Bśw, Ochrona Środowiska - różne, Typologia

Rutkowski Paweł, Korzeniewicz Robert, Maciejewska-Rutkowska Irmina

PROPOZYCJA ZRÓŻNICOWANIA WIEKU RĘBNOŚCI, RODZAJU I FORMY RĘBNI W RAMACH SIEDLISK BORU ŚWIEŻEGO

Abstract: Economic and natural aspect of forest output motivates for differentiation of growing and economic procedure in various forms of coniferous fresh forest, based on natural variability of this forest site type.

Key words: coniferous fresh forest, biodiversity, cuting age, fellings

Wstęp

Aktualny układ typów siedliskowych lasu, ujmowany w powszechnie znane ramy, w słabym stopniu akcentuje płynność przechodzenia jednych siedlisk w drugie. Ma on raczej charakter skokowych, ostro odcinając jedne siedliska od drugich, zarówno pod względem składu gatunkowego drzewostanów, jak i postępowania hodowlanego w każdym z typów siedliskowych lasu. Tymczasem w naturze przejścia sąsiadujących ze sobą troficznie siedlisk są często płynne, czasami nawet słabo zauważalne, prowadząc do wykształcania się szerokich, czasami nawet ponad stumetrowych stref przejścia. Niesie to za sobą określone konsekwencje gospodarcze. Dla siedlisk boru świeżego szczególne znaczenia mają trzy strefy kontaktowe. Pierwsza dotyczy najuboższych postaci tego typu siedliskowego lasu, zbliżonych do siedlisk boru suchego, druga związana jest z przejściem siedlisk boru świeżego do strefy borów mieszanych, trzecia dotyczy wilgotniejszych postaci boru świeżego, nawiązujących do borów wilgotnych. Dla każdej z tych sytuacji należałoby stosować indywidualne kryteria określania wieku rębności, rodzaju i formy rębni, sposobów przygotowania gleby, a nawet doboru optymalnego składu gatunkowego drzewostanów w zakresie wprowadzanych domieszek i gatunków podszytowych. Uchwycenie zróżnicowania borów świeżych może też mieć wpływ na rozstrzyganie kwestii naturalnego, bądź sztucznego odnawiania powierzchni. Celem niniejszej pracy jest zwrócenie uwagi na to zróżnicowanie wraz z propozycją praktycznego wykorzystania przedstawionych materiałów.

Przegląd literatury

Zróżnicowanie borów świeżych, zwłaszcza w aspekcie hodowlanym, opisuje się w literaturze bardzo skromnie. Syntetycznie, bór świeży charakteryzowany jest jako dość jednorodny typ siedliskowy lasu, z sosną II,0-IV bonitacji jako gatunkiem głównym, brzozą brodawkowatą i ewentualnie świerkiem, w granicach swego zasięgu, jako gatunkami domieszkowymi oraz jałowcem, jarzębiną i dębem bezszypułkowym w podszycie (Siedliskowe podstawy hodowli lasu. 1990). Proponuje się przy tym sosnowy typ gospodarczy drzewostanu, o jednopiętrowej strukturze, użytkowany rębnią zupełną (Zasady Hodowli Lasu. 1988). W ramach omawianego typu siedliskowego zwraca się jedynie uwagę na podatność gleb borów świeżych występujących na piaskach eolicznych i wydmowych na erozję wietrzną oraz na zwiększenie udziału brzozy brodawkowatej oraz świerka w silnie świeżych wariantach tego typu siedliskowego (Siedliskowe podstawy hodowli lasu. 1990).

Uzupełnienie powyższej charakterystyki mogą stanowić opracowania fitosocjologiczne, zgodnie z którymi z typem boru świeżego wiąże się dwa zespoły: kontynentalny bór sosnowy świeży (Peucedano-Pinetum) oraz subatlantycki bór sosnowy świeży (Leucobryo-Pinetum) (Matuszkiewicz 2001). Oba zespoły pozwalają wprawdzie zróżnicować skład gatunkowy domieszek związanych z nimi siedlisk borowych, ale zmienność ta ponownie dotyczy boru świeżego jako całości, w ramach zasięgów geograficznych każdego z zespołów.

