Kontrola zbrojeń i rozbrojenie

Kontrola zbrojeń-Oznacza rozmaite formy współpracy państw w sprawach wojskowych, a zwłaszcza ograniczania i regulowania rozwoju oraz rozmieszczania zbrojeń, eliminacji bądź redukcji broni, użycia broni i weryfikacji porozumień.

Rozbrojenie-Jest formą demilitaryzacji gdyż jego celem jest wyeliminowanie określonych rodzajów lub typów broni. W zakresie tego pojęcia może się mieścić: całkowita eliminacja określonego rodzaju uzbrojenia, zakaz posiadania określonej broni (na obszarze całego kraju, bądź na danym terytorium), zakaz rozpowszechniania określonej broni, zakaz podjęcia lub nakaz wykonania określonych przedsięwzięć mających zmniejszyć niebezpieczeństwo wybuchu konfliktu zbrojnego

Poza porozumieniami dwu- lub wielostronnymi może być również aktem jednostronnym, któremu przyświeca oczekiwanie rewanżu z drugiej strony lub potrzeba redukcji wydatków na zbrojenia.

Do kategorii jednostronnych inicjatyw rozbrojeniowych zalicza się

-wycofanie wojsk(może obejmować redukcję ich liczby bądź opuszczenie zajmowanych pozycji)

-wycofanie określonego rodzaju broni (całkowite wyeliminowanie lub redukcja jej liczby, wycofanie broni z określonego obszaru)

-moratorium(zaprzestanie realizacji określonego programu, na przykład testów z daną bronią)

-deklarację określonego państwa, że nie użyje ono danej broni jako pierwsze (może dotyczyć broni nuklearnej, biologicznej, chemicznej)

-ograniczenie w sferze realizacji programów militarnych (jednostronna notyfikacja o testowaniu określonego rodzaju broni, cięcia budżetowe lub zaprzestanie badań nad rozwojem określonej broni)

-stopniowe rozbrojenie (jako propozycja wyjściowa i gest dobrej woli uwiarygodniający intencje stron)

Geneza kontroli zbrojeń

1) I Konferencja Haska (1899) - podjęte wtedy pierwsze kroki zostały uważane za początek kontroli zbrojeń w Europie. Sprawa rozbrojenia nie stała wówczas na porządku dziennym, ponieważ w polityce ówczesnych głównych mocarstw armie były nie tylko instrumentem obrony koniecznej, ale również uprawnionym narzędziem podbojów i rozszerzania imperiów.

Konwencje haskie dotyczą głównie środków i sposobów prowadzenia wojny w tym np. zakazu używania pewnych rodzajów broni, jak pocisków dum-dum czy pocisków gazowych)

2) Po I wojnie światowej rozmowy i rokowania rozbrojeniowe zostały podjęte w ramach Ligi Narodów, która tę problematykę miała zapisaną w mandacie.

W art. 8 Paktu Ligi Narodów „utrzymanie pokoju wymaga zmniejszenie zbrojeń narodowych do minimum dającego pogodzić się z bezpieczeństwem narodowym”

Przewidziano też, że Rada Ligi, „uwzględniając geograficzne położenie i specyficzne warunki każdego państwa, opracuje plany takiego zmniejszenia celem przedłożenia ich poszczególnym rządom do rozważenia i decyzji”

Przyjęte porozumienie o ograniczeniu zbrojeń morskich wielkich mocarstw ani uruchomiona Konferencja Rozbrojeniowa Ligi /narodów w Genewie(1932

0 nie przyniosły żadnych materialnych rezultatów.

3) Okres zimnej wojny. Teoretycznie kontrola zbrojeń dotyczyła wszystkich typów zbrojeń i wszystkich państw. W praktyce była ona jednak ograniczona do zbrojeń nuklearnych, a jej głównym celem było zmniejszenie zagrożenia wybuchu wojny między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim. Toczony pomiędzy nimi wyścig zbrojeń osiągnął zdolność do „wielokrotnego zniszczenia” przeciwnika. Państwa doszły wtedy do wniosku, że trzeba powstrzymać dynamikę tego wyścigu, który był nonsensowny z politycznego punktu widzenia, niesłychanie kosztowny i grożący zagładę ludzkości.

System stabilności strategicznej opierał się na nuklearnym reżimie kontroli zbrojeń w skali globalnej i obejmował trzy koncentryczne kręgi:

-stosunki USA-ZSRR, w których przyjęto zasadę parytetu i zbliżonych pułapów uzbrojenia

-Chiny, Francja i Wielka Brytania, które mogły rozbudowywać swój potencjał nuklearny dopóty, dopóki nie stanowił on wyzwania dla równowagi radziecko-amerykańskiej

-pozostałe państwa, które- w odróżnieniu od mocarstw uznanych za uprawnione do posiadania broni jądrowej-określone zostały w Układzie o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej(1968) jako :niejądrowe” i nie miały prawa produkcji i posiadania broni nuklearnej

Większość podpisanych porozumień dotyczących kontroli zbrojeń wzywa konkretne państwa do redukcji ilości lub typów posiadanych przez nie broni. Niektóre z nich mają za zadanie powstrzymać rozprzestrzenianie konkretnych rodzajów broni do krajów, które jeszcze jej nie posiadają, a co najmniej jeden znaczący traktat wykorzystuje formalne, wielostronne procesy służące weryfikacji tego, czy postanowienia układów są realizowane

Najważniejsze i najbardziej znane rokowania i porozumienia:

-1968-NPT o nierozprzestrzenianiu broni nuklearnej (187 państw)

-1972-ABM traktat o ograniczeniu zbrojeń strategicznych (USA, ZSRR)

-1972- SALT I tymczasowe porozumienie w sprawie broni ofensywnej (USA, ZSRR)

