Zarządzanie bezpieczeństwem
Ocena ryzyka
Analizując przyczyny sytuacji ekstremalnych w kopalniach specjaliści nadzoru górniczego często dochodzą do wniosku, że byłyby one możliwe do uniknięcia, gdyby na czas podjęto skoordynowane działania umożliwiające wcześniejsze wykrycie zagrożeń.
Z hasłem " bezpieczeństwo i higiena pracy" każdy górnik zetknął się niejeden raz, chociażby przy okazji obowiązkowych kursów bhp. Mimo to problem higieny pracy górników ciągle nie jest należycie eksponowany, gdyż tradycyjnie większą wagę przypisuje się do zagrożeń wypadkowych, które doraźnie powodują większe straty materialne i społeczne. Tymczasem wzrost stopnia mechanizacji procesów technologicznych w kopalniach spowodował sporo niekorzystnych zmian w kształtowaniu się wielu wskaźników higienicznych, takich jak stężenie pyłów w powietrzu kopalnianym, poziomu hałasu czy drgań. Coraz większe głębokości eksploatacji mają niekorzystny wpływ na cieplne warunki pracy, mogą także negatywnie wpływać na gazowy skład powietrza. Praca w tak szkodliwych warunkach obciąża centralny układ nerwowy pracownika, powodując osłabienie wzroku, słuchu oraz dezorganizując jego uwagę.
Umiejętność przewidywania to sprawa wiedzy, wyobraźni i doświadczenia pracowników dozoru, służb bhp, inspektorów urzędów górniczych, którzy odgrywają szczególnie odpowiedzialną rolę w systemie zarządzania bezpieczeństwem. Tematyka ta wysuwa się na pierwsze miejsce zainteresowań naukowo- badawczych pracowników, powołanego dwa lata temu, Zakładu Ergonomii i Zarządzania Bezpieczeństwem Politechniki Śląskiej w Gliwicach. Kierowany przez dr hab. inż. Stanisława Krzemienia, profesora Politechniki Śl. Zakład współpracuje z Narodową Akademią Bezpieczeństwa i Higieny Pracy w Górnictwie MSHA West Virginia w USA. Piotr Mocek oraz Marcin Krauze, pracownicy naukowi i doktoranci Zakładu twierdzą, że aby zwiększyć bezpieczeństwo pracy, ograniczyć liczbę zachorowań i wypadków, niezbędna jest prawidłowa ocena ryzyka zawodowego na danym stanowisku roboczym. Można wyróżnić dwa podstawowe aspekty ryzyka zawodowego: ryzyko zagrożeniowe, czyli
potencjalne straty
ludzkie i materialne, które mogą być spowodowane niebezpiecznymi warunkami pracy oraz ryzyko zdrowotne, czyli potencjalne skutki zdrowotne powstałe w wyniku oddziaływania czynników szkodliwych. Procedura szacowania ryzyka zdrowotnego polega na ocenie zgodności NDS z warunkami pracy, przyjęciu kryterium oceny ryzyka, wyznaczeniu wskaźnika ryzyka , oraz interpretacji wskaźnika ryzyka. Rożni się od dotychczasowych procedur tym, że jej ocena nie kończy się na określeniu krotności przekroczenia normatywu, ale uwzględnia także takie parametry jak: możliwość wystąpienia zagrożenia na konkretnym stanowisku pracy (ocenę ekspozycji zagrożenia), liczbę zagrożonych osób (wielkość przewidywanych strat powstałych w wyniku zagrożenia), dzięki czemu umożliwia przewidywanie potencjalnych skutków narażenia na danym stanowisku pracy.
Do tej pory Piotr Mocek oraz Marcin Krauze opracowali i opublikowali następujące procedury szacowania ryzyka: "Algorytm oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy w kopalni", "Szacowanie ryzyka zagrożenia tąpaniami w kopalni węgla kamiennego". "Szacowanie ryzyka oddziaływania pyłu na organizm ludzki" i "Określenie wskaźnika ryzyka oddziaływania hałasu na organizm ludzki" . Idea tej metody polega także na tym, że o wielkości i zasięgu strefy ryzyka decyduje nie tylko wielkość przestrzeni strefy ale wielkość skojarzonego (zagregowanego) wskaźnika ryzyka, utworzonego z iloczynu cząstkowych wskaźników ryzyka, określonych dla miejsc pracy i ludzi zatrudnionych w tej strefie.
Bezpieczeństwo pracy to nie tylko istotna wartość i potrzeba człowieka ale także
czysty zysk.
Prof. Stanisław Krzemień podkreśla, że obniżenie ryzyka zawodowego w przedsiębiorstwie ( kopalni),to mniejsze straty i większa rentowność.
Badania prowadzone pod moim kierunkiem przez pracowników Zakładu dotyczą szacowania wielkości ryzyka zawodowego w kopalniach i jego minimalizowania- wyjaśnia profesor - Przygotowywane są procedury wdrożeniowe dotyczące informowania górników o zasięgu i wielkości ryzyka na stanowiskach pracy. Ocena ryzyka zawodowego i ustalenie kryteriów jego akceptowalności stanowi istotny filar nowoczesnego systemu zarządzania bezpieczeństwem pracy. Jest także wymogiem dostosowanie do standardów Unii Europejskiej polskich przepisów normalizacyjnych oraz nowelizowanego systemu prawnego górnictwa, m.in. prawa geologicznego i górniczego oraz górniczych przepisów bhp. Ocena ryzyka zawodowego zawiera połączenie obowiązku przewidywania możliwości wystąpienia niebezpiecznych zdarzeń na stanowiskach pracy z obowiązkiem szacunkowego przewidywania skutków tych zdarzeń w postaci wielkości i kosztów strat, również powstających w wyniku wypadków. Koszty, jakie nioską za sobą skutki niebezpiecznych zdarzeń ponoszą przede wszystkim pracodawcy.
