1945 - 1948 OKRES PRZEJŚCIOWY
po zakończeniu II wojny światowej wielu pisarzy wróciło do kraju (m.in. A. Słonimski, J. Tuwim)
czas względnej wolności, ale też okres umacniania się władzy komunistycznej (w 1984 powstało PZPR)
upowszechnianie oświaty, odbudowa życia kulturalnego
dyskusje o nowych drogach rozwoju literatury - na łamach komunistycznych pism („Odrodzenia”1944 pod red Karola Kurylska, Lublin -> Kraków -> Warszawa oraz „Kuźnicy”1945 pod red Stefana Żółkiewskiego w Łodzi) głoszono poglądy marksistowskie, w dziedzinie filozofii postulowano materializm, w dziedzinie estetyki - realizm; głównymi ideologami realizmu w literaturze stali się Jan Kott i Kazimierz Wyka
znaczącą rolę w formułowaniu modelu literatury powojennej odegrała dyskusja na temat twórczości Josepha Conrada Korzeniowskiego oraz zawartych w jego dziełach problemów moralizmu i tragizmu; zarówno J. Kott, jak i M. Dąbrowska, zanegowali zasadność moralnego kodeksu, wyznawanego przez Conrada, który opierał się na specyficznie pojętej wierności samemu sobie, konsekwencji, odpowiedzialności; marazmowi Kott przeciwstawił historyzm, a kategoriom honoru, wierności i heroizmu obiektywne skutki postępowania człowieka
wyrazem dyskusji na temat modelu przyszłej literatury i realizmu stała się interwencyjna powieść Jerzego Andrzejewskiego „Popiół i diament” (1947-1948)
na łamach krakowskiego katolickiego „Tygodnika Powszechnego”, którego pierwszym red naczelnym był ks. Jan Piwowarczyk, a drugim Jerzy Turowicz, głoszono filozofię katolickiego personalizmu, popierano swobodę twórczą
w 1945r. w Krakowie ukazała się „Twórczość” redagowana przez K. Wykę
w 1946r. ukazało się „Pokolenie” R. Bratnego
utrwalenie zapoczątkowanego w czasie wojny podziału literatury na krajową i emigracyjną
ukazały się utwory:
„Póki my żyjemy” J. Przybosia (1944)
„Ocalenie” Cz. Miłosza (1945)
„Dwa teatry” J. Szaniawskiego (1946)
„Rzecz ludzka” M. Jastruna (1946)
„Niepokój” T. Różewicza (1947)
„Czerwona rękawiczka” T. Różewicza (1948)
„Pożegnanie z Marią”, „Kamienny świat” T. Borowskiego (1948)
„Popiół i diament” J. Andrzejewski (1948)
„Mury Jerycha” T. Breza
„Niemcy” L. Kruczkowskiego (1949)
nurt wojenny
nurt rozrachunków inteligenckich
nurt polityczny