaczami różnej konstrukcji, np. Sumisansui, w których emiterami są otwory o średnicy 0,3 mm.
Charakterystyka mikronawodnienia z porównaniem z deszczowniami:
mniejsze zużycie wody
mniejsze zużycie energii
mniejszy nakład siły roboczej
możliwość nawodnień zwilżających, technologicznych i ochronnych.
możliwość pełnej automatyzacji
trwałość i niezawodność urządzeń
odporność na korozję
możliwość nawożenia z nawadnianiem
Budowa mikrodeszczowni:
ujęcie wody z agregatem pompowym
węzeł sterowniczy
przewody doprowadzające wodę do kwater
przewody rozprowadzające z mikrozraszaczami
O wyborze mikronawodnień do nawadniania szkółek leśnych decyduje wiele czynników, np.:
jakość i ilość dostępnej wody
analiza ekonomiczna kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych
niebezpieczeństwo dewastacji urządzeń.
Systemy mikronawodnień zawierają znacznie więcej kontrolnych i sterowniczych urządzeń, które mogą być przedmiotem kradzieży bądź dewastacji.
12. Okresy nawodnień zwilżających.
W okresie niedoboru opadów nawadnianie ma na celu uzupełnienie w glebie zapasów wody łatwo dostępnej. Jej ubytki są spowodowane transpiracją roślin i parowaniem wody z gleby. Proporcje między tymi rodzajami parowania zmieniają się w ciągu rozwoju siewek lub sadzonek. Nawodnienie w szkółkach otwartych wykonuje się od początku kwietnia po wysiewie nasion do końca sierpnia, czyli do zakończenia głównego okresu wegetacyjnego. Zakończenie nawodnień w sierpniu ma na celu odpowiednie przygotowanie siewek do spoczynku zimowego. Wyróżniamy okresy nawadniania:
I Okres nawodnień materiału jednoletniego - w okresie od wysiewu nasion do rozwinięcia się i ukorzeniania siewek, rozchód wody ogranicza się jedynie do parowania fizycznego z gleby. Straty wody kapilarnej są niewielkie. Zraszanie powinno odbywać się niewielkimi lecz częstymi dawkami polewowymi, aby nasiona miały wilgotność sprzyjającą kiełkowaniu. Okres ten trwa zwykle od początku kwietnia po wysiewie nasion do połowy czerwca.
II Okres nawodnień materiału - w miarę rozwoju i ukorzeniania się siewek parowanie transpiracyjne zaczyna przeważać nad parowaniem fizycznym z gleby, w wyniku czego ubytek wody zaczyna obejmować coraz głębsze warstwy gleby, w miarę rozprzestrzeniania się systemów korzeniowych siewek. Okres ten trwa od połowy czerwca do końca sierpnia, do zakończenia głównego okresu wegetacji siewek.
Okres nawodnień materiału wieloletniego - zużycie wody przez wielolatki wzrasta w miarę rozwoju rośliny i pogłębiania się systemów korzeniowych sadzonek. Nawadnianie, w zależności od warunków pogodowych wykonuje się w całym okresie wegetacyjnym.
13. Określenie dawek polekowych.
Najbardziej miarodajną metodą określania dawki polekowej jest jej wyznaczenie na podstawie krzywej pF obrazującej zależność między uwilgotnieniem gleby a jej siłą ssącą. Krzywą pF wyznacza się w laboratoriach glebowych ze specjalistyczną aparaturą. Do określania dawki wody wykorzystuje się również metody pośrednie:
metoda Varallaya
metoda Somorowskiego
Nasiona i siewki poszczególnych gatunków drzew wymagają różnej wilgotności do skiełkowania i wzrostu. Maksymalna zdolność kiełkowania jest osiągalna tylko przy u3maniu odpowiedniej wilgotności w górnej warstwie gleby, bezpośrednio otaczającej nasiona i korzonki siewek. Uzyskuje się to za pomocą zraszania w odpowiednich odstępach czasu po wysiewie nasion i w okresie wzrostu siewek. Deszczowanie różnych gatunków uzależnione jest od wielu czynników, głównie od rodzaju gleby i deszczowania. Wielkość dawek jednorazowego polewu w okresie II nawodnienia ustala się na podstawie zawartości wody łatwo dostępnej, jaką dana gleba może za3mać ze względu na jej skład chemiczny oraz pożądanej głębokości zwilżenia gleby ze względu na zasięg korzeni siewek. Głębokość zwilżania czynnej warstwy gleby zwiększa się stopniowo z 10 na 20 cm dla zapewnienia odpowiednich warunków rozwoju systemów korzeniowych siewek na daną głębokość.