Tą dolegliwość ekonomiczną przedsiębiorstwa silniej odczują, gdy zacznie obowiązywać nowa ustawa o świadczeniach z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Wprowadzone zostaną poważnie zróżnicowane składki ZUS, zależnie od wielkości ryzyka wypadkowego i zagrożeniowego w każdej branży i w każdym przedsiębiorstwie, co będzie miało znaczący wpływ na ich rentowność i wyniki ekonomiczne.
Jestem przekonany, że właśnie ten argument finansowy spowoduje zainteresowanie się wynikami naszych badań i rozwiązań, których celem jest osiągniecie przez kopalnie wymienionych przeze mnie korzyści ekonomicznych.
W Zakładzie opracowane zostały zasady sporządzania i aktualizacji Dokumentu Bezpieczeństwa i Zdrowia pracowników zakładu górniczego (wymóg Prawa geologicznego i górniczego), będącego podstawowym dokumentem regulującym jego działalność w zakresie zapewnienia
skutecznej ochrony
życia i zdrowia pracowników własnych i firm usługowych. Dokument ten ma nowoczesną formę, opartą na komputerowych zbiorach kartotek dokumentacyjno - kontrolnych. Opracowano procedury umożliwiające analizowanie niebezpiecznych zdarzeń i zachowań pracowników przez rozpoznanie problemów w miejscu ich powstawania, prowadzenie stanowiskowych i działowych audytów bezpieczeństwa pracy, dobór środków promowania i technik informowania pracowników o wielkości ryzyka i zasięgu stref jego oddziaływania. Stworzono procedury zapewnienia wykwalifikowanej kadry specjalistów dla potrzeb wprowadzenia zintegrowanego systemu zarządzania bezpieczeństwem. W tym celu szkoleni są audytorzy wewnętrzni tego systemu ( kurs specjalistyczny ) , oraz audytorzy zewnętrzni ( studia podyplomowe ).
Pracownicy Zakładu przygotowali także
system znaków
ostrzegawczych, umożliwiających wszystkim pracownikom kopalni indywidualne uczestniczenie w procedurze ostrzegania i informowania o stwierdzonych sytuacjach i miejscach potencjalnie niebezpiecznych. Stanowi on element systemu partycypacyjnego załogi, bardzo istotny w zarządzaniu bezpieczeństwem.
-Znakomitym, nowatorskim pomysłem wydaje się zastosowanie komputerowych technik wizualizacyjnych w ergonomii i bezpieczeństwie pracy- mówi Sławomir Bogacki, doktorant prof. Krzemienia z Ośrodka Geometrii i Grafiki Inżynierskiej Pl. Śl - Specyficzne warunki pracy w kopalniach, na które składają się - niewielka przestrzeń robocza, ograniczona dużą ilością urządzeń, zagrożenia ze strony górotworu poddanego naprężeniom, emitującego do atmosfery kopalnianej całą gamę gazów o rożnym stopniu szkodliwości, oraz słaba widoczność spowodowana zapyleniem i ograniczonym oświetleniem, powodują, że temat ergonomii i bhp jest wciąż otwarty. Potrzebne były nowe narzędzia pomocne do analizowania warunków pracy na danych stanowiskach, stref i stanów zagrożeń tam występujących oraz usuwania zagrożeń i uciążliwości. Narzędziem takim okazały się programy wizualizacyjne. Z ich pomocą możliwe jest zilustrowanie etapów cyklu produkcyjnego, a więc rozmieszczenie urządzeń, pracowników oraz ich pozycji przy pracy. Możliwe jest symulowanie zapylenia i oświetlenia panującego na danym stanowisku, analizowanie obszaru widzenia operatora urządzenia, trajektorii ruchu elementu maszyny. Jednakże największe zastosowanie komputerowa wizualizacja wydaje się mieć przy rekonstrukcji wypadków, ponieważ odtworzenie przebiegu zdarzenia jest metodami tradycyjnymi często niemożliwe. Komputerowa rekonstrukcja jest bardzo przydatna do zapobiegania wypadkom przez eliminowanie ich przyczyn, służy zarówno celom organizacyjnym jak i szkoleniowym przy rekrutacji nowych pracowników na dane stanowisko. Może też być uzupełnieniem bazy danych wypadkowych.
Rezultatem współpracy
Wydziału Górnictwa i Geologii Politechniki Śląskiej z amerykańską agencją rządową PIER oraz z polsko- amerykańskim Stowarzyszeniem Bezpieczeństwa Pracy i Bezpieczeństwa Środowiskowego w Katowicach było powołanie uniwersyteckiego Ośrodka Kształcenia Podyplomowego Bezpieczeństwa i Higieny Pracy. Słuchacze mają tu do dyspozycji kompleksowo wyposażoną salę dydaktyczną, która może pomieścić jednocześnie 50 osób. Salę zaprojektowano w sposób pozwalający na maksymalne wykorzystanie technologii medialnych. Podczas zajęć teoretycznych i praktycznych wykorzystywane są multimedialne komputery oraz autorskie filmy video, opracowane przez polskich i amerykańskich specjalistów. Studium przeznaczone jest dla pracowników kopalń, również specjalistów służb bhp, pracowników urzędów górniczych, kadry nauczającej w ośrodkach szkolenia zawodowego, przedstawicieli związków zawodowych.