BÓG \ I zasada

• trzy zasady hierarchiczne substancji:

1. substancje zmysłowe - powstają i giną;

2. substancje zmysłowe - niezniszczalne;

3. nieruchome, wieczne i transcendentalne wobec zmysłowych: Bóg, czyli Nieruchomy Poruszyciel.

• jest to forma bezwzględnie wolna od materii;

• jest Pierwszą Zasadą, która jest:

• wieczna

• nieruchoma

• jest czystym aktem

• tą zasadą jest Nieporuszony Poruszyciel;

• piękno i dobro pociągają wolę człowieka, chociaż same się nie poruszają; tak samo działa Pierwszy Poruszyciel;

• Bóg pociąga jako przedmiot miłości tzn. jako cel; przyczynowanie Nieporuszonego Poruszyciela jest więc przyczynowaniem celowym;

• Bóg jest przyczyną sprawczą dzięki temu, że jest przyczyną celową;

• zasada, od której zależy niebo i natura, jest życiem. Jest od innych przejawów życia wspanialsze i doskonalsze - życie myśli, kontemplacji;

• Bóg myśli o rzeczy najdoskonalszej - sobie samym - jest kontemplacją samego siebie;

• jest wieczny, nieruchomy, wolny od potencjalności i materii, życiem duchowym, myślą myśli;

• według Arystotelesa boski jest Nieporuszony Poruszyciel, substancje ponadzmysłowe, gwiazdy, planety, eter, a także ludzka dusza rozumna; wszystko to co wieczne i niezniszczalne;

• Bóg nie stworzył świata, człowieka i poszczególnych dusz, polega na tym, że jest on przedmiotem miłości, ale sam nie kocha. Jednostki jako takie nie są przedmiotem bożej miłości: Bóg nie zniża się do ludzi, a tym samym bardziej do pojedynczego człowieka. Każdy człowiek i rzecz na różne sposoby dąży ku Bogu, ale Bóg, jak nie może poznawać, tak też nie może kochać żadnego poszczególnego człowieka;

• Bóg jest jedynie kochany, a nie jest także kochający; on jest przedmiotem miłości, ale nie jest kochającym podmiotem. Bóg nie może kochać, ponieważ jest czystym intelektem, a według Arystotelesa czysty intelekt nie doznaje i jako taki nie kocha.

METAFIZYKA \ Teologia \ I filozofia

• nauka zajmująca się bytami, które znajdują się ponad bytami fizycznymi, rzeczywistością poza- fizyczną lub ponad- fizyczną i jako taka przeciwstawia się fizyce;

• zajmuje się przyczynami i pierwszymi zasadami;

• bytem jako bytem;

• substancje;

• Bogiem i substancją ponadzmysłową;

• jako nauka badająca przyczyny i zasady może być nazywana etiologią;

• bada byt - ontologia;

• usiologia - bada co jest bytem w najmocniejszym znaczeniu;

• metafizyka jako teologia - rozważania o Bogu są istotnym momentem w rozważaniach. Gdyby nie substancja ponadzmysłowa nie byłoby metafizyki. Bóg jest i przyczyną i zasadą. Każde badanie metafizyczne prowadzi w konsekwencji do rozważań teologicznych;

• metafizyka jest nauką bezwzględnie pierwszą, najwyższą, najwznioślejszą;

• nie związana z potrzebami materialnymi, nie kieruje się ku celom praktycznym;

• ma wartość sama w sobie, ponieważ jej cel leży w niej samej;

• powstaje ona ze zdziwienia i podziwu, których człowiek doświadcza stając wobec rzeczy; powstaje z czystego umiłowania wiedzy, z potrzeby poznania ostatecznej racji.