Znacznie więcej uwagi poświęcono w literaturze samej sośnie, będącej podstawowym gatunkiem siedlisk borowych. Można zatem znaleźć szereg prac związanych z poruszanym zagadnieniem, począwszy od tych, które prezentują wiedzę dość powszechnie już znaną, po prace, na które, z praktycznego punktu widzenia, warto zwrócić szczególną uwagę. Z zagadnień tych wybrano tematy najistotniejsze dla niniejszego opracowania.

Sosnę, na borach świeżych, najczęściej odnawia się sztucznie, jednorocznym materiałem sadzeniowym, na zrębach o znacznej szerokości (do 80, a w przeszłości i do 100 metrów). Odnowienie naturalne stosuje się rzadko. Przyczynia się do tego łatwość produkcji szkółkarskiego materiału sosnowego, pogląd o niskiej wartości uzyskiwanych w ten sposób drzewostanów, a przede wszystkim niechęć do komplikowania sobie niezwykle prostych prac przy ścince i zrywce drewna na zrębach zupełnych. Na znaczenie odnowienia naturalnego w lasach sosnowych zwraca się jednak coraz większą uwagę. Przykładowo, Barzdajn, Drogoszewski i Zientarski (1995) wskazują tu na cztery grupy korzyści:

Środowiskotwórcze, wynikające z nieprzerwanego trwania lasu jako ekosystemu i pełnienia przez niego funkcji środowiskotwórczych. Zrąb zupełny przerywa trwanie lasu na kilka-kilkanaście lat, podczas których wylesiona powierzchnia nie pełni żadnych funkcji lasu.
Przyrostowe, wynikające z nachodzenia na siebie cyklów produkcyjnych.
Finansowe. Polegające na zaoszczędzeniu kosztów związanych z założeniem i ochroną upraw oraz wynikające z nachodzenia na siebie cyklów produkcyjnych, a więc ich skrócenia.
Ochronę zasobów genowych wszystkich składników biocenozy leśnej, a przede wszystkim odnawianych drzewostanów.

Dodatkowo Rykowski (1989) wskazuje na zalety istotne dla trwałości i stabilności ekosystemów oraz ochrony lasów jak: selekcja materiału siewnego, rozwój związków symbiotycznych i prawidłowa morfogeneza systemów korzeniowych. Utrzymanie przy tym możliwie bogatej bazy genetycznej oznacza również konieczność forsowania odnowień naturalnych, w szczególności w zagrożonych drzewostanach, jak również we wszystkich wartościowych drzewostanach na terenie kraju. W ten sposób otrzymuje się gwarancję, że młode pokolenie przejmie cechy drzewostanu macierzystego, wzrastając w tych samych warunkach siedliska.

Warto jednak zwrócić uwagę na warunki, w jakich w Polsce odnowienia naturalne sosny się pojawiają.

Analiza danych zawartych w pracy Ilmurzyńskiego i Mierzejewskiego (1956) wykazuje, że możliwości naturalnego odnawiania istnieją w tych dzielnicach przyrodniczo-leśnych, w których występują optymalne warunki siedliskowo-drzewostanowe i gdzie średnie roczne sumy opadów są wyższe od 550 mm w roku i 340 mm w okresie wegetacyjnym (V-IX). Występowanie samosiewów sosnowych w lasach państwowych ilustruje rycina 1

0x01 graphic

Ryc. 1. Występowanie samosiewów sosnowych w lasach państwowych (Ilmurzyński, Mierzejewski 1956)

Na znaczenie zasobów wilgoci w powstawaniu naturalnych odnowień zwraca też uwagę Bernadzki (1996), wskazując na zjawisko falowego i płatowego ich pojawiania się. Dużą rolę przypisuje przy tym niekorzystnym warunkom wilgotnościowym w fazie kiełkowania (okres suszy wiosennej oraz w czasie suszy letniej).

Z istotnych dla odnowienia naturalnego czynników wymienia się również brak zachwaszczenia (przykładowo Bernadzki 1981, Mierzejewski 1966; 1971), wymagania świetlne młodego pokolenia sosnowego wzrastającego pod okapem starodrzewu (Tyszkiewicz, Obmiński 1963), oraz odpowiednie postępowanie gospodarcze. Zaleca się przy tym cięcia brzegowe i częściowe lub też wąskie (do 30 m) zręby zupełne, z krótkim okresem odnowienia (10-15 lat). (Szujecki 1987)

Na spontanicznie pojawiające się odnowienie naturalne może też mieć wpływ wiek drzewostanów sosnowych, wraz z którym dochodzi do stopniowego rozluźniania zwarcia koron, choć jednoznacznych danych na ten temat nie ma. Nie ma zresztą w ogóle zgodności, co do długości życia okazów sosny zwyczajnej. Przyjmuje się, że drzewa tego gatunku dożywają z reguły 300-350, czasami do 500 lat (Tomanek 1997). W każdym jednak przypadku wiek ten znacznie przekracza przyjmowany najczęściej dla sosny wiek rębności (100-120 lat).

