Gotyk styl w architekturze i sztuce, który powstał i rozwinął się w połowie XII wieku we Francji i trwał do wieku XVI. Już pod koniec stulecia pojawił się w Anglii, dzięki cystersom rozpowszechnił się na kraje germańskie i środkowoeuropejskie.
gotyk wczesny |
||
gotyk dojrzały (pełny) |
||
gotyk późny (płomienisty) |
do przeł. XV i XVI w. |
Pierwsze budowle gotyckie powstały we Francji w prowincji Ile de France, która od dawna była siedzibą królów francuskich.
Zapoczątkował kulturę dworską, rycerską i mieszczańską.
Jego nazwa pochodzi od Gotów, dlatego też często błędnie uważany był za styl barbarzyński.
Nazwa gotyk wzięła się z nieporozumienia. Włoski humanista, Giorgio Vasari, nazwał tak sztukę Średniowiecza, chcąc podkreślić jej barbarzyński charakter. Nazwał ją gotycką, aby podkreślić jej pochodzenie od Gotów - wojowniczego ludu najeżdżającego Europę we wczesnym Średniowieczu.
Był to przede wszystkim styl sakralny, oparty na scholastycznej zasadzie jedności i traktowania świata jako wytworu Boga.
4) W XII wieku wyłoniła się z budownictwa romańskiego. Była on architekturą miasta. Jej podstawą stały się sklepienia ostrołukowe, natomiast materiałem budulcowym - cegła.
5) Cechy architektury gotyckiej :
-> bardzo wysokie budowle
-> smukłość i strzelistość
-> podstawa budowli wzniesiona na planie krzyża
-> zastosowanie łuku ostrego oraz przyporowego , które miały na celu odciążenie ścian
-> dużo rzeźb
-> wnętrza Kościołów zdobione freskami zazwyczaj scenami biblijnymi
-> szerokie, bogato zdobione portale Po bokach, na cokołach lub wspornikach, ustawiano często figury świętych.
-> głowice kolumn zdobiono realistycznymi kompozycjami rośli
-> duże okna z witrażami, dzięki którym do wnętrza budowli dostawała się duża ilość światła
Frontony kościołów i katedr ozdabiały okna koliste, przejęte ze stylu romańskiego, ale znacznie większe od romańskich.
duża popularność ołtarzy
W gotyku wykształca się typ ołtarza szafiastego, w którym część środkowa, zamykana na co dzień, jest otwierana na drzwi uroczyste. Ołtarz ma formę tryptyku. Najbardziej znanym przykładem jest ołtarz Wita Stwosza w kościele Mariackim w Krakowie, wyrzeźbiony w latach 1477-1489.
10 ) Bezpieczeństwo i trwałość tak wielkiej budowli zapewnia system filarowo-żebrowy. Potężne filary biegną rzędami dźwigają strop lub sklepienie, dzieląc zarazem wnętrze kościoła na nawy. z gotyckich filarów wybiegają u szczytu ceglane lub kamienne łuki zwane żebrami, łączące się z sobą po przekątnej. Każda czwórka filarów u góry powiązana jest więc na krzyż. Krzyż utworzony z owych żeber daje nazwę gotyckiemu sklepieniu: krzyżowo-żebrowe. Przestrzenie między żebrami sklepienia wypełniają wklęsłe trójkąty z cegły lub kamienia, tzw. wysklepki. Ponieważ nawę główną wyciągano ku górze na bardzo znaczną wysokość (bywało, że prawie do 50 m, co równa się wysokości dzisiejszego 15-piętrowego domu), ubezpieczano ją dodatkowo tzw. łukami przyporowymi. Łuki te, biegnąc ponad niższymi nawami bocznymi "przypierały" z zewnątrz każdy filar nawy głównej , a same opierały się na solidnych skarpach przybudowanych od zewnątrz do muru budowli.
Transept część kościoła, nawa prostopadła do osi kościoła, położona pomiędzy prezbiterium, a resztą jego budynku
Apsyda (lub absyda) - w architekturze pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, dostawione addytywnie do bryły świątyni i otwarte do jej wnętrza. Zazwyczaj zamyka prezbiterium, czasem nawy boczne i ramiona transeptu lub westwerk. Występowała już w architekturze rzymskiej, stąd przejęta przez chrześcijaństwo.
Prezbiterium (w architekturze nazywane także "chórem kapłańskim") - przestrzeń kościoła przeznaczona dla duchowieństwa (nazwa pochodzi od słowa prezbiter - ksiądz) oraz służby liturgicznej (m. in. ministrantów)
11) W czasie gotyku dużej zmianie uległo konstruowanie sklepień przez zastosowanie żeber. Wraz ze zmianami kształtu łuku pozwalało na znaczną dowolność w ich kształtowaniu.
a) krzyżowo- żebrowe, B) gwiaździste, c) kryształowe, d) sieciowe
12) Katedry gotyckie charakteryzuje wielkośc i ich doskonałość ich wysokość zbliża się do 100 metrów. Budowano tak wysokie katedry, gdyż sądzono, że wtedy wierni będą bliżej Boga.
Główny akcent katedry stanowią (jedna lub dwie) wieże fasadowe, które miały za zadanie podkreślić lekkość i strzelistość budowli. Natomiast wysokie wieże gotyckich Kościołów stanowiły doskonały punkt obserwacyjny w razi ataku wroga lub pożaru.
