Wykład
4.12.2009
Dydaktyka
Niepowodzenia dydaktyczne
Okoń-proces pojawiania się braków w wymaganych przez szkołę wiadomościach i umiejętnościach.
Kupisiewicz- rozbieżność między wiadomościami, umiejętnościami i nawykami opanowanymi przez uczniów, materiałem, jaki zgodnie z założeniami programowymi powinni poznać w zakresie poszczególnych przedmiotów
Schemat hierarchicznego i zależnościowego układu niepowodzeń szkolnych
Niepowodzenia szkolne
-nauczycieli
a. wychowawcze
b. dydaktyczne
c. organizacyjne
-uczniów
a. zachowaniu się
b. uczeniu się
Niepowodzenia dydaktyczne
-Ukryte
-Jawne
a. przejściowe
b. względne
drugoroczność i wieloroczność
odsiew uczniów
c. stałe
Niepowodzenia ukryte- niedostrzegalne przez nauczyciela luki w wiadomościach i umiejętnościach uczniów. Prowadzą one do niepowodzeń jawnych, które występują w sytuacjach, kiedy nauczyciel tak duże braki w opanowanej przez uczniów wiedzy że musi ocenić wyniki pracy jako niedost.
Przejściowe niepowodzenia jawne występują gdy ocenia niedostateczna nie obejmuje całorocznej pracy ucznia lecz jedynie odnosi się do rezultatów uzyskanych przez niego np. w ciągu pierwszego semestru.
Długotrwałe niepowodzenia jawne, których następstwem jest niedostateczna ocena cłorocznej pracy ucznia chociażby jednego tylko przedmiotu nauczania, stanowią podstawową przyczynę formalną powtarzania klasy, tzn. drugoroczność
Konopnicki- fazy niepowodzeń szkolnych
-W pierwszej fazie przejawiają się pierwsze niedostrzegalne jeszcze przez nikogo braki w wiadomościach. Uczeń stwierdza, że inni są lepsi. Występuje u niego brak zainteresowania na lekcjach oraz chęci do nauki. Uczeń nie nadąża z rozwiązywaniem problemów lekcji. Przejawiają się pierwsze symptomy niezadowolenia ze szkoły - dziecko zaczyna unikać szkoły.
-W drugiej fazie występują zaawansowane braki w wiadomościach. Jest ich tak dużo, że uczeń nie daje sobie rady. Zaczyna w różny sposób oszukiwać nauczycieli, np. odpisywać zadania domowe.
-Trzecia faza charakteryzuje się sporadycznym występowaniem ocen niedostatecznych. Dostrzegają to nauczyciele i rodzice. Niewłaściwa forma walki z nimi prowadzi do całkowitej niechęci do szkoły oraz różnych form negacji w pracy szkolnej. Postawy ucznia: *agresja (kradzieże, wagary, kłamstwa),*apatia (niechęć do zadań, odpowiedzi „nie chcę”, „nie potrafię”)
-Ostatnią, czwartą fazą jest drugoroczność, czyli oficjalne stwierdzenie niepowodzenia ucznia w nauce. Często takie pozostawienie ucznia w tej samej klasie jest początkiem wykolejenia się, ale przede wszystkim zachwiania jego równowagi życiowej. Drugim obok drugoroczności stwierdzeniem niepowodzenia w nauce jest odsiew szkolny, a więc zjawisko całkowitego przerwania nauki przed ukończeniem szkoły.
Drugoroczność w/g W. Okonia - to jeden z dwu (obok tzw, odsiewu) głównych rodzajów jawnego niepowodzenia szkolnego, polegający na pozostawaniu uczniów w tej samej klasie w ciągu dwóch lub więcej lat.
Przyczyny drugoroczności: (wg Cz. Kupisiewicza)
- Zły ogólny stan zdrowia ucznia.
- Przedłużająca się nieobecność w szkole.
- Niski stopień dojrzałości szkolnej.
- Znaczne trudności w opanowaniu programu z niektórych przedmiotów wynikające z
zaburzeń funkcji percepcyjno-motorycznych lub słuchowo-językowych.
- Negatywny stosunek do nauki - brak motywacji.
- Destrukcyjne zachowania wobec innych uczniów i nauczycieli podczas lekcji.
- Brak należytej opieki nad uczniami opóźnionymi w nauce ze strony szkoły i rodziców.
Skutki drugoroczności dla ucznia:
- Brak motywacji do dalszej pracy.
- Stłumienie zainteresowania nauką.
- Nieprzyjazny stosunek do otoczenia.
- Powód kompleksów i zaburzeń w zachowaniu się.
- Zahamowanie prawidłowego dotychczasowego umysłowego rozwoju dziecka.