4 przyczyny

• jeśli chodzi o świat stawanie się, Arystoteles wyróżnia 4 przyczyny:

1. FORMALNA - forma albo istota rzeczy, np. dusza dla zwierząt, określone relacje formalne dla różnych form geometrycznych, określona struktura dla rozmaitych dzieł/ przedmiotów sztuki itd.;

2. MATERIALNA - materia, jest to, to z czego rzecz jest zrobiona;

3. SPRAWCZA - lub poruszająca, jest to, od czego pochodzi zmiana i ruch w rzeczach: np. rodzic → dziecko, wola → działanie człowieka;

4. CELOWA - cel lub przeznaczenie rzeczy i działań; jest ona tym, ze względu na co lub dzięki czemu.

BYT \ KATEGORIE

• Arystoteles formułuje swoją, wielką zasadę pierwotnej wielości znaczeń terminu byt, która stanowi podstawę jego antologii. Byt ma u niego wiele znaczeń;

• bytu nie można rozumieć w sposób jednoznaczny, ani też jako transcendentalny rodzaj lub substancjalny powszechnik;

• byt wyraża pierwotnie wielość znaczeń, ale nie jest z tego powodu nazwą wieloznaczną;

• byt według Arystotelesa nie może być „rodzajem” ani tym bardziej „gatunkiem” - jest to pojęcie ponad rodzajowe;

• byt ma różne znaczenia, ale wszystkie ona mają ściśle określoną relację do tej samej zasady lub tej samej rzeczywistości - zakłada odniesienie do substancji;

• substancja - ousia jest centrum jednoczącym różne znaczenia bytu. Jedność różnych znaczeń bytu pochodzi z faktu, że nazywają się tak ze względu na przyporządkowanie do substancji;

• gdyby usunęło się substancję, znikłyby wszystkie znaczenia bytu, ponieważ wszystkie znaczenia jakie byt może przyjąć, zależą \ zakładają podstawowe odniesienie do substancji;

• „byt jako byt' wyraża samą wielość znaczeń bytu oraz relację, która je formalnie wiąże i sprawia, że każde jest właśnie bytem. Oznacza substancję i to wszystko, co na wiele sposobów do substancji się odnosi. Formuła „byt jako byt” traci znaczeni poza kontekstem wywodów o wielości znaczeń bytu;

• 4 grupy znaczeń bytu:

1. byt według kategorii - byt w sobie samym, wskazuje na to, co jest bytem samo w sobie, tzn. istotowo. Jako przykład Arystoteles podaje najczęściej tylko substancję, ale czasem także wszystkie kategorie.

Różne kategorie nie oddają tych samych lub jednoznacznych znaczeń bytu. Byt wyrażony przez jedną kategorię ma znaczenie inne od znaczenia wyrażonego przez wszystkie pozostałe. Wyrażenie „byt stosownie do kategorii” oznacza tyle różnych znaczeń bytu, ile jest kategorii.

• wszystkie kategorie są bytami jedynie dzięki odniesieniu do pierwszej i jej mocą;

• kategorie oddają pierwsze i podstawowe znaczenie bytu; są więc pierwotnym rozróżnieniem, na którym opiera się wyróżnienie dalszych znaczeń. Kategorie przedstawiają więc znaczenia, na które pierwotnie dzieli się byt, są najwyższymi podziałami bytu, albo najwyższymi rodzajami bytu.

WYKAZ KATEGORII:

1. substancja albo istota

2. jakość

3. ilość

4. relacja

5. działanie lub działać

6. doznawanie lub doznawać

7. gdzie lub miejsce

8. kiedy lub czas

9. posiadanie

10. położenie

1. byt według możności i aktu - ma więcej niż tylko jedno znaczenie; za pomocą wyrażenia byt według możności i aktu wskazuje na dwa sposoby bytowania.

Byt możności nazywa wręcz nie-bytem, w tym sensie, że w porównaniu do bytu - w - akcie, byt w możności jest niebytem - w - akcie.

Jeśli zaprzeczy się, ze istnieje inny sposób bycia oprócz bycia aktualnego, to zatrzyma się rzeczywistość w zrealizowanym bezruchu i wyklucza wszelkie formy stawanie się i ruchu.

