Klastry są to geograficzne skupiska wzajemnie powiązanych firm wyspecjalizowanych dostawców, jednostek świadczących usługi, firm działających w pokrewnych sektorach i związanych z nimi instytucji w poszczególnych dziedzinach, konkurujących między sobą, ale także współpracujących (M.E. Porter)
Klastry, stanowiące elastyczną formę współpracy horyzontalnej między 3 grupami podmiotów: przedsiębiorstwami, podmiotami naukowo-badawczymi oraz władzami publicznymi, tworzą środowisko ułatwiające intensywne procesy interakcji i kooperacji między poszczególnymi podmiotami narodowych i regionalnych systemów innowacji.
Klastry mają często charakter ponadsektorowy, co oznacza, że w ich skład wchodzą zarówno przedsiębiorstwa kluczowych branż wytwórczych i powiązanych przemysłów, jak i cały szereg wyspecjalizowanych instytucji świadczących usługi dla podmiotów klastra typu: instytucje B+R, fundusze kapitałowe, firmy szkoleniowe, firmy marketingowe, analityczne etc. W klastrze lub w jego otoczeniu funkcjonować mogą także inne wyspecjalizowane jednostki składające się na regionalny system innowacji, takie jak: centra transferu technologii, inkubatory technologiczne, inkubatory przedsiębiorczości, parki przemysłowe lub parki technologiczne.
Alians strategiczny
Alians to związek kilku firm będących konkurentami i działających na tym samym rynku, zwykle o długotrwałym charakterze, którego celem jest realizacja wspólnego przedsięwzięcia.
Jego integralną częścią jest dzielenie się wiedzą i posiadanymi środkami z partnerami, tak aby przyniosły one korzyść wszystkim zaangażowanym stronom.
Związek ten musi mieć ściśle określony cel, a szanse jego przetrwania gwarantuje zachowanie równowagi między partnerami.
Alianse strategiczne są nowoczesną i powszechnie stosowaną metodą zdobywania nowych rynków zbytu
Spółka joint venture
Spółka joint venture to typowe porozumienie udziałowe, w wyniku którego powstaje trzeci podmiot. Obaj partnerzy tego typu aliansu wspólnie powołują do życia nową firmę, która reprezentuje ich związek i realizuje interesy obu stron. Strony łączą środki niezbędne do realizacji założonego celu, wnoszą do nowej jednostki środki pieniężne, aktywa rzeczowe i obrotowe, wiedzę, umiejętności lub inne niematerialne składniki.
Konsorcjum
Konsorcjum jest porozumieniem (związkiem) przedsiębiorstw i ewentualnie także innych jednostek organizacyjnych (np. banków) zawartym w celu zrealizowania pewnych, dokładnie określonych przedsięwzięć, wymagających dużych nakładów kapitałowych, przekraczających możliwości finansowe jednego członka konsorcjum. Po ich zrealizowaniu konsorcjum się rozwiązuje.
Konsorcjum nie ma osobowości prawnej, może funkcjonować w formie spółki cywilnej.
Każdy uczestnik konsorcjum odpowiada całym swoim majątkiem za jego zobowiązania.
Jeden z uczestników konsorcjum pełni funkcję koordynatora przedsięwzięcia i on prowadzi rozliczenia finansowe związane z realizacją przedsięwzięcia.
Przedsiębiorstwa franczyzowe
Franchising oznacza rodzaj współpracy przedsiębiorstw, stosowany najczęściej w handlu detalicznym, usługach i gastronomii.
Korzystanie z franczyzy, a więc prowadzenie działalności pod firmą dawcy według już wypróbowanego i z reguły opatentowanego sposobu oraz kontrola sprawowana przez niego, ograniczają nakłady związane z uruchomieniem nowych zakładów i zmniejszają ryzyko niepowodzenia na rynku.
