Psałterz floriański
Psałterz to wyraz pochodzenia łacińskiego oznaczający księgę Starego Testamentu zawierającą zbiór psalmów przypisywanych Królowi Dawidowi w XI w. p.n.e. Najstarszy zachowany polski przekład Psałterza pochodzi z końca XV w. i najprawdopodobniej był przeznaczony dla królowej Jadwigi. Dlatego też nazywany jest Psałterzem Jadwigi lub Psałterzem Floriańskim od opactwa św. Floriana w Austrii, gdzie rękopis był przechowywany.
Psałterz Floriański wykonany jest na pergaminie i liczy 301 kart, bogato zdobiony, był prawdopodobnie przeznaczony dla jakiejś wybitnej postaci. W wyposażeniu artystycznym odkryto monogram złożony z dwóch gotyckich liter "M" skrzyżowanych pod kątem prostym. Taki sam monogram odkryto na resztkach malowideł ściennych komnaty wawelskiej, zamieszkałej przez Jadwigę.
Domniemywa się, że inicjatorem powstania Psałterza floriańskiego był klasztor kanoników regularnych w Kłodzku, z którym Jadwiga i Jagiełło mieli związek fraternitalny. Natomiast osobliwości takie jak: wprowadzenie dwóch prologów i zakłócenie porządku w obrębie psalmów zmuszają szukać twórcy samego pomysłu wśród osób stojących dostatecznie blisko królowej na przykład Piotr Wysz biskup krakowski. Psałterz floriański przedstawia jedną z dwóch redakcji przekładu Psałterza w średniowieczu, pomyślany był jako książka do nabożeństwa, jeśli nie indywidualnego, to w każdym razie nie oficjalnego. Uważa się, że ta książka o formacie małego folia 34,5 x 24,5 cm o ciężarze ok. 4 kg była przeznaczona do zbiorowych modlitw dworu. Oprawa kodeksu to deski powleczone tłoczoną ozdobnie skórą, pochodzi z drugiej połowy XVI w.
Zawiera 150 psalmów, poprzedzonych dwoma prologami i pisanych równolegle w trzech językach: łacińskim, polskim i niemieckim. Użycie trzech języków tłumaczy jego przeznaczenie dla osoby wszechstronnie wykształconej. Każdy psalm pisany był kolejno w trzech językach, stąd luki w wersach wypełniane ilustracjami, tak by cała kolumna tekstu na stronie była równa, a wszystkie wersy doprowadzone do brzegu.
Kaligrafii nie da się ściśle zlokalizować, analogii należy szukać nie tylko w Polsce ale i w krajach sąsiednich. Podobnie przedstawia się sprawa z wyposażeniem artystycznym, które o ile w najstarszej części jest ilościowo bardzo bogate o tyle jeśli idzie o jego poziom jest on w najlepszym wypadku średni. Przy obecności pierwiastków czeskich i włoskich iluminacja wykazuje ślady wpływów francuskich.
Wyposażenie artystyczne Psałterza w swym najbogatszym repertuarze obejmuje oprócz inicjałów wielkie inicjały z miniaturami, wstawki międzywierszowe, oraz wypustki roślinne na marginesach i między kolumnami pisma. Ta dekoracja występuje tylko w obrębie pierwszych 90 kart, przy czym stopień jej wykonania przedstawia się rozmaicie. Obok kart na których wykonana została w całości są inne, gdzie dekoracja zwłaszcza roślinna na marginesie i między kolumnami nie ma wykończenia, na których istnieje tylko w szkicu. Na karcie trzeciej na której zaczyna się tekst I. psalmu początkowe "B" ma postać dużego inicjału wpisanego we floryzowane czworokątne pole. Na karcie 59 znajduje się monogram - plecionka; podobnie jak na karcie 3.
Można wyłonić trzy fazy powstania rękopisu:
I. Kończy się ze śmiercią królowej Jadwigi 17 VII 1399 r. tekst gotów do karty 188, iluminacja wykonana tylko częściowo.
II. Wiąże się z Polską dla której było teraz aktualne kontynuowanie trójjęzyczności dzieła. Skromniejsze złocenia choć kosztowność wyposażenia wskazuje, że dalsza praca była podjęta z myślą o znanej osobistości np. Anna Cylejska.
III. Dopisanie 16 kart tekstu i uzupełnienie niektórych miniatur i wstawek. Występuje dużo inicjałów gotyckich typu francuskiego.
Na początku XV w. Psałterz przewieziony został przez kanoników regularnych do Krakowa. W wyniku kradzieży dostał się w ręce kupca włoskiego od którego w 1557 r. nabył go za 7 soldów Bartłomiej Siess. W 1564 r. znalazł się w klasztorze kanoników regularnych w St. Florian pod Linzem, w Austrii. W 1931 r. został zakupiony przez Bibliotekę Narodową w Warszawie, gdzie znajduje się do dziś.