Dyskusja

Dwa podstawowe źródła prezentujące charakterystykę boru świeżego oraz kształtujące zasady postępowania hodowlanego w tym typie siedliskowym lasu, jakimi są Siedliskowe podstawy hodowli lasu (1990) oraz Zasady hodowli lasu (1988) z całą pewnością nie oddają istotnego ze względów przyrodniczych i hodowlanych zróżnicowania omawianego typu siedliskowego lasu. Podkreśla się wprawdzie odrębność borów świeżych wykształconych na podatnych na erozję utworach eolicznych oraz silnie świeżych wariantów tego typu siedliskowego (Bśw2) ale nie pociąga to za sobą istotniejszych zaleceń gospodarczych. W efekcie powszechnie stosuje się dla tych siedlisk rębnię zupełną pasową oraz odnowienie sztuczne drzewostanów, prowadząc w ten sposób często do obniżenia wartości produkcyjnej siedlisk. Proponuje się zatem wyróżnienie przynajmniej trzech grup siedlisk borowych różniących się nie tylko przyrodniczo, ale także (a w kontekście niniejszej pracy przede wszystkim) celem produkcji oraz postępowaniem gospodarczym

Grupa A. Najuboższe postacie boru świeżego, związane z utworami eolicznymi i eolicznymi w wydmach, „stojące” na pograniczu borów suchych. i borów świeżych (w warunkach Wielkopolski, na styku zespołów Cladonio-Pinetum oraz Leucobryo-Pinetum) Górne piętro drzewostanów tych siedlisk buduje bezwzględnie dominująca sosna zwyczajna, III-IV bonitacji, z niewielkim udziałem brzozy brodawkowatej. W podroście, jeśli warstwa ta występuje, najczęstszym gatunkiem jest również sosna. Z gatunków podszytowych spotykany jest głównie jałowiec. Runo odznacza się wyraźnie większym pokryciem warstwy mszystej, niż zielnej, która z reguły jest skąpo wykształcona. Warstwę mszystą, pokrywającą zwykle 80-95% powierzchni, budują typowe mchy borowe, głównie rokietnik pospolity (Pleurozium schreberi), widłoząb miotlasty (D. scoparium), bielistka siwa (Leucobryum glaucum), knotnik zwisły (Pohlia nutans), przy jednocześnie częstym udziale krzaczkowatych porostów z rodzaju Cladonia. W przeciwieństwie do borów suchych, chrobotki, przy naturalnie wykształconych postaciach siedlisk borów świeżych z tej grupy, nigdy jednak w pokrywie runa nie dominują.

Dla funkcjonowania tego typu siedlisk najistotniejsza wydaje się być ciągłość formacji leśnej. Użytkowanie drzewostanów rębniami zupełnymi pasowymi, czy nawet smugowymi musi prowadzić do ich degradacji. Wiąże się to z erozją wietrzną i wodną otwartej powierzchni zrębu, niszczeniem próchnicy podczas zakładania upraw, przesuszeniem i przegrzaniem powierzchni gleby w warunkach pełnego dostępu światła, zakwaszaniem gleby w wyniku oddziaływania kwaśnych deszczów. Zakłócony zostaje bilans wodny ekosystemów. Zakładane w takich warunkach uprawy długo dochodzą do zwarcia. Przyrosty sosny w pierwszej klasie wieku często przypominają wzrost sosny na siedliskach boru suchego. Dopiero w starszych klasach wieku sosna zaczyna przyrastać w sposób właściwy dla siedlisk boru świeżego. Z kolei w starszych klasach wieku, przy udanym i gęstym odnowieniu, długo utrzymuje się zwarcie drzewostanów, wpływając, poprzez ograniczony dostęp światła do dna lasu, na obniżenie zdolności drzewostanów do naturalnego odnawiania się. Odnowieniu naturalnemu powinno natomiast sprzyjać wydłużenie wieku rębności drzewostanów, a nawet pozostawienie części drzew do naturalnej śmierci. Wiąże się to z wieloma czynnikami, ale m.in., na co rzadziej zwraca się uwagę, zasiedlaniem starszych okazów porostami nadrzewnymi, które dzięki zdolności wchłaniania i zatrzymywania wody (Lipnicki, Wójciak. 1995) poprawiają bilans wodny ekosystemu. Wydłużenie wieku rębności powinno też sprzyjać kształtowaniu się korzystnych warunków świetlnych w stopniowo przerzedzającym się drzewostanie. Powinno też stwarzać większą szansę na splot, korzystnych dla naturalnego odnowienia, warunków pogodowych, które pojawiać się mogą raz na kilkanaście lat. A w przypadku siedlisk, które w sposób wyłączny korzystają z wilgoci zawartej w opadach atmosferycznych oraz wilgotności powietrza, może to być czynnik decydujący.