Zasady franczyzy
Polega on na tym, że jedno przedsiębiorstwo (franczyzodawca lub franczyzer) udostępnia odpłatnie (najczęściej za jednorazową opłatą wstępną i miesięcznymi opłatami) innemu, najczęściej nowo powstałemu małemu przedsiębiorstwu (franczyzobiorcy lub franczyzantowi) prawo używania jego nazwy handlowej, znaków towarowych oraz jego wiedzy i doświadczenia produkcyjnego i/lub usługowego w określonej dziedzinie. Często zapewnia także reklamę i ewentualnie pomoc finansową i konsultacyjno-szkoleniową. Franczyzobiorca zobowiązuje się przestrzegać przyjętych u dawcy oryginalnych standardów obsługi klientów i traktować uzyskane dane jako poufne. Wszystko to jest szczegółowo ustalane w umowie.
Koncern
Koncern stanowi zespolenie prawnie samodzielnych przedsiębiorstw z dominującym udziałem własnościowym jednego właściciela, poddanych jednolitemu kierownictwu ze strony przedsiębiorstwa wiodącego (co ogranicza zakres samodzielności decyzyjnej przedsiębiorstw koncernu) i realizujących wspólny cel.
Wielopodmiotowość, a równocześnie jednolite kierownictwo nimi to najbardziej charakterystyczne cechy koncernu jako przedsiębiorstwa. Koncerny określa się nieraz korporacjami.
Podział władzy w koncernie
Choć poszczególne części koncernu są prawnie samodzielnymi podmiotami gospodarczymi (przedsiębiorstwami koncernu), to jednak —jeżeli nie prawnie, to faktycznie — wyłączona jest konkurencja między nimi, a ich samodzielność (autonomia decyzyjna) i odpowiedzialność za wyniki ekonomiczne są mocno ograniczone.
Prawdziwym gospodarzem czynników produkcji i decydentem w najważniejszych sprawach jest zarząd koncernu, a nie zarządy jego poszczególnych części.
Jedno z przedsiębiorstw koncernu jest przedsiębiorstwem wiodącym, nazywanym przedsiębiorstwem-matką, a pozostałe to przedsiębiorstwa-córki.
Holding
Holding (holding company) jest tworzony na podstawie umów między przedsiębiorstwami (spółkami), na podstawie których dla jednego z nich powstają warunki do wpływania na pozostałe i uzyskuje ono w stosunku do nich pozycję jednostki dominującej (wpływającej, oddziałującej, kontrolującej, nadrzędnej).
Przedsiębiorstwa te stają się jednostkami zależnymi (podległymi) poddanymi wpływowi, oddziaływaniu i kontroli jednostki dominującej.
Przesłanki tworzenia holdingów
zwiększanie się konkurencji na rynkach światowych, której łatwiej mogą podołać większe i silniejsze kapitałowo organizmy gospodarcze; ważne jest też ograniczenie przez nie ryzyka ekonomicznego;
coraz silniejsza globalizacja gospodarki, również wymagająca dużych i silnych ekonomicznie organizmów;
tworzenie się związków (unii) gospodarczych krajów.
Główne cechy holdingu
występuje w nim specjalny rodzaj powiązań między podmiotami gospodarczymi (przedsiębiorstwami), opierający się na faktycznym i prawnym władaniu przez jedną spółkę (spółkę główną) udziałami (akcjami) innych spółek, w których ona uczestniczy kapitałowo;
zawsze występuje w nim dominująca (nadrzędna) pozycja spółki głównej wobec pozostałych spółek.
Mimo zależności poszczególne przedsiębiorstwa holdingowe mają pełną niezależność prawną wobec spółki głównej oraz innych przedsiębiorstw holdingu; przy tym osobowość prawną mają poszczególne części holdingu, a nie ma jej holding jako całość.
