Badania weryfikacyjne
Podstawowe znaczenie w odkrywaniu zależności dotyczących przebiegu i realizacji procesów wychowania maja badania typu weryfikacyjnego skupione wokół problemów efektywności działań wychowawczych. Polegają one na stosowaniu takiego toku postępowania poznawczego, w którym badacz wychodzi od sformułowania określonych problemów, prezentuje odpowiednie hipotezy robocze będące uzasadnionymi projektami rozwiązywania tych problemów przez założenie występowania określonych zależności pomiędzy empirycznie zdefiniowanymi zmiennymi, a wreszcie gromadzi dostatecznie dużą liczbę takich obserwacji, które pozwoliłyby hipotezy te potwierdzić lub odrzucić. Uznanie szczególnej doniosłości badan typu weryfikacyjnego nie może oznaczać negacji znaczenia badan innego typu, zwłaszcza analizy pojedynczych przypadków.
Ogólny schemat badań zmierzających do ustalenia zależności wchodzących w skład pedagogiki :
1. Wstępne ustalenie zakresowe
Wyznaczenie zakresu zjawisk, w którego obrębie przebiegać będzie badanie. Trzeba określić względnie dokładnie:
- zbiorowość, która będzie traktowana jako element poddany poszukiwanym manipulacjom wychowawczym ( mogą tu być np. pojedyncze jednostki, zespoły klasowe, cale grupy społeczne).
- ustalenie rodzaju sytuacji oraz warunków, w których poszukiwać będziemy określonych zależności
- wstępne założenie co do czasu trwania zamierzonej akcji wychowawczej
2. Przyjęcie określonych celów i standardów wychowania.
Zakreślenie celów - jest to czynność o podstawowym znaczeniu w badaniach mających wzbogacać wiedze o wychowaniu. Jest bowiem zrozumiałe, że wszelkie próby ustalenia wychowawczej w efektywności jakiś środków nie maja sensu, jeśli nie określiło się wyraźnie, osiąganiu jakich celów miałyby one służyć.
Przyjęcie celów wychowania w ramach określonych badań jest zdeterminowane merytorycznie przez uprzednio założony wzór osobowy lub ideał wychowania, zaś zakresowo przez ustalenia wstępne oraz rzeczywiste potrzeby praktyki. Innymi słowy, źródłem z którego badacz czerpie określone cele wychowania, jest przez społeczne potrzeby i zarysowujące się problemy badawcze, natomiast ich liczba zależy od warunków, w jakich zamierzamy realizować dany program wychowawczy.
Przyjęcie określonych celów wychowania musi brać pod uwagę także wiek i możliwości rozwojowe wychowanków.
3.Opracowanie projektu planu działania wychowawczego.
kiedy zamierzone cele wychowania dotyczące pewnej zbiorowości zostały określone w języku spodziewanych wyników, badacz może przystąpić do sformułowania hipotez roboczych, które będę mówiły, jakie zabiegi wychowawcze są w danych warunkach niezbędne do realizacji tych celów. Jest to, inaczej, zaprojektowanie pewnych praktycznych rozwiązań dotyczących ukształtowania w wychowankach pożądanych dyspozycji. Hipoteza robocza - są to pewne zdania o zależnościach ( sprawczych lub ogólnych), których poprzedniki określają manipulacje wychowawcze lub inne determinanty niezbędne do realizacji przyjętych celów, zaś następniki formułują spodziewane, bezpośrednie lub też pośrednie, warunki wychowania. Suma wszystkich założonych hipotetycznie manipulacji składa się na plan wychowania, suma innych determinantów założonych celów daje warunki stosowalności tego planu, zaś wszystkie następniki tych hipotez stanowią w sumie przyjęte cele wychowania.
Najczęściej badania nad wychowaniem maja charakter znacznie bardziej złożony, a wiec obejmują szereg różnych hipotez.