Grupa B. Siedliska silnie świeżego wariantu omawianego typu siedliskowego lasu (Bśw2), o cechach bądź typowego boru świeżego, bądź siedlisk z pogranicza borów wilgotnych. Podłożem gleb są często piaski rzeczne, czasami z płytką, powierzchniową warstwą utworów eolicznych. Sosna w grupie tej odznacza się z reguły lepszą bonitacją (II,0-III,0) w stosunku do grupy poprzedniej, natomiast podrost i runo, różnicują się w zależności od strefy kontaktowej pomiędzy siedliskami, z jakimi bory świeże te sąsiadują oraz od głębokości występowania przeciętnego poziomu wody gruntowej, który oscylować może w zakresie od 130 do 200 cm. Przy płytszym poziomie wód gruntowych oraz w sąsiedztwie borów wilgotnych, w podszycie mogą występować świerk (Pieca abies), brzoza (Betula pendula), kruszyna (Frangula alnus), lub jarzębina (Sorbus aucuparia). Warstwa runa jest wówczas z reguły dobrze wykształcona, głównie z przewagą krzewinek, przede wszystkim czernicy (Vaccinium myrtillus) oraz stosunkowo częstą obecnością trzęślicy modrej (Molinia coerulea). Odnowienie naturalne w takich warunkach może być utrudnione. Z kolei odnowienie sztuczne, przy użytkowaniu powierzchni zrębem zupełnym, może również napotykać na kłopoty związane z ekspansją trzęślicy w wyniku podniesienia się poziomów wód po zrębie oraz gwałtownego dostępu światła do dna lasu. Dogodne warunki, zarówno dla odnowienia naturalnego, jak i sztucznego, panują z reguły w sytuacji, gdy poziom wód jest głębszy (około 200 cm), a siedliska z tej grupy kontaktują się z suchszym wariantem boru świeżego (Bśw1). Udział trzęślicy w runie jest wówczas skąpy lub gatunku tego nie ma wcale. Często mniejszy jest też udział czernicy, której płaty przeplatają się z kobiercami mchów stwarzając szansę dla młodego pokolenia gatunków drzewiastych i krzewiastych.

Grupa C. Siedliska o cechach przejściowych pomiędzy borem świeżym, a borem mieszanym świeżym. Podłożem gleb są często piaski sandrowe, sporadycznie także zwałowe. Z racji pochodzenia utworów geologicznych, w wielu przypadkach kwalifikacji tego typu siedlisk, zachodzi podejrzenie, iż zaliczenie ich do typu siedliskowego boru świeżego wynika z braku możliwości odróżnienia ich od zniekształconych lub zdegradowanych borów mieszanych. Często jednak pojawiają się pewne przesłanki świadczące, iż ich potencjał produkcyjny jest wyższy, niż by to wynikało z charakterystyki boru świeżego. Przesłankami takimi może być dobra bonitacja sosny (oscylująca wokół II,0), pojawianie się w runie gatunków związanych z bogatszym podzespołem subatlantyckiego boru sosnowego świeżego (Leucobryo-Pinetum, podzespół L.-P. dryopteridetosum spinulosae), pojawianie się nalotów dębowych, a sporadycznie i podrostów tego gatunku.