W czasie deszczowania następują straty i ubytki wody poprzez parowania w powietrzu, zwiewania drobnych kropli przez wiatr, parowania ze zroszonej powierzchni gleby, siewek lub sadzonek. Dla materiały wieloletniego należy zwiększyć głębokość nawilżania do 25 cm.
Przy deszczowaniu zwilżającym istotne znaczenie ma intensywność tego zabiegu, zwana również natężeniem zraszania. Zależy ona od średnicy dysz i ciśnienia w zraszaczach. Intensywność powinna być dostosowana do rodzaju i wieku siewek lub sadzonek. Szczególnie ważne jest zraszanie w I fazie rozwoju siewek - w okresie kiełkowania i wytwarzania korzeni. Wówczas intensywność nie powinna przekraczać 3-4 mm/h. Taka intensywność wyklucza możliwość niszczenia struktury gleby i jej zaskorupiania oraz wymakania i wypłukiwania nasion lub słabo jeszcze zakorzenionych siewek. W II okresie wzrostu dawka może być zwiększona do 6 mm/h. na kwaterach z materiałem wieloletnim dawka może wynosić 10 mm/h, lecz nie powinna przekraczać prędkości wsiąkania wody w glebę. W nawodnieniach ochronnych przed przymrozkami i przy nawożeniu zalecana intensywność deszczowania powinna wynosić 3-5 mm/h.
Czas zraszania na 1 stanowisku potrzebny do dostarczenia do gleby określonej ilości dawki wody zależne jest od intensywności zraszania. Czas pracy zraszaczy na 1 stanowisku oblicza się wg wzoru:
Tz = D / Iż [h]
D - dawka jednorazowego polewu brutto [mm]
Iż - intensywność deszczowania [mm/h]
Efektywny czas pracy deszczowni w ciągu doby wynosi 4-6 h, przy czym najodpowiedniejsze są godziny ranne i popołudniowe. W południe występują zazwyczaj największe straty wody na parowanie. Deszczowanie w tej porze wymagałoby zwiększenia dawek polekowych brutto i wydłużenia czasu pracy zraszaczy na 1 stanowisku. W razie awarii deszczowni może zachodzić potrzeba deszczowania o innych porach, można wykorzystać również godziny nocne.
Wpływ opadów atmosferycznych na deszczowanie uwzględnia się przez dostosowywanie częstotliwości deszczowania do rozkładu i wielkości opadów. Bierze się pod uwagę opady nie mniejsze niż 3 mm. Jeżeli suma opadów miarodajnych przekracza wielkość dawki polekowej brutto deszczowania nie wykonuje się. W każdej szkółce powinien być zainstalowany deszczomierz Hellmanna i należy na bieżąco prowadzić pomiary i zapisy opadów atmosferycznych w sezonie nawadniania szkółek.
