AMINOKWASY, PEPTYDY I BIAŁKA
pochodne kw. diaminopropionowego i diaminomasłowego
nasiona groszku Lathynus sp.; ziele wyki Vicia sativa
działanie toksyczne, 3-6 miesięczne spożywanie nasion powoduje NEUROLATYZM( napięcia mięśniowego w nogach, paraliż); OSTEOLATYZM( u zwierząt wpływ na kolagen, zniekształcenie kości, łamliwość, zaburzenia wzrostu chrząstek)
glukorapsyferyna [progoitryna] i goitryna- aglikon
(poch. indolu(pH=7)rodanki- nieprzyjemny zapach utlenianie jodków do joduwiążą jod= nadmiar rodanków= niedobór jodu zaburzenia tarczycy(wole)
świeża kapusta / 1kg/dziennie/ mleko zwierząt jedzących kapustę
wole, poronienia , obumieranie płodu u zwierząt, przy wystarczającej podaży jodu- brak zagrożenia
kukurbityna
cykliczny aminokwas ( 3-amino-3-karboksypirolidyna)
Cucurbitae sem. recens- nasiona dyni świeże
p/pasożytniczo- tasiemiec uzbrojony i nieuzbrojony
3-4-dihydroksyfenyloalanina [L-DOPA]
w nasionach roślin Fabaceae
pokonuje barierę krew/mózg, prekursor dopaminy, [niedobór dopaminy w mózgu przy chorobie Parkinsona]
kwas γ-aminomasłowy [GABA]
Vinci hebra, Valerianae rad., Chamomillae anth.
p/drgawkowe, w padaczce, w chorobie Parkinsona, w nadciśnieniu
GLUKOZYDY CYJANOGENNE
amigdalina - gencjobiozyd D(-)nitrylu kw. migdałowego- nasiona gorzkiego migdała Prunus amygdalus var amara
prunazyna - glukozyd D(-) nitrylu kw. migdałowego-kora czeremchy Prunus padus
sambunigryna (izomer prunazyny) - glukozyd D(+) nitrylu kw. migdałowego; liście, kora, niedojrzałe owoce bzu czarnego Sambuci frukt.
linustatyna - gencjobiozyd metyloetyloketonocyjanohydryny
linamaryna - glukozyd, nasiona lnu
spożywanie dużych ilości roślin bogatych w GCzatrucie przyspieszenie i wzmocnienie oddechu, ból, zawroty głowy, odurzeni, śpiączka, depresja oddychania
GLUKOZYNOLATY
tioglukoza
przyłączona do C-sulfonowanego oksymu(sole K)
uszkodzenia tk. rośl. hydroliza z przegrupowaniem izosiarkocyjaniny pH obojętne- lotne o silnym zapachu+ siarczki i nitryle
synigryna
z homometioniny
Sinapis nigrae sem.
izosiarkocyjanian allilu olejek gorczyczny 2% w SPIRITUS SINSPIS- drażni skórę, rozgrzewa; dłuższy kontakt- pęcherze, uszkodzenia skóry
synalbina
z tyrozyny+ amina- synapina
Sinapis albae sem.
izosiarkocyjanian p-hydroksybenzylu- nielotny, pobudza trawienie
glukobrassycyna
z tryptofanu
Raphani sativi rad.
izosiarkocyjanian indolilometylu- działa silnie bakteriobójczo [brokuły, kalafiory, kapusta, czarna rzepa];chroni przed rakiem okrężnicy, wpływa na metabolizm karcynogenów
SIARCZKI, DISIARCZKIi, SULFOTLENKI ALKILOWE
alliina(allinaza)alliicyna ajoeny
w czosnku Allii sativi bulb., homologi alliiny w Allii cepae bulb.
p/bakteryjne, p/grzybicze, p/zapalne, fibrynolityczne, COX, cholesterolu, triglicerydów do 9%; u dzieci p/nadciśnieniu, p/agregacyjnie, hipoglikemicznie
BETALANINY
betalainy (betacyjaniny)
glikozydy, aglikon: dihydroindol barwniki czerwone, fioletowe
Beta vulgaris- burak zwyczajny, Chenopodiaceae- Komosowate; zagęszczony sok fermentacyjny absorbowany na żelatynie- stabilny w pH 3.5-7 barwnik E162, brak znaczenia leczniczego
betaksantyny
podobna budowa do betalain
żółte głównie w Cactaceae
PEPTYDY
glutation
tripeptyd: kwas glutaminowy, cysteina, glicyna
w komórkach roślin i zwierząt
chroni przed wolnymi rodnikami
ALKALOIDY PEPTYDOWE
frangulina
Frangulae cort.