Akt i możność rozciągają się na wszystkie kategorie i otrzymują tyle różnych znaczeń, ile jest kategorii.

Byt jako możność i akt nie istnieją poza lub ponad kategoriami, ale są sposobami bytowania, które opierają się na samym bycie kategorii; rozciągają się na wszystkie wymienione kategorie i różnią się, o ile opierają się na różnych kategoriach.

2. byt jako prawda i fałsz - jest rozumiany na różne sposoby i także opiera się na bycie kategorii.

3. byt przypadłościowy - byt przypadkowy tzn. byt, który zależy od innego bytu, z którym jednak nie jest związany żadnym węzłem istotowym. Jest to więc taki typ bytu, który nie zawsze jest, a nawet nie jest w większości wypadków, lecz jest tylko niekiedy i przypadkowo.

• to wszystko co nie jest substancją nie może istnieć w ścisłym sensie samodzielnie i dlatego jest przypadłością. Kiedy jednak Arystoteles mówi o bycie przypadłościowym, nie ma na myśli prostego tkwienia w czymś innym lub bycia w innym, ale przypadkowe, okazyjne połączenie się z czymś innym i bycie w czymś innym.

• prawdziwa przypadłość i byt przypadłościowy muszą opierać się na kategoriach, ale różnią się od nich zupełnie. Kategoria bowiem jest konieczna, przypadłość jest natomiast cechą czy zdarzeniem czysto przypadkowym, które występuje w każdej kategorii.

• nie wszystkie kategorie znajdują się na tym samym poziomie; substancja różni się radykalnie od pozostałych kategorii, a różnicą tą można w jakiś sposób porównać do różnicy zachodzącej między kategoriami w ogóle, a pozostałymi znaczeniami bytu. Wszystkie znaczenia bytu zakładają byt kategorii, a z kolei byt kategorii zależy w całości od bytu pierwszej kategorii tzn. substancji.

SUBSTANCJA

• dla niektórych substancją była materia zmysłowa. Platon → byty ponadzmysłowe, a także inni uważali za substancje konkretne rzeczy.

• główne pytania metafizyki Arystotelesa → jakie substancje istnieją? I czym w ogóle jest ousia?

• ousia to:

• forma - wewnętrzna natura rzeczy, to czym rzeczy są, wewnętrzna istota;

• materia - istotna dla ukonstytuowania rzeczy; gdyby nie forma, materia byłaby nieokreślona;

• synolon - konkretne połączenie filozofii i metafizyki; wszystkie konkretne rzeczy są symbolami;

• 5 cech definiujących substancję:

1. substancją można nazwać tylko to, co nie tkwi w czymś innym i nie jest orzekane o czymś innym, lecz jest podłożem tkwienia i orzekania wszystkich innych sposobów bytowania;

2. substancją może być tylko byt, który może istnieć sam przez się lub oddzielnie od reszty, który ma formę istnienia samodzielnego;

3. substancja musi być czymś wewnętrznie jednolitym, a nie czystym agregatem części lub jakaś nie zorganizowaną wielością;

4. substancją może być nazwane tylko to, co jest czymś określonym, nie może więc być substancją jakaś ogólna cecha ani też coś ogólnego i abstrakcyjnego;

5. substancją jest tylko to, co jest aktem lub w akcie.

• materia - ma 1 cechę, ale nie posiada żadnych innych; nie istnieje sama przez się; nie jest czymś określonym; nie jest jednolita; nie jest aktem, jest możnością;

Jest substancją jedynie w bardzo słabym i niewłaściwym sensie.

• forma i synolon mają wszystkie cechy charakteryzujące substancję.

• z empirycznego i opisowego punktu widzenia substancją w najwyższym stopniu jest synolon.

• z punktu widzenia ściśle spekulatywnego i metafizycznego jest nią forma - bo jest zasadą, przyczyną i racją bytu;

• bytem w znaczeniu najmocniejszym jest substancja.

Substancją w jednym znaczeniu jest materia, w drugim synolon, a w trzecim - forma.

---