Średnie dzienne zapotrzebowanie na wodę do nawodnienia szkółki- Z
Z= 10 Ebr x Pn [m3}
Ebr wielkośc dobowego zużycia wody na ewapotranspirację brutto [mm]
Pn powierzchnia produkcyjna szkółki, która będzie nawadniana w cyklu rocznym [ha]
Ebr= E/ ke [mm]
E wielkośc dobowego zużycia wody jw. tylko netto
ke współczynnik techniczny efektywności deszczowania, dla zraszaczy deszczownianych =0,85, dla mikrozraszaczy 0,9
Liczba jednocześnie pracujących zraszaczy n
n= Qp/ qz
Qp wydajnośc agregatu pompowego [l/min]
qz wydajnosc zraszacza z dyszą o określonej średnicy przy optymalnym ciśnieniu
Wielkość dziennej dawki polewowej netto d
d= 0,1 wd x h [mm]
wd ilośc wody łatwo dostępnej dla roślin w % obj. gleby
h pożądana głębokość zwilżenia [cm]
Dawka polewowa brutto D
D= d/ke [mm]
Częstotliwośc deszczowania T
T= d/E [dni]
nieopisane symbole mają opis przy poprzednich wzorach.
14. Inne rodzaje deszczowania.
Poza deszczowaniem wegetacyjnym w szkółkach stosuje się deszczowanie związane ze szkółkowaniem, nawożeniem mineralnym i podcinaniem korzeni siewek, oraz deszczowanie ochronne przed przymrozkami.
Nawadnianie związane ze szkółkowaniem - wykonuje się w 2 etapach, zraszanie gleby bezpośrednio przed jej przygotowaniem do szkółkowania oraz zraszanie zaszkółkowanych siewek. Zraszanie w 1 etapie ma na celu uwilgotnienie gleby do stanu umożliwiającego wykonanie rowków przy użyciu sprzętu mechanicznego. Należy brać pod uwagę wilgotność gleby, aby nie spowodować nadmiernego jej uwilgotnienia, które może utrudnić pracę. Intensywność zraszania nie jest ważna, może być nawet do 1- mm/h.
W 2 etapie deszczowanie powinno być mniej intensywne, ma ono na celu uzupełnienie w glebie wody łatwo dostępnej i lepsze zespolenie korzonków z glebą. 1 letnie sadzonki gatunków iglastych zrasza się przy zastosowaniu w zraszaczach dysz zapewniających intensywność do 6 mm/h. Natomiast starsze sadzonki iglaste oraz wieloletnie liściaste mogą być zraszane z nieco większą intensywnością.
Nawadnianie po nawożeniu mineralnym - ma na celu skrócenie przerwy między zabiegiem nawożenia mineralnego a wysiewem nasion. Po wiosennym nawożeniu wysiew może nastąpić nie wcześniej niż po 2 tygodniach. Jeżeli po rozsianiu nawozów wcześniej wystąpią opady atmosferyczne, to zasiewy można wykonać po tygodniu, co jest równoznaczne z wydłużeniem okresu wegetacji i polepszeniem jakości produkowanych siewek. Po nawożeniu stosuje się deszczowanie dawką polekową 6-10 mm, zależnie od rodzaju gleby. Najmniejsza dawka dotyczy gleb lekkich, największa dotyczy gleb mocniejszych.
Deszczowanie po podcięciu korzeni - wykonuje się po podcięciu korzeni w celu uzupełnienia w glebie wody łatwo dostępnej. Podcinanie korzeni powoduje rozluźnienie gleby i przyspieszenie parowania jałowego, a przez to zmniejszenie zawartości wody łatwo dostępnej w wierzchniej warstwie gleby. Deszczowanie należy rozpocząć bezpośrednio po podcięciu korzeni. Intensywność nie ma tu znaczenia.
Ochrona roślin przed przymrozkami - przymrozki wiosenne wyrządzają duże szkody, w ciągu 1 nocy mogą zniszczyć wszystkie rośliny! Szczególnie wrażliwe na niskie temperatury są siewki buka, dębu, jesionu i jodły. Warunkami sprzyjającymi do wystąpienia przymrozków są gleby o małym przewodnictwie cieplnym bez naturalnej ochrony przed promieniowaniem w formie drzew i krzewów oraz czynniki meteorologiczne takie jak: mała wilgotność powietrza, brak chmur, brak wiatru, intensywne parowanie powierzchni w ciągu dnia.
