RODZAJE WYROBISK GÓRNICZYCH

Wyrobiskami górniczymi nazywa się puste przestrzenie powstałe w kopalinie użytecznej lub w skale płonnej w wyniku prowadzenia robot górniczych.

OCIOS - powierzchnia boczna wyrobiska

PUŁAP - powierzchnia górna wyrobiska

SPODEK - powierzchnia dolna wyrobiska

STROP - pułap wyrobiska, który jest jednocześnie górną powierzchnią pokładu

SPĄG - spodek wyrobiska, który jest jednocześnie dolną powierzchnią pokładu

CZOŁO WYROBISKA - powierzchnia wyrobiska, która wskutek urabiania przesuwa się w głąb calizny

PRZODEK - to najbliższa przestrzeń przyległa do czoła wyrobiska

OBUDOWA WYROBISKA - stosuje się ją do zachowania wymiarów przekroju poprzecznego wyrobiska oraz zabezpieczenia ludzi i urządzeń przed obrywającymi się z ociosów i stropu odłamkami skalnymi oraz przed zawałem

Podział wyrobisk górniczych ze względu na:

• Usytuowanie złoża:

WYROBISKA WĘGLOWE (gdy drążone są w węglu)

WYROBISKA KAMIENNE (gdy drążone są w skale)

WYROBISKA WĘGLOWO - KAMIENNE (gdy drążone są częściowo w węglu i częściowo w skale)

• Rodzaj:

ODKRYTE (ODKRYWKI) - przestrzeń w warstwach skorupy ziemskiej o określonych wymiarach i kształtach powstające w wyniku eksploatacji odkrywkowej

PODZIEMNE - pusta przestrzeń w górotworze powstała wskutek usunięcia skał w ramach robót górniczych

• Kształt:

• kołowe

• prostokątne

• trapezowe

• eliptyczne

• łukowe

• Kierunek prowadzenia eksploatacji:

• Poziome

• Pionowe

• Pochyłe

• A w stosunku do rozciągłości pokładu na biegnące:

• po rozciągłości

• po wzniosie

• po upadzie

• przekątnie (diagonalnie)

• Kształt i wymiary:

• korytarzowe

• komorowe

• otwory wiertnicze

• Przeznaczenie:

• POSZUKIWAWCZO ROZPOZNAWCZE: ich głównym celem jest znalezienie złoża lub określenie jego parametrów np.: forma zalegania, miąższość złoża oraz wielkość i kierunek nachylenia, najważniejszą rolę odgrywają tutaj otwory wiertnicze, ale zalicza się do nich również:

- SZYB

• SZYBIK - pionowe wyrobisko korytarzowe głębokości mniejszej od 200 m,

o przekroju poprzecznym mniejszym od 14 m2, mające wlot na powierzchni i prowadzące w głąb ziemi

• SZTOLNIA - Jest to podziemne wyrobisko poziome, mające wyjście bezpośrednio na powierzchnię ziemi, przeznaczone do celów komunikacyjnych i wentylacyjnych między podziemnym złożem a powierzchnią ziemi. Udostępnienie sztolnią stosuje się w terenach górzystych przy stromym zaleganiu pokładów

• UDOSTĘPNIAJĄCE: wyrobiska otwierające dostęp do złoża

i umożliwiające jego górniczą eksploatację; w kopalniach podziemnych będą to wyrobiska łączące złoże z powierzchnią ziemi (szyby, szybiki, sztolnie, przecznice), a w kopalniach odkrywkowych wyrobiska odkrywające złoże kopaliny użytecznej przez zdjęcie nadkładu, czyli warstw nadległych; wyrobiska udostępniające wykonuje się prawie wyłącznie w skałach płonnych, a złoże tylko przecinają;

PIONOWE:

• Szybik

• Dukla - to niegłęboki (do 30 m) szybik o małym przekroju poprzecznym, wykonany w skałach twardych i stojący bez obudowy

• Studnia - to pionowe wyrobisko podziemne głębokości do kilkudziesięciu metrów, mające ujście na powierzchni ziemi i przeznaczone do wydobywania kopalin ciekłych (wody, solanek, ropy naftowej).