Zakładanie na tego typu powierzchniach czystych zrębów zupełnych pasowych, czy smugowych, musi prowadzić do degradacji siedliska do postaci typowo borowej, bez szans na rozwój sukcesyjny w kierunku borów mieszanych. Istnieje natomiast wiele możliwości postępowania gospodarczego, w zależności od sytuacji, wieku, jakości i innych cech drzewostanu. Może to być eksperymentalne wprowadzanie dębów na nawet pojedynczych, ale zawsze grodzonych gniazdach. Może to być prowadzenie cięć częściowych nastawionych na naturalny obsiew sosny, z równoczesną ochroną istniejących już podrostów dębowych. Może to być nawet zakładanie zrębów pasowych ale z pozostawianiem do naturalnej śmierci lub przynajmniej do drugiej kolei rębu np. do 30% sosen w postaci kęp, wraz z istniejącymi w nich podrostami liściastymi. W każdym jednak przypadku wykonywane zabiegi powinny stwarzać gatunkom liściastym, które pojawiły się już w dolnych warstwach drzewostanu sosnowego szansę na utrzymanie się po cięciach uprzątających. Czyste zręby zupełne szansy takiej nie dają.

Wnioski

Ze względów hodowlanych, wśród borów świeżych, należałoby wyróżnić przynajmniej trzy grupy siedlisk.

Najuboższe postacie boru świeżego, związane z utworami eolicznymi i eolicznymi w wydmach, z uwagi na duże prawdopodobieństwo uruchamiania się tych utworów pod wpływem erozji wietrznej i wodnej należałoby wyłączyć z użytkowania zrębami zupełnymi. Warto natomiast zastanowić się nad inicjowaniem odnowień naturalnych poprzez cięcia częściowe, brzegowe i gniazdowe.

Ubogi skład florystyczny runa na tego typu siedliskach powinien sprzyjać odnowieniu naturalnemu sosny, z uwagi na brak, lub nieliczny udział, gatunków mogących zachwaszczać powierzchnię. Ryzyko uzyskania naturalnych odnowień wiąże się natomiast z pełnym uzależnieniem od warunków klimatycznych. Uzależnienie od warunków pogodowych może przy tym oznaczać wieloletni okres niesprzyjający inicjowaniu jakiegokolwiek odnowienia. Dla siedlisk z tej grupy jedynym źródłem wilgoci są opady atmosferyczne oraz wilgotność powietrza. Utrzymanie tej wilgoci w środowisku leśnym stanowi jeszcze jeden argument przemawiający przeciwko zrębom zupełnym.

Dla utrzymania ciągłości drzewostanów oraz ich zróżnicowania wiekowego istotne może być natomiast znaczne (np. do 150 lat) wydłużenie wieku rębności lub też pozostawienie fragmentów drzewostanów do ich naturalnej śmierci.

Dla siedlisk borów świeżych, których drzewostany mogą korzystać z zasobu wód gruntowych (silnie świeże warianty boru świeżego) uzasadnione może być zarówno odnowienie sztuczne po zrębach zupełnych, jak i odnowienie naturalne uzyskiwane metodą cięć brzegowych, smugowych lub częściowych. Siedlisk te, z racji wyższego uwilgotnienia, odznaczają się bogatszym składem gatunkowym runa. Mogą zatem pojawiać się pokrywy czernicy, śmiałka pogiętego, czy nawet trzęślicy modrej, skutecznie utrudniając odnowienie naturalne. Przy braku zachwaszczenia, zasób wilgoci w glebie może natomiast kompensować niedobór opadów atmosferycznych oraz wilgotności powietrza sprzyjając odnowieniu naturalnemu. Stąd też dobór typu i formy rębni powinien być stosowany indywidualnie do cech danego drzewostanu i zawierać się w szerokim przedziale od zrębów zupełnych pasowych, smugowych, gniazdowych, po rębnie częściowe. Z uwagi na możliwość tworzenia się drewna szerokosłoistego oraz tendencję do silniejszego ugałęziania się drzew w wyniku znaczniejszego uwilgotnienia siedliska, wiek rębności może oscylować wokół 90-100 lat
Dla siedlisk zbliżonych do borów mieszanych świeżych (Leucobryo-Pinetum, podzespół L.-P. dryopteridetosum spinulosae) sugeruje się eksperymentalne (na pojedynczych gniazdach, a nawet powiększonych lukach), wprowadzanie dębu bezszypułkowego na ogrodzonych powierzchniach. Sugeruje się także dokonanie powtórnej oceny powierzchni wyróżnionych jako bory świeże po około 10 latach i ewentualnej weryfikacji diagnozy typu siedliskowego w drzewostanach aktualnie będących w IIb lub IIIa klasie wieku lub po 20 latach dla drzewostanów będących w trakcie kartowania siedlisk w I do Iia klasie wiekuc . W drzewostanach takich, w wyniku nadmiernego ocienienia dna lasu brak często gatunków diagnostycznych, pozwalających odróżnić bory świeże od zniekształconych i zdegradowanych form borów mieszanych