Najczęściej stosowane zabiegi można podzielić na 2 grupy: fizyczne i biologiczne.
Do zabiegów fizycznych zaliczamy:
deszczowanie
ogrzewanie
zadymianie
przykrycie
wymuszanie cyrkulacji powietrza
Deszczowanie jako zabieg ochronny jest stosowany w 3 formach: deszczowanie wyprzedzające o 2-3 dnie termin przymrozku, deszczowanie pośrednie - zwilżanie tylko terenu wokół chronionego obszaru, deszczowanie bezpośrednie chronionych upraw.
Deszczowanie wyprzedzające chroni rośliny tylko przed przymrozkami radiacyjnymi rzędu 1-2 st. C. dawkę polekową dobiera się do wilgotności gleby i w zasadzie nie powinna ona przekroczyć 30 mm.
Deszczowanie pośrednie - zapewnia, że gleba i rośliny chronione są suche, głównym celem jest uniemożliwienie dopływu zimnego powietrza z terenów sąsiednich.
Deszczowanie bezpośrednie - wykorzystuje ciepło krzepnięcia dostarczanej wody, a tym samym wzrost temperatury powietrza. Rezerwa wody w zbiorniku do deszczowania powinna zapewnić możliwość przynajmniej 3x ochrony przed przymrozkami w sezonie. Ważnym czynnikiem jest wiatr, gdy wieje > 5 m/s a wilgotność powietrza jest mniejsze niż 60% to deszczowanie jako zabieg ochronny jest mało skuteczne. Przed przymrozkami chronione są głównie wrażliwe gatunki.
15. Zasady deszczowania.
Intensywność deszczowania - do ochrony przed przymrozkami zaleca się następującą intensywność deszczowania: niskie rośliny 2,1-2,9 mm/h oraz dla krzewów w szkółce 2,9 - 3,8 mm/h.
Równomierność deszczowania - w warunkach eksploatacyjnych nie można uzyskać w pełni równomiernego rozprowadzenia wody. Jeżeli występuje mała prędkość wiatru a ciśnienie robocze w zraszaczu = 0,4 Mpa to minimalna intensywność deszczowania nie może być mniejsza od średniej intensywności na powierzchni kwatery o więcej niż 30%.
Prędkość obrotowa zraszaczy i wysokość ich umieszczania - zraszacze wykorzystywane do ochrony przed przymrozkami muszą cechować się bez awaryjnością do -10st. C. prędkość obrotowa powinna być nie mniejsza niż 1 obrót na minutę. Dla skutecznej ochrony zraszacze powinny znajdować się 0,5 - 1 m nad roślinami.
Ważnymi problemami są również:
pomiar temperatury
pomiar wilgotności względnej powietrza
pomiar kierunku i prędkości wiatru
częstotliwość odczytu przyrządów
ustalenie terminów włączenia urządzeń nawadniających
16. Nawożenia za pomocą urządzeń nawadniających.
Nawozy rozsiewane na powierzchni gleby są przemieszczane w skutek opadów i powodują degradację środowiska naturalnego przez zanieczyszczanie wód powierzchniowych i podziemnych. Można tego uniknąć stosując technikę nawadniania wraz z nawożeniem. Technologia ta zapewnia podawania wody i roztworów nawozowych w ilościach równych dobowemu zapotrzebowaniu roślin. Stosuje się to przy zastosowaniu nawozów dolistnych uzupełniających rośliny w makro i mikro składniki. Nawożenie nie może powodować korozji urządzeń, nie może niszczyć elastyczności przewodów i zwiększać strat hydraulicznych, nie zatykać żadnych urządzeń systemu, nawozy powinny być całkowicie rozpuszczalne w wodzie.