VII. POLITYKA STABILIZACYJNA

Głównym celem każdej polityki gospodarczej jest stabilizacja koniunktury. Państwo używa różnych instrumentów w odniesieniu do tak realizowanego założenia, wpływając na poszczególne elementy popytu globalnego. Wykorzystuje się głównie różnorodne instrumenty polityki fiskalnej i monetarnej. Polityka gospodarcza nie jest jednak jedynym czynnikiem stabilizacyjnym, gdyż praktyka gospodarcza dowodzi, że poszczególne agregaty popytu globalnego odbiegają od założeń keynsowskich. Popyt konsumpcyjny nie jest aż tak podatny na zmiany dochodów jak to przedstawiono w teorii Keynes'a. Nie jest on całkowicie zależny od zmian dochodów dyspozycyjnych. Wydatki konsumpcyjne mają tendencje do stabilizacji, dzięki m.in. zasobom majątkowym gospodarstw domowych.

Efekt majątkowy (bogactwo) może powodować przesunięcie krzywej popytu konsumpcyjnego w górę bądź w dół, pod wpływem zmian w zasobach gospodarstw domowych i zwiększenia lub spadku rozporządzalnych dochodów osobistych.

Kiedy ludzie wydają więcej niż wynoszą ich bieżące dochody zmniejszają tym samym stan swego majątku, a w pierwszej kolejności najbardziej płynnych aktywów, jakimi są zasoby pieniężne lub papiery wartościowe. Wielkość majątku gospodarstw domowych jest zależna od zasobów pieniężnych oraz stopy procentowej, gdyż pieniądze są główną formą w jakiej ludzie przechowują swoje aktywa. Wzrost realnej podaży pieniądza (wskutek np. wzrostu PKB) powiększa majątek ludności. Również stopa procentowa może zmieniać pośrednio wielkość majątku, bo na przykład jej spadek może wpływać na wzrost ceny innych składników majątku w postaci akcji, obligacji, nieruchomości.

W sytuacji braku środków pieniężnych i po częściowym wyczerpaniu zapasów materialnych (możliwych do upłynnienia) ludzie posiłkują się kredytem konsumpcyjnym, na którego zapotrzebowanie wzrasta lub maleje w zależności od kształtowania się poziomu stopy procentowej. Jeśli banki zaproponują atrakcyjne warunki kredytowe (albo handel - kredyt ratalny) to więcej osób przekroczy swoje możliwości konsumpcyjne wyznaczane dotąd przez rozporządzalne dochody. Zwiększenie podaży kredytu przesuwa więc wykres konsumpcji w górę.

Efekt majątkowy i zmiany wielkości kredytu na cele konsumpcyjne, stanowią jedną z głównych przyczyn przesunięcia wykresu funkcji konsumpcji. Można zatem wykorzystywać podaż pieniądza i zmianę jego kosztu (czyli zmiany stóp procentowych) do przesuwania krzywej konsumpcji w kierunku pożądanym, ze względu na warunki równowagi ogólnej. Zwiększenie podaży pieniądza (bazy monetarnej) powoduje wzrost rezerw gotówkowych systemu bankowego i umożliwia mu rozszerzenie zakresu udzielania kredytów na cele konsumpcyjne w postaci np. przekraczania stanu sald na rachunkach. Z kolei niższa stopa procentowa umożliwia zwiększenie akcji kredytowej, nie obniżając zdolności kredytowych konsumentów.

Opisane powyżej zjawiska dały podstawy do wysnucia nowych teorii popytu konsumpcyjnego;

• teorii dochodu permanentnego - M. Friedman'a - która opiera się na dwóch przesłankach,

1. dochody ludzi są zmienne w czasie,

2. ludzie nie lubią gdy ulega wahaniom ich konsumpcja.