Korzyści holdingu
możliwość koncentrowania kapitału na określonych kierunkach, ważnych dla rozwoju całego holdingu;
elastyczność poszczególnych części (przedsiębiorstw holdingu) względem rynku;
ochrona przed upadłością; bankructwo jednego przedsiębiorstwa nie grozi istnieniu holdingu; spółka macierzysta nie odpowiada za zobowiązania spółek jej podległych; zarząd holdingu może chronić poszczególne przedsiębiorstwa przed upadkiem, przesuwając środki finansowe między nimi, czyli dokapitalizować te, którym to potrzebne;
możliwość zmniejszenia obciążeń podatkowych.
możliwość koncentrowania kapitału na określonych kierunkach, ważnych dla rozwoju całego holdingu;
elastyczność poszczególnych części (przedsiębiorstw holdingu) względem rynku;
ochrona przed upadłością; bankructwo jednego przedsiębiorstwa nie grozi istnieniu holdingu; spółka macierzysta nie odpowiada za zobowiązania spółek jej podległych; zarząd holdingu może chronić poszczególne przedsiębiorstwa przed upadkiem, przesuwając środki finansowe między nimi, czyli dokapitalizować te, którym to potrzebne;
możliwość zmniejszenia obciążeń podatkowych.
Inne korzyści
Utworzenie holdingu może być korzystne
możliwość zespolenia dużego potencjału kapitałowo-produkcyjnego w celu wykorzystania go do realizacji swych zadań strategicznych.
między spółkami holdingu występuje współpraca produkcyjna i inna,
wejście do holdingu może chronić mniejsze przedsiębiorstwa przed niebezpieczeństwem bankructwa w warunkach ostrej konkurencji na rynku,
poprawiać ich wizerunek,
dawać możliwość korzystania z pomocy innych przedsiębiorstw holdingu (np. w postaci doradztwa ekonomicznego i prawnego).
Koncern a holding
w koncernie podporządkowanie o charakterze kapitałowym jest z reguły silniejsze niż w holdingu (dochodzi nieraz do 100 %);
koncernem kieruje zarząd przedsiębiorstwa wiodącego (przedsiębiorstwa-matki), prowadzącego także operacyjną działalność (produkcyjną lub usługową), natomiast w holdingu główna spółka holdingowa może nie prowadzić własnej działalności operacyjnej, stanowiąc wyłącznie organ zarządzający (tzw. czysta spółka holdingowa);
w holdingu występuje mniejsze ograniczenie samodzielności decyzyjnej spółki niż w koncernie; można powiedzieć, że holding jest łagodniejszą formą koncentracji kapitału.
Rodzaje holdingów
holding klasyczny lub finansowy spółka dominująca, nie prowadząc własnej działalności operacyjnej, koncentruje swoje działania na problemach strategicznych, zarządzaniu udziałami przedsiębiorstw zależnych i nie ingeruje w operatywne zarządzanie poszczególnymi spółkami podległymi.
holding strategicznym, w których spółka dominująca prowadzi własną działalność operacyjną oraz wykonuje w większym lub mniejszym zakresie funkcje zarządzania w stosunku do spółek podległych.
spółka dominująca może zajmować się zarządzaniem zależnymi przedsiębiorstwami nawet w szerokim zakresie i wtedy będzie to holding operacyjny. Holding taki w istocie nie różni się od koncernu.
Zależnie od obszaru działalności rozróżnia się:
holdingi krajowe
międzynarodowe.
Podobnie jak koncern może być niezależny albo zależny od innego koncernu, tak i holdingi mogą łączyć różne zależności. Mówi się wówczas o holdingu wielostopniowym (dwu- lub nawet trzystopniowym).
Grupa kapitałowa
Określenie grupa kapitałowa wypiera terminy: koncern i holding, stając się ich synonimami.
Przez grupę kapitałową rozumie się związek samodzielnych pod względem prawnym przedsiębiorstw, połączonych więzami kapitałowymi, prowadzących wspólną politykę gospodarczą.
Kartel
Kartel jest umownym związkiem przedsiębiorstw, w którym następuje ograniczenie ich samodzielności w zakresie określonym umową kartelową.
Dotyczy ono zwłaszcza instrumentów polityki sprzedaży, a szczególnie cen.
Ma to na celu opanowanie rynku przez wyeliminowanie lub ograniczenie konkurencji.
Umowy takie są sprzeczne z regułami gospodarki rynkowej, dlatego są zawierane w tajemnicy, mając charakter zmów kartelowych.
3