• Szyb - to najczęściej stosowane połączenie podziemnego złoża z powierzchnią. Szybem nazywa się wyrobisko korytarzowe o nachyleniu większym od 45°, głębokości większej od 200 m i przekroju poprzecznym większym od 15 m2 łączące złoże z powierzchnią.

Szyby mogą być pionowe lub pochyle. Ze względu na koszty utrzymania i eksploatacji w górnictwie polskim stosowane są prawie wyłącznie szyby pionowe.

Szyby stanowią główne arterie komunikacyjne i wentylacyjne kopalni.

Zależnie od zadań w komunikacji między dołem a powierzchnią rozróżnia się szyby:

- wydobywcze

- materiałowe

- zjazdowe ( muszą być wyposażone w przedziały drabinowe na całej długości)

- drzewne

- podsadzkowe

Pod względem wentylacyjnym szyby dzielą się na:

- wydechowe

- wdechowe

Ponieważ szyb jest wyrobiskiem bardzo kosztownym, w praktyce wykonuje się szyby przystosowane do wykonywania różnych zadań. Buduje się, więc szyby wydobywczo-zjazdowe, materiałowo-podsadzkowe itp.

Szyby mogą mieć przekrój poprzeczny:

- kołowy

- eliptyczny

- prostokątny

Przekroje kołowy i eliptyczny są bardziej wytrzymale na ciśnienie górotworu, przekrój prostokątny lub kwadratowy zezwala natomiast na lepsze wykorzystanie jego powierzchni do celów wyciągowych i innych. Poszczególne urządzenia w szybie należy tak rozmieścić, aby maksymalnie wykorzystać przekrój poprzeczny szybu, czyli tzw.: tarczę szybową

Na powierzchni terenu znajduje się nad szybem wieża szybowa, a obok wylotu szybu nadszybie, gdzie odbiera się urobek wyciągany szybem oraz skąd odbywa się zjazd załogi.

Górna część szybu, długości kilku do kilkunastu metrów, nazywa się głowicą albo gardzielą szybu.

Zależnie od funkcji szybu znajdują się w niej ujścia kanałów: entylacyjnego, rurowego, kablowego oraz wejście do chodnika ucieczkowego i przedziału drabinowego.

Na kolejnych poziomach do szybu przylegają podszybia, czyli zespoły wyrobisk łączących szyb z poziomem.

Dolna część szybu leżąca poniżej najniższego poziomu wydobywczego, w której zbiera się woda ściekająca w szybie, nosi nazwę rząpia.

POZIOME:

• Przecznica - wyrobisko korytarzowe udostępniające, wydrążone w skałach płonnych od szybu poprzecznie do linii rozciągłości złoża

• Przekop - wyrobisko korytarzowe udostępniające, wydrążone w skałach płonnych od przecznicy równolegle do rozciągłości pokładów

• Podszybie - jest to wyrobisko lub częściej zespół wyrobisk znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie szybu na danym poziomie. Stanowią je wlot do szybu, komora przyszybowa i wyrobiska pozostałe.

POCHYŁE:

• Pochylnie - prowadzone w złożu, łączące 2 punkty na różnych głębokościach, transport przebiega z góry na dół.

• Upadowe - prowadzone w złożu, łączące 2 punkty na różnych głębokościach, transport przebiega z dołu do góry.