W związku z tym ludzie dążą do tego by wahania ich dochodów nie przenosiły się na wahania konsumpcyjne (uśredniają konsumpcję). Tak określonemu podejściu Friedman dał miano dochodu permanentnego. Argumentował, że poziom konsumpcji nie zależy właściwie od bieżącego dochodu rozporządzalnego lecz bardziej od dochodu permanentnego, (por. rysunek)

Źródło: Opracowanie własne

- teorii cyklu życia - Franco Modiglianiego i Alberto Ando. Według tej teorii ludzie tworzą pewne prognozy dotyczące wielkości dochodu, jaki mogą otrzymać w ciągu całego życia i na tej podstawie formułują swoje plany konsumpcyjne. I choć w różnych okresach życia poszczególnych rodzin są okresy wzmożonych wydatków i okresy wstrzemięźliwości konsumpcyjnej, to w skali masowej są one niwelowane (por. rysunek).

Konsumpcję bieżącą jako podstawowy składnik popytu globalnego determinuje zatem wiele czynników;

• aktualny i przewidywany dochód ,

• aktualna i przewidywana zamożność,

• dostępność kredytów,

• zmiany preferencji między oszczędzaniem a wydatkami,

• podatki, stopy procentowe i wydatki rządowe,

• polityka rządu i dostępność kredytu,

Popyt konsumpcyjny nie jest wyłącznie funkcją aktualnego poziomu dochodów osobistych i nie zmienia się diametralnie wraz z nimi.

Popyt inwestycyjny

W poprzednich rozważaniach traktowaliśmy popyt inwestycyjny jako popyt autonomiczny, tj, niezależny od bieżących dochodów i produkcji. Jest jednak wiele determinantów polityki inwestycyjnej, w odniesieniu zarówno do inwestycji prywatnych jak i publicznych. Inwestorzy prywatni kierują się w swoich decyzjach przewidywaną stopą zysku, której poziom zależy głównie od koniunktury i polityki gospodarczej. Bardziej niezależny charakter mają inwestycje rządowe, są mniej wrażliwe na wahania koniunkturalne, niekiedy wręcz rosną w okresie stagnacji gospodarczej, celem pobudzenia globalnego popytu. Bardzo ważną rolę w podejmowaniu decyzji inwestycyjnych odgrywają zewnętrzne źródła finansowania, przy wyborze których przedsiębiorstwa kierują się zasadą; dostępności, elastyczności, dźwigni finansowej (umożliwiają osiąganie wyższych stóp zwrotu z kapitałów własnych). Najbardziej istotnym elementem jest jednak koszt pozyskania źródeł zewnętrznych.

Decyzje inwestycyjne są w dużej mierze uzależnione od stopy procentowej, traktowanej jako cena pieniądza pożyczkowego. Na stopę rynkową wpływa cały szereg czynników, np.; inflacja, stopy kredytów centralnych, konkurencja międzybankowa, popyt i podaż na kapitał pożyczkowy, rodzaje kredytów, ryzyko, zaangażowanie państwa na rynkach finansowych, itd. W celu zaktualizowanie rozważań dotyczących tego problemu będziemy - w poniżej zamieszczonych przykładach - uwzględniali zależność popytu inwestycyjnego od stopy procentowej.

Funkcja popytu inwestycyjnego obrazuje zależność pomiędzy planowanymi przez przedsiębiorstwo inwestycjami a poziomem stopy procentowej (linia IS - Investment - Saving). Wzrost stopy procentowej powoduje spadek popytu inwestycyjnego, zaś jej spadek skutkuje wzrostem nakładów inwestycyjnych..^• Krzywa popytu inwestycyjnego jest zależna głównie od wielkości strumienia przewidywanych zysków możliwych do uzyskania dzięki nowym technologiom. Inwestycje to także wydatki na zwiększenie zapasów w przedsiębiorstwie, które zapewniają ciągłość produkcji. Zależność popytu inwestycyjnego od stopy procentowej pokazuje poniższy przykład;

Stopa procentowa

r1 .........................

ro ............................ ..............

