Starożytność europejska charakteryzuje ustrój niewolniczy, który przejmuje charakter klasowy. Wych. staje się odrębna funkcja w rękach klasy wolnej, pojawiają się specjalni ludzie,nauczyciele i wychowawcy, a nawet specjalne instytucje, które zaczynają się zajmować wyłącznie sprawami i praktyka wych.Ale zajmują się wych.tylko obywateli wolnych.
Wych spartańskie:7-18koszary 8-12gry zabawy lżejsze ćw.fiz.12-16ćw.lekkoatletyczne 17-18efebie wojskowe 20-21przygotowanie do służby wojskowej21-30 wojsko. Brak dbałości o wych umysłowe. WychSłużyło wyraźnie utrzymaniu i utrwaleniu panowania SpartanWychowanie w spracie miało w przeciwieństwo do Aten charakter państwowy. Oparte było na surowych zasadach przypisywania półlegendarnemu królowi Sparty Likurgowi. Dzieci do 7 roku życia przebywału przy matce, a potem należały do państwa. Chłopcy poddawani byli wspólnemu wychowywaniu. Oprócz dyscypliny, posłuszeństwa i reguł życia w grupie uczono ich także czytania i pisania oraz dziejów Sparty, jej praw, kilku pieśni religijnych i wojennych. Za przewinienia byli karani chłostą sami musieli zdobywać pożywienie, jeden płaszcz musiał im wystarczyć na rok. Wychowanie dziewcząt miało podobnie surowy charakter.
W Atenach wymagano od rodziców by nauczyli swe dzieci czytania, pływania i zadbali o ich sprawność fizyczną. W związku z tym chłopcy ukończywszy 7 lat byli oddawani pod opiekę pedagogów. Szkoły w Atenach były prywatne. Uczono pisania, czytania, rachunków, muzyki i gimnastyki. Celem ped. było wych człowieka wszechstronnego sprawnym umyśle i ciele. Naukę prowadził: gramatysta, kitarzysta, paidotryba. Nauka szkolna trwała od 16 roku życia, ale bogatsi mogli ją kontynuować u znanych mistrzów albo sofistów.W-F w palestrze pod nadzorem pedotriby ideał: Kalajkados- człowiek idealnie zbudowany
Wych w starożytnym Rzymie zaznaczyło się dla dziewcząt chłopców 7 roku życia. W domach patrycjuszy dziewczęta uczyły się pod okiem matki, a chłopcy otrzymywali suwerena, którym przeważnie był niewolnik grecki. istniały prywatne szkoły dla chłopców.retoryka .
Szkoła średnia 2 części: gramatyczną i retoryczną . Szkoły retoryczne uczelnie wyższe o charakterze zawodowym. opanowywanie pięknego mówienia, historii, prawa wiedzy politycznej, opracowanie i wygłaszanie mów. Rektorzy zrobili pięć razy tyle co literatorzy na mocy dekretu cesarza Dioklecjana. Czas nauki trwał od 3 do 6 lat w zależności od tego, czy młody Rzymianin uzupełniał jeszcze studia prawnicze. Program nauczania w szkole gramatycznej obejmował język grecki i łaciński, gramatykę, poezję grecką a z czasem również łacińską, oraz elementy innych nauk, jak: arytmetykę, geometrię, geografię. W szkole gramatycznej nauka trwała 3 lata.W wieku 17-18 powoływani byli do wojska. Istniały także szkoły dla niewolników zwane pedagogium w których uczono czytania, pisania, matematyki i zawodu. Szkoły miały charakter publiczny były finansowane przez miasto albo fundacje osób prywatnych
Sofiści nie tworzyli szkół, uczyli doraźnie i raczej młodzież dojrzałą lub dorastającą. Uczyli tego co było najpotrzebniejsze, a zarazem najmodniejsze. Przygotowywali młodych ludzi do działalności politycznej. Traktowali swoje umiejętności jako dobry interes, ponieważ za naukę brali pieniądze. 7 sztuk wyzwolonych ( dialektykę, geometrie, arytmetykę, astronomię, retorykę, muzykę, gramatykę ). Po ukończeniu 7 sztuk wyzwolonych uczeń mógł pójść na wyższe studia. Po 2nauce rozpoczynano 3-4 letnią naukę przemawiania.