4. Empiryczna weryfikacja projektowanego programu wychowania
Jest to zgromadzenie odpowiedniej liczby danych empirycznych, które stanowiłyby podstawę weryfikacji lub tez falsyfikacji przyjętych hipotez, a wiec były sprawdzeniem efektywności zaprojektowanego planu działania wychowawczego. Dane te musza być uporządkowane według zasad myślenia przyczynowego z zastosowaniem metod indukcji eliminacyjnej.
Tylko w ten sposób bowiem można określić, które elementy naszego planu wychowania odgrywają w realizacji zamierzonych celów role pozytywna, które negatywna, a które pozbawione są istotnego znaczenia.
Weryfikacja zależności prostych
Celem tych badan jest zawsze ustalenie związku, jaki zachodzi miedzy dokonaniem w pewnych warunkach określonych manipulacji wychowawczych a wystąpieniem następstw, które są rozpatrywane z punktu widzenia przyjętych celów wychowania. Taka weryfikacja może przebiegać zasadniczo w postaci 2 -och rodzajów rozumowania:
-indukcyjnego - polega na ustalaniu następstw znanych już przyczyn
- redukcyjnego - polega na doszukiwaniu się przesłanek dla znanych już następstw.
Weryfikacja typu indukcyjnego może przybierać 2-wie odrębne postaci: sprawozdawczą i projektującą.
- weryfikacja sprawozdawcza danej hipotezy polega na znalezieniu dostatecznie dużej liczby przypadków, w których spełniony jest poprzednik, a następnie na prześledzeniu, czy towarzyszą temu przewidywane skutki.
- weryfikacja projektująca - polega na zamierzonym wywoływaniu pewnych warunków założonych w hipotezie, a następnie określeniu następstw tego zabiegu. Ten typ weryfikacji związany jest ściśle z technika eksperymentu, zwłaszcza naturalnego lub pedagogicznego.
Niewątpliwie największe zastosowanie będzie tutaj miał model naturalnego eksperymentu kontrolowanego. Jego istotne cechy można sprowadzić do tego, ze obejmuje on dostateczną liczbę grup, z których część pełni funkcje grup kontrolnych, że grupy te są względnie jednorodne w zakresie warunków przewidzianych hipotezą , a wreszcie, ze przed wprowadzeniem do grup eksperymentalnych zmiennej różnicującej został przeprowadzony pomiar wstępny, zaś po jej przeprowadzeniu - pomiar końcowy. Wynik eksperymentu określa się wielkością różnic miedzy pomiarem grup eksperymentalnych i kontrolnych.
Ale w badaniach nad wychowaniem nie zawsze zachodzi możliwość zastosowania eksperymentu w pełni kontrolowanego.
Można mówić o różnych jego modelach niepełnych np :
- model eksperymentu z jednym pomiarem - zachodzi konieczność lub też brak jest możliwości dokonania pomiaru wstępnego.
- model eksperymentu bez grupy kontrolnej - jest wtedy kiedy nie mam możliwości tworzenia grupy.
- model eksperymentu krzyżowego - polega na tym, ze w poszczególnych fazach eksperymentu grupy poddane badaniom pełnią naprzemian funkcje eksperymentalnych oraz kontrolnych, przy czym po każdej zmianie następuje pomiar czynników.
W badaniach nad wychowaniem jest niekiedy bardzo przydatny model eksperymentu, w którym pomiar wstępny i końcowy dokonywane są na różnych grupach. Jest tak wtedy, kiedy warunki eksperymentu nie pozwalają na dwukrotny pomiar tej samej grupy.
Weryfikacja zależności złożonych.
W badaniach nad wychowaniem znacznie częściej stajemy przed koniecznością poddania łącznej weryfikacji i całego zbioru hipotez, obejmujących większą liczbę różnic ze sobą sprzężonych zmiennych zależnych i niezależnych. Hipotezy te mogą być rozkładalne na takie, które obejmują proste zależności. Wtedy mamy przed sobą możliwości posłużenia się 2-oma modelami weryfikacji : analitycznej (rozbiór hipotez złożonych na bardziej proste) oraz syntetycznej (budowanie hipotez złożonych z bardziej prostych). Jeżeli natomiast, co się najczęściej zdarza, hipotez tych nie da się sprowadzić do większej liczby założeń o prostych zależnościach, wówczas pozostaje nam możliwość zastosowania modeli weryfikacji globalnej.