Odsiew szkolny w/g W. Okonia - zjawisko polegające na przerywaniu przez pewien odsetek uczniów nauki przed ukończeniem szkoły z powodu niedostatecznych postępów w nauce lub niewłaściwego zachowania
Przyczyny niepowodzeń szkolnych wg Konopnickiego
-intelektualne
-emocjonalne i społeczne
-szkolne
Przyczyny niepowodzeń wg Kupisiewicza:
-ekonomiczni społeczne
-biopsychofizyczne
-pedagogiczne
Skutki niepowodzeń szkolnych.
Niepowodzenia szkolne występują na kilku etapach:
-Drobne luki w opanowywanym materiale programowym w zakresie jednego programu nauczania. Towarzyszy temu wzrastająca niechęć do tego przedmiotu.
-Znaczne luki w wiadomościach i umiejętnościach z jednego lub kilku przedmiotów nauczania. W tym czasie uczniowie otrzymują pierwsze oceny niedostateczne ( są agresywni wobec nauczycieli i rodziców, tracą ambicję, kłamią, uciekają z lekcji, przestają interesować się nauką).
-Drugoroczność, która wywołuje różne zaburzenia, a nawet prowadzi do przestępczości.
Przyczyny ekonomiczno- społeczne
Do warunków materialnych zaliczamy:
-dochody rodziców
-mieszkanie rodziny
-sposób odżywiania
-zaopatrzenie w odzież, obuwie, podręczniki
Do czynników wyznaczających sytuację społeczną zaliczamy:
-wykształcenie i zawód rodziców
-jego pozycja w rodzinie
-udział w pracach pozaszkolnych i szkolnych
Warunki kuturowe życia uczniów to:
-potrzeby kulturalne rodziców oraz możliwości ich zaspakajania
-poziom życia umysłowego rodziny
-potrzeby estetyczne
-dostęp do środków służących upowszechnianiu kultury
-poziom opieki intelektualnej i moralnej
Przyczyny biopsychospołeczne:
-nieprzestrzeganie zasad higieny szkolnej oraz higieny psychicznej
-niesprawne lub wadliwe funkcjonowanie narządów zmysłowych, przde wszystkim wzroku i słuchu
-zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego oraz choroby somatyczne
-zaburzeni i braki w funkcjonowaniu procesów poznawczych
Do najbardziej podstawowych zaliczamy:
-brak motywów uczenia się
-powolne tempo myślenia
-skłonność do powierzchownego uogólniania
-niestałość uwagi
-szybkie męczenie się
Przyczyny niepowodzeń szkolnych wg Kupisiewicza
a. nieodpowiednie zewnętrzne warunki pracy dydaktycznej nauczyciela
-braki istniejącego systemu szkolnego, nieprzystosowanie szkoły do wymagań współczesnej nauki i techniki
-nieodpowiedni poziom podręczników
-nieprzystosowanie programów nauczania do możliwości intelektualnych oraz społecznie uwarunkowanych zainteresowań oraz potrzeb uczniów
-trudne warunki organizacyjne, nadmierna liczba uczniów w klasie, nieracjonalna organizacja zajęć szkolnych
-niedostateczne wyposażenie szkół
b. działalność dydaktyczna nauczyciela
-błędy metodyczne i wychowawcze wynikające z niedostatecznej znajomości współczesnej teorii pedagogicznej oraz posługiwania się teoria w praktyce
-błędy oraz usterki metodyczne i wychowawcze wynikające z małej znajomości uczniów
-niedostateczna opieka nad uczniami opóźnionymi w nauce
-nieprzygotowanie się do lekcji, zaniedbywanie samokształcenia i podnoszenia kwalifikacji
c. wadliwa praca uczniów
-brak odp. warunków do odrabiania pracy w domu
-niechęć do nauki, niesystematyczność, lekceważenie obowiązków szkolnych, wagary
Najważniejsze przyczyny niepowodzeń uczniów, których źródłem jest zła praca nauczyciela
-nieprawidłowość w organizacji pracy na lekcji
-stosowanie niewłaściwych metod nauczania
-nieodpowiednie formy pracy
-słabe wykorzystanie wiedzy w praktyce
-słaba kontrola i ocena przyswojonych umiejętności i wiadomości
-słaba znajomość uczniów
-brak należytej opieki nad uczniami mającymi trudności w nauce
-niewłaściwa atmosfera n lekcji i osobowość nauczyciela
Aby ograniczyć zjawisko występowania niepowodzeń szkolnych należy podjąć następujące działania:
-wypowiedzieć skuteczną walkę ze słabymi wynikami nauczania poprzez niedopuszczenie do powstawania zaległości i luk w opanowywanej przez uczniów wiedzy;
-systematycznie wykrywać i likwidować opóźnienia poprzez pomoc udzieloną przez nauczyciela przedmiotu, (organizowanie zajęć wyrównawczych);
-stosować metody aktywizujące uczniów;
-prowadzić lekcje różnymi metodami i stosować różnorodne formy pracy z uczniami;
-przeprowadzać testy sprawdzające po każdej partii materiału;
-polecać uczniom poszerzanie wiadomości w oparciu o inne źródła jak podręcznik (encyklopedie multimedialne, słowniki, literaturę, albumy, atlasy, Internet);
-podnosić permanentnie kwalifikacje pedagogiczne poprzez udział w różnych formach dokształcania i doskonalenia zawodowego;
-pogłębiać wiedzę metodyczną z zakresu wychowania i nauczania;
-dogłębnie poznawać uczniów, ich zdolności, zainteresowania, potrzeby, trudności;
-na bieżąco informować rodziców o trudnościach i osiągnięciach dzieci;
-poznawać warunki życia uczniów i stan zdrowia dziecka; systematycznie kontrolować odrabianie prac domowych przez uczniów; stosować różne formy kontroli.