• Szyby pochyłe - stosowane są wówczas, gdy pokład lub żyła wychodzi na powierzchnię ziemi lub, gdy ich wychodnie przykryte są niezbyt grubym nadkładem. Zadania szybów pochyłych są takie same jak szybów pionowych

• PRZYGOTOWAWCZE: wyrobiska przysposabiające złoże do najbardziej korzyst­nego sposobu wybierania; rozróżnia się wyrobiska przygotowa­wcze główne, dzielące udostępniony pokład na piętra i pola eksploatacyjne (chodniki poziomowe, piętrowe, główne wentyla­cyjne, główne międzypoziomowe pochylnie i upadowe) oraz wyrobiska przygotowawcze drugorzędne lub rozcinkowe, dzielące pole eksploatacyjne na pola wybierania i filary (chodniki wybierkowe, dowierzchnie)

• Chodnik - to górnicze wyrobisko korytarzowe prowadzone poziomo lub prawie poziomo (do 5° nachylenia), nie mające bezpośredniego wyjścia na powierzchnię ziemi. Drążony jest w złożu i daje urobek będący kopaliną użyteczną (np. chodniki węglowe).

• Dowierzchnie - prowadzone w złożu łączące 2 punkty na różnych głębokościach. Dowierzchnię dostosowaną do transportu w niej urobku na­zywa się:

- pochylnią, jeżeli urobek opuszczany jest z góry w dół,

- upadową, jeżeli urobek jest wyciągany z dołu do góry.

• Do wyrobisk przygotowawczych zalicza się:

- chodniki podstawowe albo poziomowe stanowiące w pokładzie dolne ograniczenie, a więc podstawę poziomu;

- chodniki piętrowe rozcinające pokład w obrębie poziomu na mniejsze odcinki, zwane piętrami; przy niektórych systemach ścianowych podział na piętra wystarczy do rozpoczęcia wybierania, a chodniki piętrowe są wtedy chodnikami nadścianowym (górny) i podścianowym (dolny);

- pochylnie polowe dzielące piętra na pola pochylniane, czyli pola wybierania, które z kolei dzieli się chodnikami filarowymi i dowierzchniami na filary.

• WYBIERKOWE: wyrobiska, w których dokonuje się wybierania kopaliny użytecznej, i które po jej wybraniu ulegają likwidacji. Są to m.in.:

- ZABIERKI - są to górnicze wyrobiska wybierkowe powstające przy wybieraniu pokładu krótkimi odcinkami szerokości do 10 m i długości równej odległości między chodnikami filarowymi lub dowierzchniami, przy czym przodek posuwa się zawsze od calizny w stronę zrobów.

- WYROBISKO UBIERKOWE - powstaje w wyniku wybierania odcinka złoża ograniczonego dwoma chodnikami (lub pochylniami) równoległymi - czołem przodku usytuowanym prostopadle (rzadziej przekątnie) do ich kierunku

- KOMORY - stanowiące górnicze wyrobiska wybierkowe podobne są do zabierek, lecz mają znacznie większe wymiary poprzeczne. Prowa­dzenie oraz utrzymywanie wyrobisk komorowych jest możliwe przy bardzo mocnych stropach, dlatego też rzadko stosowane jest w górnic­twie węglowym, często natomiast przy wybieraniu złóż soli i rud metali. - ŚCIANA - stanowi wyrobisko ubierkowe długości większej od 40 m. W polskim górnictwie węglowym ściany są najczęściej zalecanymi i stosowanymi wyrobiskami wybierkowymi. Ich długość wynosi przeważnie 100 do 200 m, ale bywają też dłuższe.

Wyrobiska przygotowawcze i wybierkowe noszą wspólną nazwę WYROBISK EKSPLOATACYJNYCH. Wykonuje się je zasadniczo w kopalinie użytecznej, a w warunkach specjalnych zagrożeń również w skale płonnej.

• SPECJALNE: służące specjalnym celom w procesie wydobywania kopalin. Należą do nich:

1. komory rozdzielni elektrycznych,

2. komory pomp,

3. komory materiałów wybuchowych,

4. komory warsztatów

5. zajezdnie elektrowozów,

6. komory przeciwpożarowe,

7. komory sanitarne,

8. magazyny

---