128 czas wolny - odpoczynek

W nauczaniu Jana Pawia II tematyka cz.w. pojawia się najczęściej w kon­tekście pracy (por. LE 5). W sytuacji współczesnego wyzysku, gdy czę­sto pozbawia się pracownika prawa do o., a praca traktowana jest wy­łącznie jako eksploatacja ludzkich sił w zewnętrznym działaniu, Papież wielokrotnie przypomina o obowiąz­ku, jaki ciąży na pracodawcach i sa­mych pracownikach. Obowiązek ten dotyczy zapewnienia sobie i innym cz.w., który byłby potwierdzeniem wolności w zakresie podejmowania decyzji o kształcie własnej codzien­ności, a także służyłby zapewnie­niu większej wolności (por. CA 7; Homilia, Legnica, 2.06.1997).

Cykl pracy i o. jest wpisany w ludz­ką naturę. Jest on zgodny z wolą samego Boga, co poświadcza opis stworzenia (por. Rdz 2,2-3). O. więc, podobnie jak praca, jest powinno­ścią moralną, choć nie da się ści­śle określić ilości cz.w. Swój cz.w. człowiek może wykorzystać w róż­noraki sposób. Najczęściej służy on wypoczynkowi i świętowaniu. Stąd w nauczaniu Jana Pawła II poję­cie cz.w. jest używane niekiedy za­miennie - obok pojęcia o., występuje też w kontekście obowiązku nadania kultycznego charakteru temuż cza­sowi (por. DD 65).

Współczesna kultura staje się co­raz bardziej kulturą cz.w. Dzięki roz­wijającej się nauce i technice czło­wiek ma coraz więcej cz.w. Niestety czas ten nie zawsze jest potwierdze­niem jego wolności. Człowiek jest wystawiony na liczne niebezpieczeń­stwa związane zwłaszcza z takimi postawami, jak: lenistwo, próżniac­two i nuda (por. DD 68). Zagrożenie stanowi także nastawienie wyłącznie

na przyjemność i konsumpcję. Takie zjawiska jak konsumizm czy mate­rializm sprawiają, że człowiek sam siebie pozbawia cz.w. bądź prze­rzuca całą swoją aktywność na ten czas, co znajduje swój wyraz w pra-coholizmie, nadaktywizmie, podda­niu się mediom. Istnieje więc stalą potrzeba „wyzwolenia" cz.w.

Problemem moralnym staje się zatem nie tylko posiadanie cz.w., ale także sposób jego wykorzystania. Dotyczy to w szczególności specy­ficznej kategorii cz.w., jaką jest czas na emeryturze. Cz.w., jako czas do zagospodarowania, nie może ozna­czać bezczynności (por. tamże). Nie jest to także czas absolutnie wolny, zwłaszcza gdyby tę wolność rozu­mieć jako wolność od zasad moral­nych. Trzeba go odnosić do powoła­nia chrześcijańskiego obejmującego całe życie i do podstawowych płasz­czyzn ludzkiego życia.

Cz.w. jest człowiekowi niezbędny przede wszystkim ze względu na jego ludzką godność oraz związane z nią potrzeby. Ma do spełnienia swoje zadanie w osobistym rozwoju czło­wieka, we wszechstronnym kształto­waniu jego osobowości. Użyty na wy­poczynek, regenerację sił, odpręże­nie, życie kulturalne, kontakt z przy­rodą, może przyczynić się do dosko­nalenia umysłu i ciała, równowagi ducha, wzmocnienia zdrowia psy­chicznego i fizycznego. Papież wska­zuje, że drogą ku temu mogą być swobodne zajęcia i studia, podróże w obce strony (turystyka), obcowa­nie z pięknem, ćwiczenia i pokazy sportowe, wysiłek fizyczny (por. DD 67). Regeneracja sił fizycznych po­winna wiązać się z duchowym od­poczynkiem, który prowadzi do od-

nalezienia i wypracowania w sobie „nowego stworzenia". Jan Paweł II, nawiązując do C. K. Norwida, mówi, że „odpocząć" znaczy „począć na nowo" (por. Homilia, Nowy Targ, S.06.1979). Człowiek zatem w cz.w. może rozwijać te siły i uzdolnie­nia, których nie mógłby doskonalić W pracy zawodowej; może skupić się na dialogu z samym sobą. Cz.w. po-trwierdza wiec prymat godności czło-wieka nad wymogami ekonomii.

Cz.w. ma także charakter spo­łeczny, ponieważ może sprzyjać bra-terskiej wspólnocie, służyć umocnie­niu więzi międzyludzkich, zwłaszcza rodzinnych, wzajemnemu poznaniu wzbogacającemu ludzi, także na­wiązaniu braterskich stosunków między ludźmi różnych stanów, na­rodowości i ras. Jest to również czas na pogłębianie więzi społecz­nych (por. DD 68).

Cz.w. ma również wymiar religijny, ponieważ wiąże się z obowiązkiem uświęcania czasu. Powinien być cza­sem nawiązania relacji z Bogiem po-rzez modlitwę i życie kultyczne, cza­sem odniesienia wszelkiej aktywności do Boga. Potwierdza on absolutny prymat Boga. Jest naśladowaniem o. Boga i jednocześnie zapowiada nadejście „nowego nieba" i „nowej ziemi", gdzie człowiek zostanie wy­zwolony ostatecznie z niewoli swo-ich potrzeb. O. jest rzeczą „świętą", pozwala on wyrwać się człowiekowi

z rytmu ziemskich zajęć, nierzadko nazbyt go pochłaniających, i na nowo uświadomić sobie, że wszystko jest dziełem Bożym (por. tamże).

Te liczne możliwości wiążące się

z cz.w. byłyby trudne do zrealizowa-nia, gdyby nic został zagwaranto-wany przynajmniej jeden dzień w ty-

godniu pozwalający wszystkim na o. i świętowanie.

Jan Paweł II: CA 7; LE 25.

DD 64-68.

Homilie: Nowy Targ, 8.06.1979; Katowice,

20.06.1983;Lubaczów,3.06.1991;Legnica,

2.06.1997; Sosnowiec, 14,06.1999.

KDK 61; 67; KKK 2184; 2187. S. Rosik. Dekalog jako norma życia i wol­ności. Poznań 1997; J. Nagórny. Czas wolny w perspektywie teologicznomoral-nej. RT 48:2001 z. 3; M. Ostrowski. Czas wolny. W: ENS.

ks. Tadeusz ZADYKOWICZ

---