wł. antybiotyczne
kwas D-lizergowy
alkaloidy sporyszowe
Secale cornutum
kwas D-lizergowy- podobny strukturalnie do amin endogennych (adrenaliny, dopaminy, serotoniny), ma powinowactwo do ich receptorów na które ma wpływ agonistyczny lub antagonistyczny
wiskotoksyny A1 A3 B1
Visci herba
per os nie wchłaniane, pozajelitowo, działa inotropowo(+), ciśnienie, miejscowo drażni, przekrwienie (choroby reumatyczne), nekrotycznie, podskórnie, niszczy guzy
TOKSYNY PEPTYDOWE
α,β-amanityna
Amanita phalloides- Muchomor sromotnikowi
1-2 dzień- zaburzenia żołądkowo- jelitowe (faloidyna- w trzonku),kolki, wymioty, krwawe wypróżnienia; 2-8 dzień- faza wątrobowo- jelitowa(amanityna): syntezy kwasów nukleinowych w jądrach komórkowych, „szpary” w błonach komórkowych, ucieczka wapnia i potasu, żółtaczka, zatrzymanie moczu, śpiączka, śmierć
BIAŁKA OBOJĘTNE
żelatyna
ok. 1000 aminokwasów
powoduje częściową hydrolizę kolagenu,
kapsułki, czopki
katgut
nici chirurgiczne z jelit baranich
resorbują się po 8 -21 dniach(proteinazy)
jedwab naturalny
z kokonów jedwabników- Bombyx mori
nie resorbują się
ENZYMY ROŚLINNE
diastaza
mieszanina amylaz kiełkującego jęczmienia- Hordeum vulgare: słód- ekstrakt słodowy 600
odżywki dla dzieci, w zaburzeniach trawienia
[diastaza z bakterii Bacillus subtilis, grzybni Aspergillus oryzae]
papaina (pepsyna roślinna)
mieszanina enzymów proteolitycznych 212 aminokwasów ,działa w pH 5-7, unieczynniają ją utleniacze , np. H2O2,
Carica papuga- melonowiec właściwy, Caricaceae- melonowcowate
niestrawność, zespół złego wchłaniania, nie wyrównany dietą bezglutenową
alpha- amylase
stany zapalne dróg oddechowych z obrzękiem, bólem gardła, miejscowo proteolitycznie, ogólnie p/obrzękowe
chymopapaina
towarzyszy papainie
wstrzykiwana do jądra miażdżystego(dyskopatia),hydrolizuje peptydy nie halogenowe, ryzyko reakcji anafilaktycznej- obce białko, śmiertelność 1 na 5000 pacjentów, przeciwwskazane dla alergików, premedykacja z antagonistą receptora histaminowego, chymopapaina użyta tylko raz
bromelaina
ananas właściwy
per os p/zapalnie, p/obrzękowo, w obrzękach pooperacyjnych i pourazowych, przyspiesza metabolizm- wspomaga odchudzanie, agregację płytek, fibrynolitycznie, wydłuża czas krwawienia
laktaza
otrzymywana z drożdży
w nietolerancji mleka i produktów mlecznych
LEKTYNY
lektyny- glikoproteiny
nasiona Fabaceae [soja, groszek, fasola], kiełki zbóż, orzeszki ziemne, ziele jemioły, sok mleczny (Euphorbiaceae), korzenie, kora, grzyby, ?[zwierzęta-śluz ślimaków, małż}
wiążą się częścią cukrową glikoprotein membran komórkowych, pełnią funkcje substancji przekaźnikowych, powodują aglutynację krwinek czerwonych- fitohemoaglutyniny, biorą udział w diagnozowaniu chorób, oznaczaniu grup /podgrup krwi w ślinie, spermie, leczenie guzków cytostatykami związanymi z lektynami odróżniającymi zdrowe kom. od nowotworowych, tworzenie przerzutów, wydzielanie cytokin, wytwarzanie TNF, poziom endorfin, poziom bólu, w chorobach degeneracyjnych, zapaleniach stawów
TOKSYCZNE LEKTYNY ROŚLINNE
rycyna
nasiona rącznika -Ricinus communis
wiąże się do struktur kom. z galaktozą, aktywuje łańcuch A(efektorem), który wnika i hamuje syntezę protein, powoduje wymioty, nudności, bóle głowy, zmiany w EKG, utratę świadomości, uszkodzenie większości organów
abryna
w nasionach modliogroszka- Abrus precatorius
zatrucia przypadkowe, odwodnienia, hipotensja, śpiączka
robina
nasiona i kora akacji
faszyna
zielone nasiona fasoli
zaburzenia żołądkowe, u dzieci kilka nasion niebezpieczne
SŁODKIE BIAŁKA
taumatyna
owoce afrykańskiej rośliny Thaumatococcus danieli Benth, Marantaceae
2x słodsza od sacharozy, w niskim pH kwaśny smak- składnik gum do żucia
mirakulina
glukoproteina
w owocach krzewu Synsepalum dulcifilum, Sapotaceae
bez smaku, zmienia kwaśny smak w słodki i modyfikuje odczucie smaków, działa 2h co ogranicza zastosowanie
monelina
złożona z 2 łańcuchów, pojedyncze łańcuchy nie wykazują smaku
w białawym śluzie otaczającym nasienie Dioscoreophyllum cuminusi- Menispermaceae
2,5tyś.x słodsza od sacharozy nie nadaje się przy obróbce termicznej bo słodzenia potraw
TOKSYCZNE BIAŁKA ZWIERZĘCE
jad żmiji
substancje białkowe, enzymy
w Venena serpentinum, Vipera viper
p/zapalne, p/bólowe, stosowany w nerwobólach, reumatyzmie, urazach VIPROSAL B
jad pszczeli
peptydy/białka: peptyd 401, aspamina, adolapina, melityna
z żeńskich osobników Apis mellifica
peptyd 401 - p/zapalny w małych dawkach, aspamina - pobudza OUN, adolapina - p/bólowo, p/zapalnie, stosowany w apitoksynoterapia - bezpośrednie żądlenia w celu wywołania reakcji odpornościowej w: stanach zapalnych stawów, reumatyzmie, jako maści i tabletki podjęzykowe z jadem pszczelim