Postępy medycyny - farmakologia i transplantologia
Medycyna jest obszerną dziedziną nauki, która obejmuje wiedzę o zdrowiu człowieka, chorobach oraz metodach ich leczenia i zapobiegania. Rozwijająca się technika i wiedza znacznie posunęły do przodu postępy medycyny, dzięki czemu znane są przyczyny i mechanizmy powstawania nieznanych wcześniej chorób, coraz mniej jest przypadków, kiedy medycyna okazuje się bezsilna. Mimo wszystko, funkcjonowanie organizmu ludzkiego jeszcze nie zostało do końca poznane i wciąż odkrywane są nowe tajemnice. Farmakologia
Najprężniej rozwijającą się gałąź medycyny to farmakologia, czyli nauka o substancjach działających leczniczo na organizm. Wiedza farmakologiczna istniała od dawna, już ludzie starożytni bowiem stosowali odpowiednio przygotowane rośliny i ich ekstrakty w celu uśmierzenia bólu czy złego samopoczucia. Egipcjanie używali spleśniałego chleba jako opatrunku na rany. Dziś wiemy, że rośliny te i inne wykorzystywane środki zawierały substancje lecznicze - one właśnie są wykorzystywane w nowoczesnych lekach. Spleśniały chleb na przykład był źródłem penicyliny - antybiotyku, zapobiegającego infekcjom bakteryjnym. Napar z maku zawierał opium - substancję o silnym działaniu przeciwbólowym. Wiele współczesnych leków bazuje na składnikach naturalnych, otrzymywanych z roślin, zwierząt i minerałów. Jednak produkuje się je w laboratoriach, a udział w tym biorą wykwalifikowani chemicy i farmakolodzy. Skład każdego leku musi być dokładnie sprawdzony i oparty na specjalistycznej wiedzy o funkcjonowaniu organizmu.
Nowo opracowane leki muszą być dokładnie przetestowane. Najpierw ich działanie sprawdza się na żywych komórkach w probówkach lub na szalkach laboratoryjnych. Następnie lek testuje się na organizmach zwierzęcych, specjalnie do tego celu hodowanych (np. myszach czy szczurach). Po badaniach w laboratorium nowy lek podawany jest grupie ochotników, aby sprawdzić jego działanie na organizm ludzki. Następnie testy powtarza się na większej grupie. Przebieg badań kontrolowany jest zawsze przez odpowiednie organizacje medyczne. Dopiero po pozytywnym przejściu tych wszystkich etapów lek może być dopuszczony do użycia.
Nie każdy lek pozytywnie przechodzi testy. Czasami szkodliwe działanie ujawnia się już na początkowych etapach badań, a czasami dopiero po dłuższym czasie pojawiają się efekty uboczne w postaci różnego rodzaju dolegliwości lub poważniejszych chorób. Jedynie niewielka część z tysiąca testowanych corocznie leków zdaje egzamin i zostaje dopuszczona do używania przez społeczeństwo.
Wszystkie badania i procedury pochłaniają ogromne ilości pieniędzy i czasu, dlatego często na pojawienie się leku na rynku trzeba czekać latami. Koszty badań i produkcji leku odzwierciedlają się w jego cenie - leki proste do wytworzenia są tanie, leki kosztowne są drogie, a ich zastosowanie jest przez to niezwykle ograniczone. Leki zwykle są dostępne dla ogółu na podstawie recepty, wydawanej przez lekarza. Jedynie najbezpieczniejsze lekarstwa mogą być sprzedawane bez recepty. Jednak nawet w przypadku popularnych, bezpiecznych leków należy pamiętać, aby zażywać je zgodnie z instrukcjami lekarza lub według informacji na ulotce. Jedne leki przeznaczone są do połykania, inne (np. maści) do wcierania w skórę, a jeszcze inne podaje się dożylnie lub domięśniowo w postaci zastrzyku. Zastosowanie inne niż wskazane, może mieć groźne dla zdrowia skutki, podobnie jak zażycie dawki większej niż zalecana. Leki to nie zwykłe produkty spożywcze, więc należy zażywać je z ostrożnością i rozwagą!.
Bez recepty lekarskiej dostępne są popularne leki przeciwbólowe czy przeciw objawom przeziębienia. W niektórych przypadkach leków wydawanych bez recepty farmaceuta musi się upewnić, że dana osoba rzeczywiście tego leku potrzebuje (np. wypytując o objawy choroby) oraz udziela dodatkowych informacji o formie i dawce zażywania. Leki wydawane wyłącznie na podstawie recepty muszą być dobrane przez lekarza odpowiednio do konkretnego przypadku choroby, gdyż wiele leków zawiera te same substancje lecznicze, ale różnią się one substancjami dodatkowymi. Są też takie leki, których nie można kupić w aptece - są one podawane jedynie w szpitalach, osobom przebywającym pod stałą opieką medyczną.