Weryfikacja analityczna zależności złożonych polega na rozkładaniu ich na szereg zależności prostych, a następnie poddawaniu analizie każdej z tych zależności z osobna. Także tutaj możemy mówić o dwóch postaciach takich badań
- sprawozdawczej - bierzemy pod uwagę realizowane już plany działań wychowawczych i staramy się prześledzić ich rezultaty w taki sposób, aby wyłonić z nich proste zależności sprawcze.
- projektujące - polega na prowadzeni w warunkach eksperymentalnych pewnych z góry ustalonych pojedynczych manipulacji wychowawczych oraz śledzeniu ich następstw z punktu widzenia zgodności z założonymi celami.
Weryfikacja analityczna dotyczy takiej sytuacji badacza, w której dysponuje on już opracowanym programem wychowawczego działania i pragnie określić przydatność poszczególnych jego elementów.
Weryfikacja syntetyczna polega na wyszukiwaniu składanych zależności w których następnikach figurują określone składowe przyjętych celów wychowania, oraz na zestawieniu i poprzedników w pewien plan wychowawczego działania.
Weryfikacja globalna określonego planu działalności wychowawczej związana jest zawsze z koniecznością jego teoretycznego opisu. Powinien on spełniać 2 podstawowe warunki
- nie pomijać niczego co jest w tym planie istotne, co może decydować o wynikach jego realizacji
- opis ten powinien być na tyle dokładny, aby na jego podstawie dało się rozwinąć dany plan w praktyce, bez zasadniczych odchyleń w stosunku do jego pierwowzoru - pomyślanego lub zrealizowanego
Zasadnicze grupy sposobu działania w globalnej weryfikacji:
-analiza pojedynczego przypadku - może być zastosowana wówczas, gdy określony plan wychowania jest już w realizacji. Rola badacza nie polega tutaj na jego opracowaniu, lecz jedynie na ustaleniu hipotez dotyczących rezultatów, jakie on daje, oraz na ich sprawdzeniu w praktyce. Praca badacza sprowadza się do następujących etapów:
1. Teoretyczny opis realizowanego planu.
2. Hipotetyczne określenie jego spodziewanych rezultatów.
3. Zbadanie i opis wyników faktycznie uzyskiwanych .
4. Ocena wartości planu z wskazaniem jego zalet i braków.
- analizy porównawcze - nie zawsze na podstawie pojedynczego przypadku można orzec o wartości danego planu. Niełatwo jest bowiem bez zabiegów różnicujących wyłonić w nim elementy szkodliwe lub pozbawione znaczenia toteż metodologicznie bardziej przydatna jest analiza porównawczą realizacji kilku zbliżonych do siebie planów.
W analizie tej musza być skrupulatnie brane pod uwagę warunki, w jakich jest stosowany każdy z badanych planów.
- globalne eksperymenty wielowariantowe - polega ona na zastosowaniu następujących czynności w stosunku do planu, który ma zostać poddany weryfikacji:
1. Sporządzenie teoretycznego opisu planu wraz z wyłonieniem tych jego elementów, które mogą być zmieniane lub modyfikowane.
2. Opracowanie kilku wariantów danego planu przez zróżnicowanie wyłonionych elementów.
3. Zastosowanie wszystkich wariantów w praktyce w warunkach możliwie najbardziej zbliżonych do siebie.
4. Zbadanie uzyskanych wyników i ich porównanie ze względu na założone cele wychowanie
Dopiero wówczas można przejść do skonstruowania planu w pełni wychowawczo efektywnego i najlepiej dostosowanego do danych warunków.
Literatura:
Muszyński H. „ Wstęp do metodologii pedagogiki „ Warszawa 1970 rok.