Środki zaradcze zaproponowane przez uczniów:
-zmiana dotychczasowego stosunku do nauki z tych przedmiotów, z których mają słabsze oceny
-staranniejsze niż dotychczas odrabianie prac domowych
-zwiększenie ilości czasu na naukę w domu
-większa aktywność na zajęciach lekcyjnych.
Co mogą zrobić rodzice aby dziecko uniknęło trudności w nauce:
-otaczać dziecko troskliwą opieką od najmłodszych lat.
-dbać o prawidłowy rozwój fizyczny, leczyć choroby, wady
-troszczyć się o prawidłowy rozwój dzicka we wszystkich jego sferach
-przygotować dziecko do nauki szkolnej poprzez rozwijanie jego zainteresowań, samodzielności, chęci do pracy.
-dbać o prawidłowe stosunki swojego dziecka z rówieśnikami, a także z nauczycielami
-zaspokajać potrzeby emocjonalne dziecka, zwłaszcza potrzebę bezpieczeństwa.
-stawiać wymagania dostosowane do możliwości dziecka.
-utrzymywać stały kontakt ze szkołą i wychowawcą; interesować się sprawami szkolnymi dziecka.
-zapewnić dobre warunki do nauki i odrabiania lekcji.
-systematycznie interesować się sprawami szkolnymi dziecka
-nie wyręczać dziecka w odrabianiu zadań domowych.
Co może zrobić nauczyciel, aby pomóc dziecku w przezwyciężaniu trudności szkolnych?
-przeprowadzić wnikliwą obserwację uczniów na początku roku szkolnego, a następnie kontynuować ją przez cały rok.
-przeprowadzić wywiad z rodzicami.
-dobrze poznać swoich uczniów
-wnikliwie analizować dokumenty i wytwory pracy dziecka.
-indywidualizować pracę na lekcji i prowadzić ją metodami aktywnymi.
-stworzyć system wyrównawczy
-życzliwie i wyrozumiale pracować z każdym uczniem
-w pracy indywidualnej z uczniem stosować zasadę akceptacji i dobrego z nim kontaktu.
-często stosować ćwiczenia korekcyjne, umożliwiające wdrożenie do systematycznej kontroli i koncentracji uwagi.
-organizować pomoc koleżeńską.
-być w stałym kontakcie z rodzicami, udzielać im rad i wskazówek do pracy z dzieckiem w domu
Dydaktyczne środki walki z niepowodzeniami:
1. Profilaktyka pedagogiczna - zapobieganie powstawaniu luk i zaległości w opanowanym przez uczniów materiale:
2. Diagnoza pedagogiczna - wczesne wykrywanie luk i zaległości tworzących się dopiero w wiadomościach uczniów poprzez obserwację i dobre poznanie ucznia:
- diagnoza indywidualna - nauczyciel określonego przedmiotu sam wykrywa luki w wiadomościach uczniów, jeżeli nie zwraca uwagi na przyczyny to diagnoza ta ma charakter
a. fragmentaryczny(wycinkowy)-
b. całościowy- nauczyciel analizuje przyczyny
- diagnoza zbiorowa - ścisła współpraca wszystkich nauczycieli uczących w danej klasie, może mieć charakter wycinkowy lub całościowy
3. Terapia pedagogiczna - likwidowanie zaległości w nauce (zajęcia wyrównawcze):
-szczegółowa- likwidacja braków wiedzy z jednego tylko przedmiotu
-terapia indywidualna- odnosi się do poszczególnych uczniów którzy wykazują opóźnienia w nauce np z powodu długotrwałej choroby
-ogólna- usunięcie braków wiadomościach co najmniej w zakresie dwóch przedmiotów
- terapia zbiorowa- zajęcia w zespołach mających charakter samopomocy koleżeńskiej, zajęcia w grupach wyrównawczych.