Gotyckie kościoły były budowane niejednokrotnie przez
dziesiątki lat. Zmieniająca się niekiedy sytuacja materialna fundatorów
powodowała przerywanie budowy niedokończonych wież (stąd w wielu
gotyckich kościołach wieże mają różną wysokość) i wystroju elewacji.
Wieże wznoszono zazwyczaj na dwa sposoby. Albo pojedynczo od frontu Mogły wtedy przekraczać wysokość 100 metrów.
Albo parami od frontu
13) Budownictwo swieckie :
*Udoskonalenie machin oblężniczych
*Pojawienie się artylerii
*Budowa mostów zwodzonych
*Ratusze - wzrost znaczenia w zabudowie miast
*powstanie szpitali na obrzeżach miast
BRAMA OLSZTYŃSKA Lubece
14) Bazylika Saint Denis
Jedna z pierwszych budowli wzniesiona w stylu gotyckim.
Jej budowę rozpoczęto w ok. 1136 i zakończono pod koniec XIII wieku.
15) Za najbardziej typowe dla architektury gotyckiej uznaje się wielkie katedry Nótre Dame :
w Paryżu , Chartes, Remis, Amiens.
Katedra w Amiens (departament Somme) szczyci się uznawaną za najdoskonalszą pod względem proporcji katedrą zbudowaną w latach 1220 - 1288
17) Francja jest nie tylko ojczyzną katedr, lecz także wspaniałych średniowiecznych zamków i imponujących założeń obronnych. Przykładem może być ufortyfikowany pałac papieski w Awinionie czy królewska twierdza Carcassonne.
PAŁAC PAPIESKI W Awinionie
18) Gotyk w Europie
Francuzka architektura gotycka była wzorcem dla prawie całej Europy. Jednak tworzyły się lokalne odrębności. W Anglii charakterystyczna była duża długość budowli oraz rozmaitość sklepień.
Katedra w Canterbury
19) W konserwatywnych Włoszech, architektura gotycka nie stworzyła pełnego systemu zaledwie przejmując pewne elementy, jak sklepienie żebrowe.
Wnętrze kościoła Santa Croce we Florencji
Architektom włoskim ten styl budowania niezbyt się podobał. Podobnie jak romanizm był dla nich kulturowo obcy. Przyjęły się i rozpowszechniły tylko niektóre elementy tego stylu, a wraz z pojawieniem się renesansu szybko od gotyku odstąpiono.
20) W Niemczech miało miejsce duże zróżnicowanie środowisk, główną rolę przypisuje się dominikanom, cystersom i zakonowi krzyżackiemu, zwłaszcza w zakresie architektury obronnej.
Katedra św. Piotra i Pawła w Kolonii
21) Gotyk trafił do Polski w XIII wieku wraz z zakonami dominikańskimi i franciszkańskimi.
Polskie kościoły gotyckie budowano najczęściej z czerwonej cegły (z powodu braku kamienia), stąd polski gotyk nazywa się ceglanym.
Na kształtowanie się stylu gotyckiego miały duży wpływ przemiany zachodzące wśród mieszczaństwa.
Lokacja miast na prawie magdeburskim i powstawanie nowych ośrodków, których mieszkańcy w okresie rozdrobnienia dzielnicowego czuli się związani przede wszystkim z własnym regionem, a nie całym krajem sprzyjała powstawaniu odrębnych szkół sztuki gotyckiej.
Okres rządów Kazimierza Wielkiego. (Gotycki orzeł piastowski na pieczęci Kazimierza Wielkiego 1335 r.)to czas największego rozkwitu architektury gotyckiej w Polsce. Za panowania Kazimierza Wielkiego na terenie Małopolski powstało wiele gotyckich budowli,Na polecenie Kazimierza Wielkiego wzniesiono na Wawelu gotycki zamek, składający się z kilku budowli usytuowanych wokół dziedzińca. Został on przebudowany pod koniec XIV wiek przez Władysława Jagiełłę i Jadwigę, za których rządów dobudowano tzw. Kurzą Stopkę i Wieżę Duńską. Z zamku tego zachowała się także tzw. sala Jadwigi i Jagiełły, w której eksponowany jest obecnie Szczerbiec. Po raz drugi podobny rozwój miał miejsce w fazie późnogotyckiej, za rządów Kazimierza Jagiellończyka.
22) Pierwsze elementy nowego stylu są widoczne w budowanej w latach 1226-1250 ceglanej bazylice św. Trójcy w Krakowie. W tym dominikańskim kościele, należącym do czasów późnoromańskich, wykonano ostrołukowe łęki międzynawowe.
23 ) Katedra pod wezwaniem św Piotra i Pawła
Zamek krzyżacki w Malborku
Bazylika mariacka w Gdańsku
Katedra św. Jana Chrzciciela we Wrocławiu
24) O rzeźbie gotyckiej powiedzieć można, iż rozwijała się w oprawie katedry i odkrywała na nowo formy naturalistyczne, do których powraca także malarstwo. Rzeźbiarze gotyku odrzucają romańskie kanony zdobnicze, aby zastąpić je formami ornamentalnymi, mających swoje źródło w świecie roślin. Obecne są również fantazyjne stwory w postawie wyprostowanej lub skulone niekiedy pełniące role rzygaczy.
25) • ścisły związek z kościołem, zainteresowanie tematyką religijną
• pojawianie się wizerunków osób świeckich
• duża popularność rzeźby kamiennej wraz z bujnym rozwojem rzeźby drewnianej, malowanej wielobarwnie
• ozdabianie kapiteli kolumn liśćmi i motywami roślinnymi
• dążenie do realistycznego przedstawienia przedmiotu lub postaci