Możliwe może też być prowadzenie cięć częściowych i brzegowych, nastawionych na naturalny obsiew sosny, z równoczesną ochroną istniejących już podrostów dębowych lub też sztucznym wprowadzaniem tego gatunku ze szczególnym uwzględnieniem mikrosiedlisk (zagłębienia terenu, obrzeża rowów, i.t.p.

Dopuszcza się też zakładanie zrębów pasowych i smugowych, ale z pozostawianiem do naturalnej śmierci lub przynajmniej do drugiej kolei rębu sosen w postaci kęp, wraz z istniejącymi w nich podrostami liściastymi, na powierzchni od 10 do 30%

Literatura

Barzdajn W., Drogoszewski B., Zientarski J. 1995. Możliwości wykorzystania odnowienia naturalnego sosny zwyczajnej w Nadleśnictwie Gubin. Postępy Techniki w Leśnictwie, 57.

Bernadzki E. 1981. Naturalne odnowienie drzewostanów sosnowych. Las Polski 55(1).

Bernadzki E. 1996. Kształtowanie drzewostanów sosnowych. PTL Materiały na sesję naukową Łagów Lubuski

Ilmurzyński E., Mierzejewski W. 1956. Badanie wartości hodowlanej istniejących samosiewów sosny pospolitej. Sylwan, seria A, nr1.

Lipnicki L., Wójciak H. 1995: Klucz-atlas porosty. Wydawnictwa Szkolne i pedagogiczne. Warszawa.

Matuszkiewicz J.M. 2001. Zespoły leśne Polski. PWN. Warszawa.

Mierzejewski W. 1966. Badania odnowienia naturalnego sosny. Dok. Nauk. IBL.

Mierzejewski W. 1971. Badania nad uzyskaniem i wykorzystaniem odnowień naturalnych sosny i dębu. Dok. Nauk. IBL

Rykowski K. (1989): Ekologizacja gospodarki leśnej (2). Las Polski, 11/89

Siedliskowe podstawy hodowli lasu. 1990. PWRiL. Warszawa.

Tomanek J. 1997. Botanika leśna. PWRiL. Warszawa.

Szujecki A. 1987. Stan środowiska leśnego i problemy jego ochrony. Materiały na sesję naukową PTL „Gospodarka leśna, a środowisko.”

Tyszkiewicz S., Obmiński Z. 1963. Hodowla i uprawa lasu. PWRiL. Warszawa.

Zasady Hodowli Lasu. 1988. PWRiL. Warszawa

Summary

PROPOSAL OF DIFFERENTIATION OF FELLING AGE, SORT AND FORM OF FELLING WITHIN THE SITES OF CONIFEROUS FRESH FOREST

Current system of forest site types faintly emphasizes fluctuation of transforming one type into another. Usually it has step character, distinctly separating one site from the other, both in respect of stand composition and proceeding of cultivation in each site type of forest. In nature, transitions among adjoining trophicly sites are often fluent, sometimes even weakly perceptible. They may form zones, more than 100 m wide. It causes specified economic consequences.

There are three contact zones of special meaning for the sites of coniferous fresh forest. The first one refers to the poorest forms of this forest type, nearing sites of dry coniferous forest; the second is connected with transformation between sites of coniferous fresh forest and of mixed coniferous forest and the third refers to more moist forms of coniferous fresh forest, nearing humid coniferous forest. Separate criterions of stating felling age, of sort and form of felling and even of optimum species composition of stand should be adapted for each cited above situation. Dissimilarity of different forms fresh coniferous forest may significantly influence on decision regarding of the natural or artificial method of restocking.