IS

Popyt inwestycyjny

Jak widać z wykresu popyt inwestycyjny jest zależny od stopu procentowej, spada wraz z jej wzrostem i rośnie w ślad za jej spadkiem. Zwiększający się popyt inwestycyjny (wskutek spadku stóp procentowych) zmienia punkt równowagi ogólnej, przyczyniając się do wzrostu dochodów i produkcji. W miarę wzrostu dochodów wzrasta też popyt na pieniądz, co przy nie zwiększaniu jego ilości spowoduje ponowny wzrost ceny pieniądza - procentu.

Takie same następstwa wywołuje ekspansywna polityka fiskalna, która poprzez zmniejszenie obciążeń fiskalnych lub wzrost wydatków budżetowych, prowadzi do wzrostu dochodu i produkcji w punkcie równowagi. Jednakże przy nie zwiększaniu podaży pieniądza, wzrost dochodów spowoduje wzrost popytu na pieniądz, a tym samym podwyższenie stopy procentowej. Wyższa stopa procentowa ograniczy w okresie późniejszym popyt inwestycyjny i spowoduje przesunięcie krzywej popytu globalnego ponownie w dół. Nadmierne wydatki państwa, zwłaszcza finansowane z deficytu, doprowadzają zatem do podwyższania kosztu pieniądza (oprocentowanie papierów wartościowych finansujących deficyt, musi być dość atrakcyjne), przyczyniając się tym samym do spadku popytu na kredyt. W tym przypadku mówi się o efekcie wypierania sektora prywatnego przez sektor publiczny z rynków finansowych.

Wypieranie polega na ograniczeniu popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego sektora prywatnego pod wpływem wzrostu wydatków państwa, które powodują zwiększenie popytu globalnego i w konsekwencji - wzrost stopy procentowej.

AD'

AD (popyt glob.) linia 45 AD

E' AD”

Y

Model IS - LM

Twórcą modelu IS -LM (Investment - Saving i Liquidity - Money) jest J.R. Hicks (połowa lat trzydziestych XIX w.). Model ten został zmodyfikowany i rozpowszechniony przez Modiglianiego.

Ideą tego modelu jest pokazanie kombinacji dochodu i stopy procentowej, oraz inwestycji i oszczędności, które prowadziłoby do ustalenia równowagi na każdym z dwóch rynków razem i oddzielnie (rynku dóbr i rynku pieniądza). Rynek dóbr jest w równowadze wówczas gdy popyt globalny i faktyczny dochód są równe (AD=Y). Nastąpi to w sytuacji równości wydatków inwestycyjnych I z oszczędnościami S. Z tego powodu zbiór rozmaitych kombinacji stopy procentowej i dochodu, przy której występuje równowaga na rynku dóbr określany jest mianem krzywej IS. Krzywa IS jest zbiorem różnych kombinacji dochodu i stopy procentowej przy których rynek dóbr znajduje się w równowadze. Kształt krzywej IS jest zaznaczony w przykładzie. Wykres funkcji IS ilustruje wpływ samej stopy procentowej na przesunięcie krzywej popytu globalnego i zmiany dochodu gwarantującego równowagę.

Stopa procentowa AD1

Stopa procentowa AD0

r1 ................. r1 ..................................

ro ........................... .... ro .............

IS

Popyt inwestycyjny dochód - Y

Wykres krzywej IS jest opadający, co oznacza, że inwestycje rosną wraz ze spadkiem stóp procentowych. Dla sfinansowania dodatkowego popytu inwestycyjnego potrzebne są dodatkowe oszczędności, które rosną wraz z przyrostem dochodu (Y). Dochód rośnie gdyż wzmożony popyt inwestycyjny przesuwa krzywą popytu globalnego w górę, wpływając na kształtowanie się nowych punktów równowagi gospodarki.

Krzywa LM - Liquidity-Money

Rosnący dochód wymaga większej ilości pieniądza dla obsługi większej ilości transakcji, rośnie również popyt na pieniądz związany z jego gromadzeniem związanym ze wzrostem zamożności społeczeństwa. Wzrastający popyt na pieniądz, wywołany motywem transakcyjnym i zasobowym, wpływa na wzrost jego ceny, czyli na procent, przy założeniu niezmienionej ilości podaży pieniądza. Obrazuje to w modeli Hicksa krzywa LM, która jest dodatnio skorelowana ze wzrostem stopy procentowej.