Nowoczesne postępy farmakologii wpłynęły na niektóre stosowane do tej pory leki. Przykładowo - wykazano, że niezwykle popularna aspiryna nie jest zupełnie nieszkodliwa. Działa przeciwbólowo i przeciwgorączkowo, dlatego powszechnie stosowano ją przy objawach grypy i przeziębienia. Udowodniono jednak, że w połączeniu z niektórymi infekcjami, może wywoływać u dzieci rzadkie i niebezpieczne schorzenie, zwane zespołem Reya. Z tego powodu odradza się dziś podawanie aspiryny dzieciom.
Rozwój farmakologii pozwolił również na opracowywanie coraz skuteczniejszych antybiotyków. Jedne działają na wiele rodzajów bakterii, mając szeroki zakres działania, inne są wybiórcze (np. penicylina). Antybiotyki otrzymywane są z grzybów i bakterii - nowoczesne technologie pozwalają produkowanie ich w coraz czystszej - a wiec coraz bardziej skutecznej - postaci. Do otrzymywania antybiotyków stosuje się też najnowsze osiągnięcia inżynierii genetycznej i biotechnologii.
Farmakologia istniała od dawna, rozwijała się, rozwija i rozwijać się będzie, gdyż ludzkość wciąż potrzebuje coraz nowych, skuteczniejszych leków na znane i nieznane choroby.
Transplantologia
Transplantologia to kolejna dziedzina medycyny, rozwijająca się coraz bardziej. Zajmuje się ona przeszczepianie tkanek i narządów osobom, których własne narządy są tak zniszczone, że nie mogą normalnie funkcjonować. Jest to - w przeciwieństwie do farmakologii - dość nowa dziedzina.
Przełomem była pierwsza na świecie operacja przeszczepienia serca, przeprowadzana przez Christiana Bernarda 3.grudnia 1967 roku w Cape Town. Dawczynią narządu była młoda kobieta, zmarła w wypadku drogowym, a biorcą 54-letni mężczyzna. Pacjent wprawdzie zmarł 18 dni po operacji na zapalenie płuc, które rozwinęło się w wyniku komplikacji, ale sam zabieg uznano za udany. To zapoczątkowało rozwój tej gałęzi medycyny. Kontrowersją w przypadku ówczesnych transplantacji serca było stwierdzenie śmierci dawcy. Zwykle bowiem uznawano, że człowiek żyje do tej pory, dopóki bije jego serce. Skoro więc mogło ono bić w ciele innej osoby, to jak można było uznać dawcę za zmarłego? Zatrzymanie akcji serca powoduje szybką śmierć organizmu. Jednak nowoczesna medycyna wykazała, że czynności serca i innych organów znajdują się pod kontrolą mózgu. Wyznacznikiem śmierci organizmu jest więc śmierć mózgu, ponieważ powoduje to, że wszystkie inne narządy przestają pracować. Jeśli jednak w odpowiednio krótkim czasie zostaną one wyjęte z ciała i przeszczepione innej osobie, i jej mózg przejmie kontrolę nad nowym sercem czy innym organem, będzie ono normalnie funkcjonowało. Na tym właśnie polega istota transplantacji narządów.
Śmierć mózgu zostaje stwierdzona komisyjnie przez anestezjologa, neurochirurga i lekarza medycyny sądowej. Wykorzystuje się do tego zapis elektrycznej aktywności mózgu - elektroencefalogram (EEG). Sprawdza się też inne czynności i odruchy neurologiczne.
Niektóre transplantacje są obecnie tak powszechnymi zabiegami, że nie podaje się o nich informacji. Bez problemów przeszczepia się skórę, części oka czy przetacza krew. Trochę rzadsze, lecz zwykle pomyślne są przeszczepy nerek, serca, płuc i szpiku kostnego. Przeszczep staje się wydarzeniem medialnym, jeśli np. biorcą jest małe dziecko lub niemowlę, lub gdy czas oczekiwania na dawcę organu był bardzo długi. Rzadko przeszczepiane są takie narządy jak trzustka, krtań czy tchawica. Transplantacje często ratują życie osobie chorej, np. na białaczkę (otrzymuje nowy szpik kostny) lub umożliwiają normalne funkcjonowanie osobie poddawanej wcześniej dializom (otrzymuje nową nerkę).
Cały czas trwają badania, mające na celu umożliwienie wykonywania przeszczepów innych narządów, a nawet tkanek czy komórek - np. komórek mózgowych, co mogłoby być rozwiązaniem w leczeniu choroby Parkinsona. Inżynieria genetyczna zajmuje się pracami dotyczącymi możliwości przeszczepiania genów - taka terapia genowa byłaby lekarstwem na wiele dziedzicznych chorób genetycznych, normalnie nieuleczalnych.
Bibliografia:
www.portalwiedzy.onet.pl;
"Świat Wiedzy", dział: Ciało Człowieka, s.221-224, 363- 366, 441-444;
encyklopedia www.wp.pl;