-1986- Postanowienia dotyczące budowy środków zaufania i bezpieczeństwa oraz rozbrojenia w Europie (54 państwa)

-1991-START I układ o redukcji arsenałów strategicznych (USA, ZSRR)

-1993- START II (USA, Rosja)

-1993- zakaz i zobowiązanie do całkowitej eliminacji broni chemicznej (169 państw)

-1993- Rejestr arsenałów konwencjonalnych ONZ (97 państw)

-1996- Układ o całkowitym zakazie prób jądrowych (161 państw)

-1999- Traktat w sprawie zakazu stosowania, produkcji i składowania min przeciwpiechotnych (155 państw)

Porozumienia o nieformalnym charakterze, to znaczy nie posiadające traktatowej podstawy. (Traktując porozumienie jako środek budowy wzajemnego zaufania, państwa tworzą transparentny system kontroli i zabezpieczenia przed pojęciem przez któregokolwiek z nich wrogich działań.

Do tego rodzaju porozumień należą:

-Grupa Dostawców Nuklearnych (1978r.)przestrzeganie układu o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej
-Grupa Australijska (1985r.), zajmująca się ściślejszą kontrolą w zakresie broni chemicznej, substancji i urządzeń do jej produkcji;

-MTCR, porozumienie o Kontroli Technologii Rakietowych (1987)

-Porozumienie z Wassenaar (995r.) zajmuje się promocją przejrzystości wymiany informacji i ocen w odniesieniu do broni konwencjonalnej ora technologii służących jej produkcji

Ograniczenie zbrojeń jest w dużej mierze uzależnione od możliwości weryfikacyjnej stron, co gwarantują wzajemne inspekcje, monitorowanie wykonywania zawartych porozumień a także loty zwiadowcze i satelity szpiegowskie. Ograniczona doza zaufania zmusza do stałej weryfikacji oficjalnych danych przedstawianych przez przeciwnika, toteż państwa chętnie inwestują w rozwój technik i systemów szpiegowskich pozwalających przynajmniej w przybliżeniu nadzorować postępy drugiej strony.

Kontrolą zbrojeń zajmują się

-Sztokholmski Międzynarodowy Instytut Badań nad Pokojem, (SIPRI). Powstał w 1966r. Udostępnia on informacje o rozwoju broni, wydatkach na zbrojenia w poszczególnych krajach, produkcji i sprzedaży broni przez różne kraje, o jej kontroli i rozbrojeniach, a także o konfliktach, zapobieganiu im i bezpieczeństwie regionalnym.

- Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej (IAEA). Założona w 1957r. Organizacja pracująca na rzecz bezpiecznego i pokojowego wykorzystania energii jądrowej

-Międzynarodowa Organizacja ds. Zakazu Broni Chemicznej (OPCW). Zajmuje się realizacją postanowień Konwencji o zakazie broni chemicznej, wydawaniem pozwoleń na prowadzenie działalności z wykorzystaniem toksycznych związków chemicznych, oraz współpracą międzynarodową w zakresie kontroli obrotu towarami i technologiami o znaczeniu strategicznym.

-Komitet Koordynacyjny Wielostronnej Kontroli Eksportu (COCOM) (1949-1995) Komitet ten miał za zadanie nie dopuścić do uzyskania przez którykolwiek z krajów tzw. bloku wschodniego najnowocześniejszych towarów i technologii. W 1994 państwa zrzeszone w ramach Komitetu Koordynacji Wielostronnej Kontroli Eksportu scedowały jego zadania i funkcje nowej organizacji powołanej pod nazwą tzw. Porozumienia Wassenaar

-Głównymi organami Narodów Zjednoczonych zajmującymi się kwestią rozbrojenia są organy Zgromadzenia Ogólnego ONZ: Komitet Pierwszy, oraz Komisja Rozbrojeniowa Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Oddzielnym organem, tylko częściowo związanym z z ONZ jest Konferencja Rozbrojeniowa. Powstała w 1979r. Jej prace dotyczą: rozbrojenia jądrowego i zapobieganiu wyścigowi zbrojeń jądrowych, zapobieganiu wojnie jądrowej, zapobieganiu wyścigowi zbrojeń w przestrzeni kosmicznej, nieużyciu broni jądrowej przeciwko państwom nie-jądrowym, przejrzystość w zbrojeniach, nowych typów i systemów broni masowego rażenia, kompleksowych programów rozbrojenia

Po zimnej wojnie

Kontrola zbrojeń utraciła priorytet w polityce państw, ponieważ była sposobem regulowania stosunków w świecie dwubiegunowym i nie ograniczała się tylko do sfery zbrojeń, lecz dotyczyła całokształtu stosunków między głównymi mocarstwami.

Przyczynami spadku znaczenia kontroli zbrojeń i zaprzestania jej kontynuacji:

• Rozpad ZSRR, spadek znaczenia Rosji;

• Przedmiotem napaści są państwa, ale sprawcami są struktury niepaństwowe;

• Łatwość uzyskania technologii rakietowo-nuklearnych przez państwa pozaeuropejskie

• Całkowite rozbrojenie jest mało prawdopodobne, sądząc po tym, jakie ryzyko by to stwarzało. Jednostronne rozbrojenie stawiałoby bowiem kraj, który pozbył się swojego arsenału w bardzo niebezpiecznym położeniu.

• Projekt budowy przez USA narodowego systemu obrony antyrakietowej o globalnym zasięgu

• Nierównowaga sił na korzyść kilku państw, przede wszystkim USA oraz Zachodu powoduje, że ta grupa państw nie znajduje partnerów do wielostronnych rokowań rozbrojeniowych

• Rozbieżność interesów i stanowisk państw na forum ONZ

3

---