Krzywa LM jest zbiorem różnych kombinacji stopy procentowej i dochodu, przy których rynek pieniądza znajduje się w równowadze. Jest to inaczej wykres funkcji, wzdłuż którego popyt na zasoby pieniądza w wyrażeniu realnym(L) jest równy podaży realnych zasobów pieniądza (M.). Popyt na pieniądz wynika właśnie z przyrostu dochodu.

Im bardziej pozioma jest krzywa LM tym większych zmian dochodu wymaga określona zmiana stopy procentowej w celu utrzymania równowagi na rynku pieniężnym.

LM

Stopy procentowe Stopy procentowe

R1......................e1.............................................................................e1...........

R0.......................e0.............................................................. ...e0.....................

LL1

LL0

Realne zasoby pieniądza Y - dochód

Utrzymywanie stałej podaży pieniądza przy rosnącym dochodzie i wzrastającym zapotrzebowaniu na pieniądz, wymaga podniesienia stóp procentowych, gdyż w innym przypadku nie cały popyt na pieniądz byłby zrealizowany. Wyższe stopy procentowa zahamują popyt na pieniądz, lecz skutkiem tego będzie w przyszłości przyhamowanie tempa rozwoju wskutek spadku popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego finansowanego z kredytów i pożyczek. Nie chcąc dopuścić do takiego scenariusza bank centralny musi w ślad za rosnącym popytem na pieniądz, podwyższać jego podaż, w celu utrzymania stóp procentowych na stałym poziomie.

Równowaga na rynku dóbr i usług

Model IS -LM umożliwia analizę sytuacji na rynku dóbr i pieniądza za pomocą jednego rysunku. Krzywa IS ilustruje sytuacje na rynku dóbr, zaś krzywa LM równowagę na rynku pieniądza. Rynek dóbr znajduje się w równowadze na wszystkich punktach krzywej IS, zaś rynek pieniądza równoważy się na krzywej LM, jedynym punktem obu równowag jest punkt E. W tym punkcie zachodzi równość pomiędzy inwestycjami a oszczędnościami oraz popytu na pieniądz z jego podażą.

Stopa LM

procentowa

E

IS

Dochód

Polityka fiskalna i monetarna mogą przesuwać obie te krzywe w górę i w dół. Wskutek prowadzenia ekspansywnej polityki fiskalnej, np. wzrost wydatków państwa finansowanych obligacjami, krzywa IS ulega przesunięciu w górę. Przesuniecie tej krzywej skutkuje wzrostem stóp procentowych, dlatego nie chcąc do tego dopuścić stąd Bank Centralny powinien stosować ekspansywną (stymulacyjną) politykę monetarną. Ekspansywna polityka monetarna, wskutek wzrostu podaży pieniądza, przesuwa krzywą LM, w prawo przyczyniając się do spadku stóp procentowych. Wskutek nałożenia się na siebie tych tendencji powstaje kilka punktów równowagi na osiach IS - LM. Por, rysunek.

LM

Stopa LM1

procentowa

E IS 1

IS

Dochód Yo

Jeśli chcemy osiągnąć zamierzony poziom dochodu Yo to stosujemy różne kombinacje polityki monetarnej i fiskalnej w celu realizacji zamierzonego dochodu. Może to być np. łagodna polityka fiskalna i restrykcyjna polityka monetarna lub na odwrót.

^• Nie jest to jednak zależność absolutna, gdyż w niektórych przypadkach nawet stopy bliskie zera, nie skutkują wzrostem nakładów - vide; Japonia w latach 2000-2002, gdy pomimo stóp bliskich zera (0,1%) występował spadek PKB, deflacja i spadek inwestycji netto .

dochody

Wydatki

Długość życia.

Dochodyy

Wydatki

---